T 31/01
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:U 5/99 T 30/2001
Pełny tekst orzeczenia
45
POSTANOWIENIE
z dnia 12 grudnia 2001 r.
Sygn. T. 31/01
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Teresa Dębowska-Romanowska – przewodniczący
Wiesław Johann – sprawozdawca
Krzysztof Kolasiński
po rozpoznaniu 12 grudnia 2001 r. na posiedzeniu niejawnym zażalenia Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Właścicieli Nieruchomości na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 14 sierpnia 2001 r. o odmowie nadania biegu wnioskowi o stwierdzenie, że:
1) art. 5, art. 9 ust. 1 i art. 28 ust. 2, art. 11 ust. 2 pkt 2, art. 11 ust. 6, art. 11 ust. 9, art. 12, art. 26 pkt 12 i art. 30 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie prawa lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 71, poz. 733) są niezgodne z art. art. 64 ust. 3 w zw. z art. 2, art. 21 ust. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz w zw. z art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności;
2) art. 5, art. 9 ust. 1 i art. 28 ust. 2, art. 11 ust. 2 pkt 2, art. 11 ust. 6, art. 11 ust. 9, art. 12, art. 14 ust. 4, art. 14 ust. 6, art. 26 pkt 12 i art. 30 ustawy powołanej w pkt 1 są niezgodne z art. 7 w zw. z art. 112 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
3) art. 5, art. 9 ust. 1 i art. 28 ust. 2, art. 11 ust. 2 pkt 2, art. 12, art. 26 ust. 1 ustawy powołanej w pkt. 1 są niezgodne z art. 75 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
4) art. 5 ustawy powołanej w pkt. 1 jest niezgodny z art. 22 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
5) art. 11 ust. 6 ustawy powołanej w pkt. 1 jest niezgodny z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
6) art. 14 ust. 4 ustawy powołanej w pkt. 1 jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
7) art. 14 ust.4 i art. 14 ust. 6 ustawy powołanej w pkt. 1 są niezgodne z art. 10 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
p o s t a n a w i a :
nie uwzględnić zażalenia.
Uzasadnienie:
I
1. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości (dalej: Stowarzyszenie), wnioskiem z 16 lipca 2001 r., zwróciło się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie, że wskazane w sentencji postanowienia przepisy ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 71, poz. 733; dalej: ustawa o ochronie lokatorów) są niezgodne z wymienionymi tam wzorcami kontroli – przepisami Konstytucji RP i Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Wnioskodawca wskazał na niekonstytucyjność licznych przepisów ustawy ze względu na wprowadzenie nimi przez ustawodawcę istotnych ograniczeń prawa własności, z naruszeniem wymagań określonych we wskazanych wzorcach konstytucyjnych, w szczególności w związku z niespełnieniem przesłanek określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ograniczenia te naruszają w opinii wnioskodawcy, istotę prawa własności niwecząc prawo właścicieli nieruchomości do pobierania z najmu lokali pożytków, umożliwiających dokonywanie nakładów koniecznych dla zachowania majątku w stanie niepogorszonym. Jednocześnie, wbrew normie art. 21 ust. 2 Konstytucji, ustawodawca nie przewidział słusznego odszkodowania, a cały ciężar wprowadzonych ograniczeń przerzucił na właścicieli nieruchomości, naruszając jednocześnie słusznie nabyte prawa właścicieli.
Zaskarżona ustawa uchwalona została – w ocenie wnioskodawcy – z naruszeniem regulaminu Sejmu uchwalonego na podstawie art. 112 Konstytucji RP, ponadto zaś weszła w życie z dniem ogłoszenia, co uniemożliwiło właścicielom nieruchomości dostosowanie się do nowej sytuacji. Zdaniem Wnioskodawcy ustawa działa wstecz, bowiem oddziałuje na stosunki prawne powstałe przed dniem jej wejścia w życie, a takie działanie ustawodawcy podważa zaufanie obywateli do państwa.
