Ts 128/01
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
147
POSTANOWIENIE
z dnia 6 marca 2002 r.
Sygn. akt Ts 128/01
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Andrzej Mączyński – przewodniczący
Mirosław Wyrzykowski – sprawozdawca
Jerzy Ciemniewski
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2001 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Jacka Bąbki,
p o s t a n a w i a:
nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE:
W skardze konstytucyjnej pana Jacka Bąbki złożonej do Trybunału Konstytucyjnego w dniu 28 sierpnia 2001 r. zarzucono, iż:
art. 31 ust. 1 w związku z art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w związku z art. 157 § 1 i art. 17 pkt 3 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.),
art. 161 zd. 1 w związku z art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w związku z art. 156 i art. 157 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)
są niezgodne z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 77 ust. 1 i 2 w związku z art. 184 oraz art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Skarżący wskazał, iż wyrokiem z 21 marca 2001 r. (sygn. akt I SAB 83/00) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę skarżącego na bezczynność Ministra Edukacji Narodowej w przedmiocie rozpoznania wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji Prorektora ds. spraw nauczania Uniwersytetu Wrocławskiego z 12 marca 1999 r., którą odmówiono skarżącemu zwolnienia z opłaty za studia zaoczne. Zdaniem skarżącego rozstrzygnięcie NSA prowadzi do naruszenia przysługującego mu prawa do zaskarżania decyzji i uzyskania decyzji właściwego organu na skutek tego zaskarżenia, prawa dochodzenia rażąco naruszonych praw decyzją władzy administracyjnej na drodze sadowej, prawa do równego traktowania w zakresie środków ochrony praw i niedyskryminowania.
Skarżący zarzucił, iż finansowa natura decyzji organu uczelni w przedmiocie opłaty za zajęcia dydaktyczne w publicznej szkole wyższej nie może przekreślać i pozbawiać skarżącego konstytucyjnego prawa – gwarantowanego w art. 78 zd. 1 Konstytucji RP – do zaskarżania tego rodzaju decyzji środkiem zaskarżenia jakim jest wniosek o stwierdzenie nieważności. Zdaniem skarżącego art. 161 zd. 1 w związku z art. 23 ust. 2 pkt 2 i art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) wyklucza możliwość stosowania wobec tego typu decyzji instytucji stwierdzenia nieważności przez organ wyższego stopnia na podstawie art. 156 i art. 157 w zw. z art. 17 pkt 3 k.p.a. Powoduje to niczym nieusprawiedliwioną nierówność i dyskryminację studenta w prawie do zaskarżania decyzji. Nadto pozbawienie studenta tej drogi zaskarżania decyzji rzutuje na realizację innych praw konstytucyjnych z art. 77, w szczególności wyklucza prawo do wynagrodzenia szkody związanej z wydaniem nieważnej decyzji, a także zamyka drogę sądową dochodzenia naruszonych praw. Możliwość uzyskania rozstrzygnięcia sądowego warunkowana jest wcześniejszym uzyskaniem decyzji w przedmiocie stwierdzenia nieważności.
Skarżący dopatruje się naruszenia art. 78 Konstytucji w tym, iż art. 31 ust. 1 w związku z art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w związku z art. 157 § 1 i art. 17 pkt 3 ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego wykluczył kompetencje Ministra Edukacji Narodowej jako organu nadzoru w sprawach stwierdzenia nieważności decyzji rektora dotyczącej opłaty za studia, co pozbawia skarżącego prawa zaskarżania tego rodzaju decyzji w trybie art. 156-159 kodeksu postępowania administracyjnego.
Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 12 grudnia 2001 r. odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej stwierdzając, iż wskazany przez skarżącego wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego nie narusza konstytucyjnego prawa skarżącego do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Zdaniem Trybunału art. 78 zd. 1 Konstytucji nie daje podstaw do wyprowadzenia obowiązku ustawodawcy uregulowania w każdym przypadku instytucji stwierdzenia nieważności prawomocnych decyzji administracyjnych w trybie nadzoru.
Wskazując na możliwość zaskarżania do Naczelnego Sądu Administracyjnego rozstrzygnięć władz uczelni w indywidualnych sprawach studentów Trybunał Konstytucyjny za oczywiście bezpodstawny uznał zarzut skarżącego, iż brak możliwości stwierdzenia w trybie nadzoru nieważności decyzji o odmowie zwolnienia z opłat za studia prowadził do zamknięcia skarżącemu drogi sądowej. Trybunał Konstytucyjny stwierdził ponadto, iż skarga konstytucyjna nie zawiera uzasadnienia zarzutu naruszenia zasady równości i zakazu dyskryminacji, co wyklucza merytoryczne rozpoznanie tych zarzutów.
Trybunał Konstytucyjny uznał ponadto, iż wskazany w skardze konstytucyjnej wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego ani pośrednio, ani bezpośrednio nie odnosi się do kwestii ewentualnych roszczeń odszkodowawczych skarżącego. Brak jest zatem związku pomiędzy tym orzeczeniem a sformułowanym w skardze konstytucyjnej zarzutem naruszenia konstytucyjnego prawa do wynagrodzenia szkody.
Na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego skarżący wniósł zażalenie 21 grudnia 2001 r., w którym za błędny uznał pogląd Trybunału Konstytucyjnego, jakoby prawo do wnoszenia o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej nie miało charakteru prawa konstytucyjnego, w szczególności zaś nie było realizacją wynikającego z art. 78 zd. 1 Konstytucji RP prawa do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Skarżący wskazał przy tym na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 16 listopada 1999 r. (sygn. akt SK 11/99), w którym wyrażono pogląd, iż pojęcie środka zaskarżenia w rozumieniu art. 78 Konstytucji, obejmuje swoim zakresem różne, specyficzne dla danej procedury, środki prawne, “których cechą wspólną jest umożliwienie stronie uruchomienia weryfikacji podjętego w pierwszej instancji orzeczenia lub decyzji”. Skarżący powołał się ponadto na wypowiedź Trybunału Konstytucyjnego w uzasadnieniu wyroku z 15 maja 2000 r. (SK 29/99), iż art. 78 Konstytucji “literalnie rzecz ujmując, nie odnosi się do nadzwyczajnych środków prawnych, choć obejmuje naturalnie także postępowania toczące się w wyniku złożenia wniosku o stwierdzenie nieważności”.
Zdaniem skarżącego, cytowane wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego uzasadniają przekonanie, iż możliwość wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej należy traktować jako prawo konstytucyjne znajdujące swoje zakorzenienie w art. zd. 1 Konstytucji RP, a dla realizacji tego prawa nie ma znaczenia ewentualne uprawnienie do wystąpienia ze skargą do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skarga taka jest bowiem odrębnym środkiem umożliwiającym korzystanie z konstytucyjnego prawa do sądu, określonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Skarżący podkreślił ponadto, iż wybór środka umożliwiającego weryfikację decyzji administracyjnej należy do strony i nie może być ograniczany wyłącznie do skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Skarżący podniósł, iż postępowanie o stwierdzenie nieważności określonej decyzji administracyjnej jest nową, odrębną sprawą. Brak wydania rozstrzygnięcia w tym postępowaniu zamyka skarżącemu drogę sądową, a także wyklucza możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w trybie art. 160 kodeksu postępowania administracyjnego.
Skarżący zakwestionował także dopuszczalność rozstrzygania w fazie wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej, czy wniosek o stwierdzenie w trybie nadzoru nieważności decyzji administracyjnej ma charakter konstytucyjnie zagwarantowanego środka zaskarżenia.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Przedmiotem wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej objęte są m.in. konstytucyjne przesłanki dopuszczalności wydania przez Trybunał Konstytucyjny merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie przedstawionych w niej zarzutów. Jedną z tych przesłanek jest wykazanie przez skarżącego, iż poprzez wydanie określonego orzeczenia doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Z uwagi na charakter skargi konstytucyjnej, jako indywidualnego środka ochrony praw lub wolności podmiotowych, wystąpienie owego naruszenia uzasadnia interes skarżącego w podniesieniu zarzutu niezgodności określonych regulacji prawnych z Konstytucją RP. Z tego powodu przesłanka konkretnego naruszenia praw lub wolności konstytucyjnych z urzędu badana jest przez Trybunał Konstytucyjny w fazie rozpoznania wstępnego, zaś jej niespełnienie skutkuje odmową nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w niniejszej sprawie doszło do naruszenia wskazanych przez skarżącego praw konstytucyjnych, w szczególności zaś prawa do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, prawa do sądu oraz prawa do odszkodowania.
Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje przytoczony w zażaleniu pogląd, iż art. 78 Konstytucji RP nie determinuje charakteru środka prawnego, który ustawodawca powinien zagwarantować dla realizacji “prawa do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji”. Nie oznacza to wszakże, iż art. 78 Konstytucji RP zobowiązuje ustawodawcę do wprowadzenia w każdym przypadku nadzwyczajnego środka jakim jest wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej w trybie nadzoru. Konstytucyjne prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydanych w pierwszej instancji może być realizowane na różnej drodze, a szczególnym sposobem tego zaskarżania jest droga sądowa. Nie można więc twierdzić, iż w określonym postępowaniu doszło do naruszenia konstytucyjnych praw wynikających z art. 78 Konstytucji RP, jeżeli wydane w tym postępowaniu decyzje administracyjne mogą stanowić przedmiot skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Przewidując możliwość wnoszenia takiej skargi ustawodawca czyni zadość konstytucyjnym wymogom związanym z uprawnieniem do weryfikacji rozstrzygnięć wydawanych w sprawach administracyjnych. Nie wyklucza to oczywiście równoległego funkcjonowania w systemie prawnym także innych środków zaskarżenia. Z faktu tego nie można wszakże wyprowadzać wniosku, iż możliwość korzystania ze wszystkich tych środków objęta jest gwarancjami konstytucyjnymi.
Jeżeli więc w konkretnej sprawie stanowiącej podstawę wystąpienia ze skargą konstytucyjną, istniała możliwość złożenia skargi na decyzję administracyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego, nie jest uzasadnione twierdzenie, iż doszło do naruszenia praw skarżącego określonych w art. 78 Konstytucji, ponieważ nie mógł on skutecznie zainicjować postępowania o stwierdzenie nieważności tej decyzji w trybie nadzoru. Jak już bowiem wspomniano art. 78 Konstytucji RP nie obliguje ustawodawcy, by w sprawach dotyczących odpłatności za studia ten właśnie nadzwyczajny środek zaskarżenia miał stanowić realizację praw określonych we wspomnianym przepisie.
Bez związku z powyższą oceną pozostaje zacytowany w zażaleniu pogląd Trybunału Konstytucyjnego wyrażony w uzasadnieniu wyroku z 15 maja 2000 r. (sygn. akt SK 29/99). Jak jednoznacznie wynika z kontekstu tego uzasadnienia, art. 78 Konstytucji RP w tym sensie “obejmuje” postępowanie toczące się w wyniku wniosku o stwierdzenie nieważności, iż zapadłe w tym postępowaniu rozstrzygnięcie należy traktować jako “orzeczenie lub decyzję wydaną w pierwszej instancji”, a więc, że także w stosunku do nich przysługuje konstytucyjne prawo zaskarżenia.
Za oczywiście bezzasadne należy uznać przekonanie skarżącego, jakoby doszło do zamknięcia mu sądowej drogi dochodzenia naruszonych praw i wolności. Jak zasadnie wskazano w zaskarżonym postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego skarżącemu przysługiwało prawo do złożenia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego na decyzję dotyczącą odpłatności za studia. Nie można natomiast twierdzić, iż z uwagi na brak w systemie prawnym określonych nadzwyczajnych środków zaskarżenia tej decyzji, tym samym zamknięto skarżącemu możliwość sądowej weryfikacji ewentualnych rozstrzygnięć, które byłyby zapadły, gdyby środki takie zostały przez ustawodawcę przewidziane.
Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje także pogląd, iż wskazany w skardze konstytucyjnej wyrok NSA w żadnym zakresie nie dotyczy ewentualnych praw odszkodowawczych skarżącego. Przedmiotem tego wyroku była bowiem wyłącznie skarga na domniemaną bezczynność organu administracji publicznej, zaś wyrok ten nie rozstrzygał ani w sensie pozytywnym, ani negatywnym o zasadności majątkowych roszczeń skarżącego.