Zarządzeniem sędziego TK z 23 lipca 2001 r. wnioskodawca wezwany został do usunięcia braków formalnych wniosku, w szczególności przez wykazanie, że Stowarzyszenie należy do grupy podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, dysponujących legitymacją procesową, a więc uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego.
W piśmie z 30 lipca 2001 r., Wnioskodawca wyraził pogląd, iż jest uprawniony do złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4, ze względu na fakt, iż Stowarzyszenie jest osobą prawną wpisaną do rejestru stowarzyszeń prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Gdańsku pod Nr Rej.St. – 828. Stowarzyszenie jest w opinii Wnioskodawcy organizacją zawodową stowarzyszającą m.in. właścicieli nieruchomości wynajmujących lokale w warunkach profesjonalnych (w dużym rozmiarze w celu osiągnięcia zysku, będącego głównym źródłem utrzymania), zawodowych zarządców i administratorów nieruchomości (dokonujących czynności zarządu w imieniu i na rachunek właścicieli nieruchomości) oraz zawodowych zarządców dzierżawiących od właścicieli nieruchomości w celu ich dalszego wynajmowania (w warunkach profesjonalnych, w dużym rozmiarze w celu osiągnięcia zysku). Celem Stowarzyszenia jest dążenie do odzyskania przez właścicieli pełnego prawa dysponowania własnością i dążenie do doprowadzenia zasad gospodarki domami prywatnymi do pełnej opłacalności.
2. W toku wstępnego rozpoznania wniosku Trybunał Konstytucyjny zbadał warunki formalne a w szczególności legitymację Wnioskodawcy do wszczęcia postępowania.
Trybunał Konstytucyjny ustalił, że Stowarzyszenie działa na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989r. prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. Nr 20, poz. 104 ze zm.) i wpisane jest do rejestru stowarzyszeń prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Gdańsku pod Nr Rej. St. – 828, a w związku z wejściem w życie z dniem 1 stycznia 2001 r. ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209) podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego z zastrzeżeniami wynikającymi z ustawy (art. 8 ust. 1 ustawy). Z jednolitego tekstu statutu Stowarzyszenia, wynika, iż członkiem stowarzyszenia może być każda osoba fizyczna, która jest właścicielem, współwłaścicielem, zarządcą lub administratorem nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej (§ 5 ust. 1 statutu). Osoba taka nie musi trudnić się zawodowo wynajmem lokali w warunkach profesjonalnych, być zawodowym zarządcą ani administratorem nieruchomości, nie musi być wreszcie zawodowym zarządcą dzierżawiącym nieruchomości od właścicieli w celu ich dalszego wynajmowania w warunkach profesjonalnych.
Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP prawo do wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności określonych aktów normatywnych w trybie tzw. kontroli abstrakcyjnej, przysługuje ogólnokrajowym organom związków zawodowych oraz ogólnokrajowym władzom organizacji pracodawców i organizacji zawodowych wobec czego Trybunał Konstytucyjny zbadał czy Stowarzyszenie może być zaliczone do organizacji zawodowych. Ustalenie to miało tym istotniejsze znaczenie, że podmioty wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji należą do grupy wnioskodawców o legitymacji ograniczonej do aktów normatywnych dotyczących spraw objętych zakresem ich działania (art. 191 ust. 2 Konstytucji). Prawo tych podmiotów do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego nie ma charakteru ogólnej zasady, ale winno być ujmowane jako ich szczególne (wyjątkowe) uprawnienie wobec czego zakres tego uprawnienia nie powinien być interpretowany rozszerzająco (por. postanowienie z 30 maja 2000 r., sygn. U. 5/99, OTK ZU Nr 4/2000, poz. 114).