Odnosząc się do kwestii zarzutu naruszenia zasady równości, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż sprecyzowanie tego zarzutu nastąpiło dopiero w zażaleniu na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2001 r. Uzupełnienie treści skargi konstytucyjnej dokonane dopiero w zażaleniu na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze, nie może mieć wszakże znaczenia dla oceny zasadności przyjętych przez Trybunał Konstytucyjny podstaw tej odmowy.
Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności należało orzec jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 6 marca 2002 r.
Sygn. akt Ts 128/01
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Andrzej Mączyński – przewodniczący
Mirosław Wyrzykowski – sprawozdawca
Jerzy Ciemniewski
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2001 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Jacka Bąbki,
p o s t a n a w i a:
nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE:
W skardze konstytucyjnej pana Jacka Bąbki złożonej do Trybunału Konstytucyjnego w dniu 28 sierpnia 2001 r. zarzucono, iż:
art. 31 ust. 1 w związku z art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w związku z art. 157 § 1 i art. 17 pkt 3 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.),
art. 161 zd. 1 w związku z art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w związku z art. 156 i art. 157 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)
są niezgodne z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 77 ust. 1 i 2 w związku z art. 184 oraz art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Skarżący wskazał, iż wyrokiem z 21 marca 2001 r. (sygn. akt I SAB 83/00) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę skarżącego na bezczynność Ministra Edukacji Narodowej w przedmiocie rozpoznania wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji Prorektora ds. spraw nauczania Uniwersytetu Wrocławskiego z 12 marca 1999 r., którą odmówiono skarżącemu zwolnienia z opłaty za studia zaoczne. Zdaniem skarżącego rozstrzygnięcie NSA prowadzi do naruszenia przysługującego mu prawa do zaskarżania decyzji i uzyskania decyzji właściwego organu na skutek tego zaskarżenia, prawa dochodzenia rażąco naruszonych praw decyzją władzy administracyjnej na drodze sadowej, prawa do równego traktowania w zakresie środków ochrony praw i niedyskryminowania.
Skarżący zarzucił, iż finansowa natura decyzji organu uczelni w przedmiocie opłaty za zajęcia dydaktyczne w publicznej szkole wyższej nie może przekreślać i pozbawiać skarżącego konstytucyjnego prawa – gwarantowanego w art. 78 zd. 1 Konstytucji RP – do zaskarżania tego rodzaju decyzji środkiem zaskarżenia jakim jest wniosek o stwierdzenie nieważności. Zdaniem skarżącego art. 161 zd. 1 w związku z art. 23 ust. 2 pkt 2 i art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) wyklucza możliwość stosowania wobec tego typu decyzji instytucji stwierdzenia nieważności przez organ wyższego stopnia na podstawie art. 156 i art. 157 w zw. z art. 17 pkt 3 k.p.a. Powoduje to niczym nieusprawiedliwioną nierówność i dyskryminację studenta w prawie do zaskarżania decyzji. Nadto pozbawienie studenta tej drogi zaskarżania decyzji rzutuje na realizację innych praw konstytucyjnych z art. 77, w szczególności wyklucza prawo do wynagrodzenia szkody związanej z wydaniem nieważnej decyzji, a także zamyka drogę sądową dochodzenia naruszonych praw. Możliwość uzyskania rozstrzygnięcia sądowego warunkowana jest wcześniejszym uzyskaniem decyzji w przedmiocie stwierdzenia nieważności.
Skarżący dopatruje się naruszenia art. 78 Konstytucji w tym, iż art. 31 ust. 1 w związku z art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w związku z art. 157 § 1 i art. 17 pkt 3 ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego wykluczył kompetencje Ministra Edukacji Narodowej jako organu nadzoru w sprawach stwierdzenia nieważności decyzji rektora dotyczącej opłaty za studia, co pozbawia skarżącego prawa zaskarżania tego rodzaju decyzji w trybie art. 156-159 kodeksu postępowania administracyjnego.
Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 12 grudnia 2001 r. odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej stwierdzając, iż wskazany przez skarżącego wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego nie narusza konstytucyjnego prawa skarżącego do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Zdaniem Trybunału art. 78 zd. 1 Konstytucji nie daje podstaw do wyprowadzenia obowiązku ustawodawcy uregulowania w każdym przypadku instytucji stwierdzenia nieważności prawomocnych decyzji administracyjnych w trybie nadzoru.
Wskazując na możliwość zaskarżania do Naczelnego Sądu Administracyjnego rozstrzygnięć władz uczelni w indywidualnych sprawach studentów Trybunał Konstytucyjny za oczywiście bezpodstawny uznał zarzut skarżącego, iż brak możliwości stwierdzenia w trybie nadzoru nieważności decyzji o odmowie zwolnienia z opłat za studia prowadził do zamknięcia skarżącemu drogi sądowej. Trybunał Konstytucyjny stwierdził ponadto, iż skarga konstytucyjna nie zawiera uzasadnienia zarzutu naruszenia zasady równości i zakazu dyskryminacji, co wyklucza merytoryczne rozpoznanie tych zarzutów.
Trybunał Konstytucyjny uznał ponadto, iż wskazany w skardze konstytucyjnej wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego ani pośrednio, ani bezpośrednio nie odnosi się do kwestii ewentualnych roszczeń odszkodowawczych skarżącego. Brak jest zatem związku pomiędzy tym orzeczeniem a sformułowanym w skardze konstytucyjnej zarzutem naruszenia konstytucyjnego prawa do wynagrodzenia szkody.
Na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego skarżący wniósł zażalenie 21 grudnia 2001 r., w którym za błędny uznał pogląd Trybunału Konstytucyjnego, jakoby prawo do wnoszenia o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej nie miało charakteru prawa konstytucyjnego, w szczególności zaś nie było realizacją wynikającego z art. 78 zd. 1 Konstytucji RP prawa do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Skarżący wskazał przy tym na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 16 listopada 1999 r. (sygn. akt SK 11/99), w którym wyrażono pogląd, iż pojęcie środka zaskarżenia w rozumieniu art. 78 Konstytucji, obejmuje swoim zakresem różne, specyficzne dla danej procedury, środki prawne, “których cechą wspólną jest umożliwienie stronie uruchomienia weryfikacji podjętego w pierwszej instancji orzeczenia lub decyzji”. Skarżący powołał się ponadto na wypowiedź Trybunału Konstytucyjnego w uzasadnieniu wyroku z 15 maja 2000 r. (SK 29/99), iż art. 78 Konstytucji “literalnie rzecz ujmując, nie odnosi się do nadzwyczajnych środków prawnych, choć obejmuje naturalnie także postępowania toczące się w wyniku złożenia wniosku o stwierdzenie nieważności”.
Zdaniem skarżącego, cytowane wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego uzasadniają przekonanie, iż możliwość wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej należy traktować jako prawo konstytucyjne znajdujące swoje zakorzenienie w art. zd. 1 Konstytucji RP, a dla realizacji tego prawa nie ma znaczenia ewentualne uprawnienie do wystąpienia ze skargą do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skarga taka jest bowiem odrębnym środkiem umożliwiającym korzystanie z konstytucyjnego prawa do sądu, określonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Skarżący podkreślił ponadto, iż wybór środka umożliwiającego weryfikację decyzji administracyjnej należy do strony i nie może być ograniczany wyłącznie do skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Skarżący podniósł, iż postępowanie o stwierdzenie nieważności określonej decyzji administracyjnej jest nową, odrębną sprawą. Brak wydania rozstrzygnięcia w tym postępowaniu zamyka skarżącemu drogę sądową, a także wyklucza możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w trybie art. 160 kodeksu postępowania administracyjnego.