Trybunał Konstytucyjny nie stwierdził, by Stowarzyszenie było organizacją zawodową, mając na uwadze zwłaszcza fakt, iż podstawą jego działania jest ustawa prawo o stowarzyszeniach. Wskazał, że dla sprecyzowania czy Wnioskodawca może korzystać z przymiotu “organizacji zawodowej”, dodatkowego wyjaśnienia wymaga kryterium przedmiotowe. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że we wspomnianym postanowieniu w sprawie U. 5/99, przymiotnik “zawodowy” używany jest w znaczeniu: “dotyczący określonego zawodu, związany z ludźmi wykonującymi określony zawód”, “mający związek z zawodem lub wykonywaniem zawodu”, przy czym nazwa “zawód” oznacza zajęcie, którego osoba się wyuczyła i które stale wykonuje dla pieniędzy, czerpiąc z niego środki utrzymania. Zauważył też, że pojęcie zawodu jest z reguły związane z posiadaniem określonych umiejętności lub kwalifikacji, a zawód jest na ogół wykonywany w ramach stosunku pracy, albo w ramach innych stosunków prawnych (umowa o dzieło, umowa zlecenia). Trybunał Konstytucyjny wyjaśnił też pojęcie “właściciel nieruchomości” stwierdzając, że własność – jako kategoria prawna – jest prawem rzeczowym, podmiotowym o charakterze bezwzględnym, mającym w zasadzie za przedmiot rzecz i dającym najpełniejszą władzę nad tą rzeczą. Stwierdził, że w kategoriach ekonomicznych właścicielem jest osoba faktycznie władająca w swoim interesie określonym dobrem majątkowym. Podkreślił jednak, że termin “własność” ma na gruncie Konstytucji treść inną, bowiem obejmuje także wszelkie inne prawa majątkowe, a więc jest synonimem mienia. W związku z tym Trybunał Konstytucyjny ustalił, że sam fakt bycia właścicielem nieruchomości nie stanowi zawodu jako pewnego rodzaju działalności, o której była mowa w cytowanym wyroku.
Z tych wszystkich względów Trybunał Konstytucyjny nie zaliczył Stowarzyszenia do kręgu podmiotów uprawnionych do wszczęcia postępowania na gruncie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP i na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643; zm.: z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638 oraz z 2001 r. Nr 98, poz. 1070; dalej: ustawa o TK) i odmówił nadania dalszego biegu wnioskowi.
3. W zażaleniu z 27 sierpnia 2001 r. Stowarzyszenie wskazało, że spełnia wszystkie kryteria umożliwiające wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP, bowiem zrzesza osoby fizyczne (kryterium podmiotowe), które stale i w celach zarobkowych świadczą usługi najmu lokali (kryterium przedmiotowe), a jego podstawowym celem i funkcją jest reprezentacja interesów całego środowiska (kryterium funkcjonalne). W opinii Stowarzyszenia osoby do niego należące tworzą grupę osób o określonym zawodzie, pojmowanym jako wyuczone zajęcie wykonywane stale w celu czerpania środków utrzymania.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Treść zażalenia sprowadza się w istocie do polemiki z motywami uzasadnienia postanowienia z 14 sierpnia 2001 r. Do argumentów – podniesionych wcześniej w piśnie z 30 lipca 2001 r. – Trybunał Konstytucyjny odniósł się w sposób szczegółowy w toku wstępnego rozpoznania sprawy. Rozpoznając zażalenie Trybunał Konstytucyjny zgadza się ze stanowiskiem wyrażonym w postanowieniu o odmowie nadania wnioskowi biegu.
Z całą pewnością Ogólnopolskie Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości nie spełnia wszystkich kryteriów, o których mowa w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z 30 maja 2000 r. (sygn. U. 5/99, OTK ZU Nr 4/2000, poz. 114). Jakkolwiek bowiem spełnione jest kryterium podmiotowe (w myśl § 5 ust. 1 statutu: “członkiem zwyczajnym stowarzyszenia może być każda osoba fizyczna, która jest właścicielem, współwłaścicielem, zarządcą lub administratorem nieruchomości położonej w RP”) i kryterium funkcjonalne (zgodnie z § 3 statutu celami Stowarzyszenia są w szczególności: “reprezentowanie interesów właścicieli nieruchomości wobec organów władzy i administracji rządowej i samorządowej w sprawach związanych z reprywatyzacją, zarządzaniem i administracją nieruchomości” oraz “dążenie do odzyskania przez właścicieli pełnego prawa dysponowania swoją własnością”), nie sposób uznać, że spełnione jest zarazem kryterium przedmiotowe. Ponownie przypomnieć należy konstatację Trybunału Konstytucyjnego, że dla spełnienia tego kryterium “członkowie danej organizacji winni stale i w celach zarobkowych wykonywać jedno lub kilka wyodrębnionych zajęć, które mogą być uznane za zawód”.
Do Stowarzyszenia należeć mogą właściciele, współwłaściciele oraz zarządcy albo administratorzy nieruchomości. Uznać trzeba, że są to dwie różniące się od siebie grupy podmiotów. Pierwsza – to osoby, którym przysługuje prawo własności, druga zaś to osoby trudniące się administrowaniem nieruchomością. W odniesieniu do każdej z tych grup należy dokonać oddzielnej analizy.
Nie sposób uznać, że samo bycie właścicielem nieruchomości, a nawet bycie stroną cywilnoprawnego stosunku najmu tej nieruchomości (wynajmującym) jest równoznaczne z “wykonywaniem zajęcia, które może być uznane za zawód”. Trudno przyjąć, że stan “bycia wynajmującym” (a więc swoista “bierność”) w ogóle jest zajęciem (z istoty rzeczy “czynnym”), a tym bardziej zajęciem, które mogłoby być uznawane za zawód. Skoro zaś bycie podmiotem prawa własności, choćby związane z uzyskiwaniem dochodów z tytułu umowy najmu, samo przez się nie może być uznane za zawód, uznać należy, że kryterium przedmiotowe w odniesieniu do właścicieli nie zostało spełnione.
W odniesieniu do zarządców oraz administratorów nieruchomości, którzy w przeciwieństwie do właścicieli spełniają warunek wykonywania zawodu, zgodzić trzeba się z konstatacją Trybunału Konstytucyjnego zawartą w postanowieniu z 13 listopada 2001 r. (sygn. T. 30/2001, niepublikowane), w myśl której “przedmiotowa sprawa dotyczy interesu właścicieli oraz lokatorów i nie pozostaje w bezpośrednim związku z interesami zarządców nieruchomości”. Nie ulega wątpliwości, że regulacje ustawy o ochronie lokatorów pozostają bez wpływu na sytuację prawna zarządców oraz administratorów nieruchomości bowiem w żaden sposób nie ograniczają ich praw ani nie nakładają na nich nowych obowiązków.
Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że wyróżnikiem organizacji zawodowej jest ochrona zawodu i praw osób zrzeszonych zawód ten wykonujących. Za przykład służyć mogą Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej albo Stowarzyszenie Architektów Polskich, celem których to organizacji jest ochrona zawodów i praw twórczych odpowiednio – dziennikarzy oraz architektów.
Skoro zatem Stowarzyszenie nie spełnia wszystkich kryteriów niezbędnych dla dysponowania legitymacją do wszczęcia postępowania, Trybunał Konstytucyjny po ponownym zbadaniu argumentacji wnioskodawcy nie znalazł podstaw do przyznania mu uprawnienia do skutecznego wszczęcia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP i z tego względu postanowił jak w sentencji.
Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że w toku rozpoznania wstępnego nie analizował meritum zarzutów postawionych przez Stowarzyszenie, a zatem nie odnosił się w żaden sposób do zgodności ustawy o ochronie praw lokatorów ze wskazanymi wzorcami kontroli. Nieuwzględnienie zażalenia złożonego w sprawie niniejszej nie przekreśla możliwości przyszłej analizy merytorycznej tej ustawy przez Trybunał Konstytucyjny, w ramach postępowania wszczętego na podstawie wniosku złożonego przez podmiot legitymowany – w szczególności jeden z podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 1 in fine Konstytucji RP.
POSTANOWIENIE
z dnia 12 grudnia 2001 r.
Sygn. T. 31/01
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Teresa Dębowska-Romanowska – przewodniczący
Wiesław Johann – sprawozdawca
Krzysztof Kolasiński
po rozpoznaniu 12 grudnia 2001 r. na posiedzeniu niejawnym zażalenia Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Właścicieli Nieruchomości na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 14 sierpnia 2001 r. o odmowie nadania biegu wnioskowi o stwierdzenie, że:
1) art. 5, art. 9 ust. 1 i art. 28 ust. 2, art. 11 ust. 2 pkt 2, art. 11 ust. 6, art. 11 ust. 9, art. 12, art. 26 pkt 12 i art. 30 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie prawa lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 71, poz. 733) są niezgodne z art. art. 64 ust. 3 w zw. z art. 2, art. 21 ust. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz w zw. z art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności;
2) art. 5, art. 9 ust. 1 i art. 28 ust. 2, art. 11 ust. 2 pkt 2, art. 11 ust. 6, art. 11 ust. 9, art. 12, art. 14 ust. 4, art. 14 ust. 6, art. 26 pkt 12 i art. 30 ustawy powołanej w pkt 1 są niezgodne z art. 7 w zw. z art. 112 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
3) art. 5, art. 9 ust. 1 i art. 28 ust. 2, art. 11 ust. 2 pkt 2, art. 12, art. 26 ust. 1 ustawy powołanej w pkt. 1 są niezgodne z art. 75 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
4) art. 5 ustawy powołanej w pkt. 1 jest niezgodny z art. 22 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
5) art. 11 ust. 6 ustawy powołanej w pkt. 1 jest niezgodny z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
6) art. 14 ust. 4 ustawy powołanej w pkt. 1 jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
7) art. 14 ust.4 i art. 14 ust. 6 ustawy powołanej w pkt. 1 są niezgodne z art. 10 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
p o s t a n a w i a :
nie uwzględnić zażalenia.
Uzasadnienie:
I
1. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości (dalej: Stowarzyszenie), wnioskiem z 16 lipca 2001 r., zwróciło się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie, że wskazane w sentencji postanowienia przepisy ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 71, poz. 733; dalej: ustawa o ochronie lokatorów) są niezgodne z wymienionymi tam wzorcami kontroli – przepisami Konstytucji RP i Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Wnioskodawca wskazał na niekonstytucyjność licznych przepisów ustawy ze względu na wprowadzenie nimi przez ustawodawcę istotnych ograniczeń prawa własności, z naruszeniem wymagań określonych we wskazanych wzorcach konstytucyjnych, w szczególności w związku z niespełnieniem przesłanek określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ograniczenia te naruszają w opinii wnioskodawcy, istotę prawa własności niwecząc prawo właścicieli nieruchomości do pobierania z najmu lokali pożytków, umożliwiających dokonywanie nakładów koniecznych dla zachowania majątku w stanie niepogorszonym. Jednocześnie, wbrew normie art. 21 ust. 2 Konstytucji, ustawodawca nie przewidział słusznego odszkodowania, a cały ciężar wprowadzonych ograniczeń przerzucił na właścicieli nieruchomości, naruszając jednocześnie słusznie nabyte prawa właścicieli.
Zaskarżona ustawa uchwalona została – w ocenie wnioskodawcy – z naruszeniem regulaminu Sejmu uchwalonego na podstawie art. 112 Konstytucji RP, ponadto zaś weszła w życie z dniem ogłoszenia, co uniemożliwiło właścicielom nieruchomości dostosowanie się do nowej sytuacji. Zdaniem Wnioskodawcy ustawa działa wstecz, bowiem oddziałuje na stosunki prawne powstałe przed dniem jej wejścia w życie, a takie działanie ustawodawcy podważa zaufanie obywateli do państwa.
Zarządzeniem sędziego TK z 23 lipca 2001 r. wnioskodawca wezwany został do usunięcia braków formalnych wniosku, w szczególności przez wykazanie, że Stowarzyszenie należy do grupy podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, dysponujących legitymacją procesową, a więc uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego.
W piśmie z 30 lipca 2001 r., Wnioskodawca wyraził pogląd, iż jest uprawniony do złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4, ze względu na fakt, iż Stowarzyszenie jest osobą prawną wpisaną do rejestru stowarzyszeń prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Gdańsku pod Nr Rej.St. – 828. Stowarzyszenie jest w opinii Wnioskodawcy organizacją zawodową stowarzyszającą m.in. właścicieli nieruchomości wynajmujących lokale w warunkach profesjonalnych (w dużym rozmiarze w celu osiągnięcia zysku, będącego głównym źródłem utrzymania), zawodowych zarządców i administratorów nieruchomości (dokonujących czynności zarządu w imieniu i na rachunek właścicieli nieruchomości) oraz zawodowych zarządców dzierżawiących od właścicieli nieruchomości w celu ich dalszego wynajmowania (w warunkach profesjonalnych, w dużym rozmiarze w celu osiągnięcia zysku). Celem Stowarzyszenia jest dążenie do odzyskania przez właścicieli pełnego prawa dysponowania własnością i dążenie do doprowadzenia zasad gospodarki domami prywatnymi do pełnej opłacalności.
2. W toku wstępnego rozpoznania wniosku Trybunał Konstytucyjny zbadał warunki formalne a w szczególności legitymację Wnioskodawcy do wszczęcia postępowania.
Trybunał Konstytucyjny ustalił, że Stowarzyszenie działa na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989r. prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. Nr 20, poz. 104 ze zm.) i wpisane jest do rejestru stowarzyszeń prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Gdańsku pod Nr Rej. St. – 828, a w związku z wejściem w życie z dniem 1 stycznia 2001 r. ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209) podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego z zastrzeżeniami wynikającymi z ustawy (art. 8 ust. 1 ustawy). Z jednolitego tekstu statutu Stowarzyszenia, wynika, iż członkiem stowarzyszenia może być każda osoba fizyczna, która jest właścicielem, współwłaścicielem, zarządcą lub administratorem nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej (§ 5 ust. 1 statutu). Osoba taka nie musi trudnić się zawodowo wynajmem lokali w warunkach profesjonalnych, być zawodowym zarządcą ani administratorem nieruchomości, nie musi być wreszcie zawodowym zarządcą dzierżawiącym nieruchomości od właścicieli w celu ich dalszego wynajmowania w warunkach profesjonalnych.
Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP prawo do wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności określonych aktów normatywnych w trybie tzw. kontroli abstrakcyjnej, przysługuje ogólnokrajowym organom związków zawodowych oraz ogólnokrajowym władzom organizacji pracodawców i organizacji zawodowych wobec czego Trybunał Konstytucyjny zbadał czy Stowarzyszenie może być zaliczone do organizacji zawodowych. Ustalenie to miało tym istotniejsze znaczenie, że podmioty wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji należą do grupy wnioskodawców o legitymacji ograniczonej do aktów normatywnych dotyczących spraw objętych zakresem ich działania (art. 191 ust. 2 Konstytucji). Prawo tych podmiotów do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego nie ma charakteru ogólnej zasady, ale winno być ujmowane jako ich szczególne (wyjątkowe) uprawnienie wobec czego zakres tego uprawnienia nie powinien być interpretowany rozszerzająco (por. postanowienie z 30 maja 2000 r., sygn. U. 5/99, OTK ZU Nr 4/2000, poz. 114).
Trybunał Konstytucyjny nie stwierdził, by Stowarzyszenie było organizacją zawodową, mając na uwadze zwłaszcza fakt, iż podstawą jego działania jest ustawa prawo o stowarzyszeniach. Wskazał, że dla sprecyzowania czy Wnioskodawca może korzystać z przymiotu “organizacji zawodowej”, dodatkowego wyjaśnienia wymaga kryterium przedmiotowe. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że we wspomnianym postanowieniu w sprawie U. 5/99, przymiotnik “zawodowy” używany jest w znaczeniu: “dotyczący określonego zawodu, związany z ludźmi wykonującymi określony zawód”, “mający związek z zawodem lub wykonywaniem zawodu”, przy czym nazwa “zawód” oznacza zajęcie, którego osoba się wyuczyła i które stale wykonuje dla pieniędzy, czerpiąc z niego środki utrzymania. Zauważył też, że pojęcie zawodu jest z reguły związane z posiadaniem określonych umiejętności lub kwalifikacji, a zawód jest na ogół wykonywany w ramach stosunku pracy, albo w ramach innych stosunków prawnych (umowa o dzieło, umowa zlecenia). Trybunał Konstytucyjny wyjaśnił też pojęcie “właściciel nieruchomości” stwierdzając, że własność – jako kategoria prawna – jest prawem rzeczowym, podmiotowym o charakterze bezwzględnym, mającym w zasadzie za przedmiot rzecz i dającym najpełniejszą władzę nad tą rzeczą. Stwierdził, że w kategoriach ekonomicznych właścicielem jest osoba faktycznie władająca w swoim interesie określonym dobrem majątkowym. Podkreślił jednak, że termin “własność” ma na gruncie Konstytucji treść inną, bowiem obejmuje także wszelkie inne prawa majątkowe, a więc jest synonimem mienia. W związku z tym Trybunał Konstytucyjny ustalił, że sam fakt bycia właścicielem nieruchomości nie stanowi zawodu jako pewnego rodzaju działalności, o której była mowa w cytowanym wyroku.
Z tych wszystkich względów Trybunał Konstytucyjny nie zaliczył Stowarzyszenia do kręgu podmiotów uprawnionych do wszczęcia postępowania na gruncie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP i na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643; zm.: z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638 oraz z 2001 r. Nr 98, poz. 1070; dalej: ustawa o TK) i odmówił nadania dalszego biegu wnioskowi.
3. W zażaleniu z 27 sierpnia 2001 r. Stowarzyszenie wskazało, że spełnia wszystkie kryteria umożliwiające wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP, bowiem zrzesza osoby fizyczne (kryterium podmiotowe), które stale i w celach zarobkowych świadczą usługi najmu lokali (kryterium przedmiotowe), a jego podstawowym celem i funkcją jest reprezentacja interesów całego środowiska (kryterium funkcjonalne). W opinii Stowarzyszenia osoby do niego należące tworzą grupę osób o określonym zawodzie, pojmowanym jako wyuczone zajęcie wykonywane stale w celu czerpania środków utrzymania.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Treść zażalenia sprowadza się w istocie do polemiki z motywami uzasadnienia postanowienia z 14 sierpnia 2001 r. Do argumentów – podniesionych wcześniej w piśnie z 30 lipca 2001 r. – Trybunał Konstytucyjny odniósł się w sposób szczegółowy w toku wstępnego rozpoznania sprawy. Rozpoznając zażalenie Trybunał Konstytucyjny zgadza się ze stanowiskiem wyrażonym w postanowieniu o odmowie nadania wnioskowi biegu.
Z całą pewnością Ogólnopolskie Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości nie spełnia wszystkich kryteriów, o których mowa w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z 30 maja 2000 r. (sygn. U. 5/99, OTK ZU Nr 4/2000, poz. 114). Jakkolwiek bowiem spełnione jest kryterium podmiotowe (w myśl § 5 ust. 1 statutu: “członkiem zwyczajnym stowarzyszenia może być każda osoba fizyczna, która jest właścicielem, współwłaścicielem, zarządcą lub administratorem nieruchomości położonej w RP”) i kryterium funkcjonalne (zgodnie z § 3 statutu celami Stowarzyszenia są w szczególności: “reprezentowanie interesów właścicieli nieruchomości wobec organów władzy i administracji rządowej i samorządowej w sprawach związanych z reprywatyzacją, zarządzaniem i administracją nieruchomości” oraz “dążenie do odzyskania przez właścicieli pełnego prawa dysponowania swoją własnością”), nie sposób uznać, że spełnione jest zarazem kryterium przedmiotowe. Ponownie przypomnieć należy konstatację Trybunału Konstytucyjnego, że dla spełnienia tego kryterium “członkowie danej organizacji winni stale i w celach zarobkowych wykonywać jedno lub kilka wyodrębnionych zajęć, które mogą być uznane za zawód”.
Do Stowarzyszenia należeć mogą właściciele, współwłaściciele oraz zarządcy albo administratorzy nieruchomości. Uznać trzeba, że są to dwie różniące się od siebie grupy podmiotów. Pierwsza – to osoby, którym przysługuje prawo własności, druga zaś to osoby trudniące się administrowaniem nieruchomością. W odniesieniu do każdej z tych grup należy dokonać oddzielnej analizy.
Nie sposób uznać, że samo bycie właścicielem nieruchomości, a nawet bycie stroną cywilnoprawnego stosunku najmu tej nieruchomości (wynajmującym) jest równoznaczne z “wykonywaniem zajęcia, które może być uznane za zawód”. Trudno przyjąć, że stan “bycia wynajmującym” (a więc swoista “bierność”) w ogóle jest zajęciem (z istoty rzeczy “czynnym”), a tym bardziej zajęciem, które mogłoby być uznawane za zawód. Skoro zaś bycie podmiotem prawa własności, choćby związane z uzyskiwaniem dochodów z tytułu umowy najmu, samo przez się nie może być uznane za zawód, uznać należy, że kryterium przedmiotowe w odniesieniu do właścicieli nie zostało spełnione.
W odniesieniu do zarządców oraz administratorów nieruchomości, którzy w przeciwieństwie do właścicieli spełniają warunek wykonywania zawodu, zgodzić trzeba się z konstatacją Trybunału Konstytucyjnego zawartą w postanowieniu z 13 listopada 2001 r. (sygn. T. 30/2001, niepublikowane), w myśl której “przedmiotowa sprawa dotyczy interesu właścicieli oraz lokatorów i nie pozostaje w bezpośrednim związku z interesami zarządców nieruchomości”. Nie ulega wątpliwości, że regulacje ustawy o ochronie lokatorów pozostają bez wpływu na sytuację prawna zarządców oraz administratorów nieruchomości bowiem w żaden sposób nie ograniczają ich praw ani nie nakładają na nich nowych obowiązków.
Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że wyróżnikiem organizacji zawodowej jest ochrona zawodu i praw osób zrzeszonych zawód ten wykonujących. Za przykład służyć mogą Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej albo Stowarzyszenie Architektów Polskich, celem których to organizacji jest ochrona zawodów i praw twórczych odpowiednio – dziennikarzy oraz architektów.
Skoro zatem Stowarzyszenie nie spełnia wszystkich kryteriów niezbędnych dla dysponowania legitymacją do wszczęcia postępowania, Trybunał Konstytucyjny po ponownym zbadaniu argumentacji wnioskodawcy nie znalazł podstaw do przyznania mu uprawnienia do skutecznego wszczęcia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP i z tego względu postanowił jak w sentencji.
Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że w toku rozpoznania wstępnego nie analizował meritum zarzutów postawionych przez Stowarzyszenie, a zatem nie odnosił się w żaden sposób do zgodności ustawy o ochronie praw lokatorów ze wskazanymi wzorcami kontroli. Nieuwzględnienie zażalenia złożonego w sprawie niniejszej nie przekreśla możliwości przyszłej analizy merytorycznej tej ustawy przez Trybunał Konstytucyjny, w ramach postępowania wszczętego na podstawie wniosku złożonego przez podmiot legitymowany – w szczególności jeden z podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 1 in fine Konstytucji RP.