Skarżący zakwestionował także dopuszczalność rozstrzygania w fazie wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej, czy wniosek o stwierdzenie w trybie nadzoru nieważności decyzji administracyjnej ma charakter konstytucyjnie zagwarantowanego środka zaskarżenia.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Przedmiotem wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej objęte są m.in. konstytucyjne przesłanki dopuszczalności wydania przez Trybunał Konstytucyjny merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie przedstawionych w niej zarzutów. Jedną z tych przesłanek jest wykazanie przez skarżącego, iż poprzez wydanie określonego orzeczenia doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Z uwagi na charakter skargi konstytucyjnej, jako indywidualnego środka ochrony praw lub wolności podmiotowych, wystąpienie owego naruszenia uzasadnia interes skarżącego w podniesieniu zarzutu niezgodności określonych regulacji prawnych z Konstytucją RP. Z tego powodu przesłanka konkretnego naruszenia praw lub wolności konstytucyjnych z urzędu badana jest przez Trybunał Konstytucyjny w fazie rozpoznania wstępnego, zaś jej niespełnienie skutkuje odmową nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w niniejszej sprawie doszło do naruszenia wskazanych przez skarżącego praw konstytucyjnych, w szczególności zaś prawa do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, prawa do sądu oraz prawa do odszkodowania.
Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje przytoczony w zażaleniu pogląd, iż art. 78 Konstytucji RP nie determinuje charakteru środka prawnego, który ustawodawca powinien zagwarantować dla realizacji “prawa do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji”. Nie oznacza to wszakże, iż art. 78 Konstytucji RP zobowiązuje ustawodawcę do wprowadzenia w każdym przypadku nadzwyczajnego środka jakim jest wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej w trybie nadzoru. Konstytucyjne prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydanych w pierwszej instancji może być realizowane na różnej drodze, a szczególnym sposobem tego zaskarżania jest droga sądowa. Nie można więc twierdzić, iż w określonym postępowaniu doszło do naruszenia konstytucyjnych praw wynikających z art. 78 Konstytucji RP, jeżeli wydane w tym postępowaniu decyzje administracyjne mogą stanowić przedmiot skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Przewidując możliwość wnoszenia takiej skargi ustawodawca czyni zadość konstytucyjnym wymogom związanym z uprawnieniem do weryfikacji rozstrzygnięć wydawanych w sprawach administracyjnych. Nie wyklucza to oczywiście równoległego funkcjonowania w systemie prawnym także innych środków zaskarżenia. Z faktu tego nie można wszakże wyprowadzać wniosku, iż możliwość korzystania ze wszystkich tych środków objęta jest gwarancjami konstytucyjnymi.
Jeżeli więc w konkretnej sprawie stanowiącej podstawę wystąpienia ze skargą konstytucyjną, istniała możliwość złożenia skargi na decyzję administracyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego, nie jest uzasadnione twierdzenie, iż doszło do naruszenia praw skarżącego określonych w art. 78 Konstytucji, ponieważ nie mógł on skutecznie zainicjować postępowania o stwierdzenie nieważności tej decyzji w trybie nadzoru. Jak już bowiem wspomniano art. 78 Konstytucji RP nie obliguje ustawodawcy, by w sprawach dotyczących odpłatności za studia ten właśnie nadzwyczajny środek zaskarżenia miał stanowić realizację praw określonych we wspomnianym przepisie.
Bez związku z powyższą oceną pozostaje zacytowany w zażaleniu pogląd Trybunału Konstytucyjnego wyrażony w uzasadnieniu wyroku z 15 maja 2000 r. (sygn. akt SK 29/99). Jak jednoznacznie wynika z kontekstu tego uzasadnienia, art. 78 Konstytucji RP w tym sensie “obejmuje” postępowanie toczące się w wyniku wniosku o stwierdzenie nieważności, iż zapadłe w tym postępowaniu rozstrzygnięcie należy traktować jako “orzeczenie lub decyzję wydaną w pierwszej instancji”, a więc, że także w stosunku do nich przysługuje konstytucyjne prawo zaskarżenia.
Za oczywiście bezzasadne należy uznać przekonanie skarżącego, jakoby doszło do zamknięcia mu sądowej drogi dochodzenia naruszonych praw i wolności. Jak zasadnie wskazano w zaskarżonym postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego skarżącemu przysługiwało prawo do złożenia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego na decyzję dotyczącą odpłatności za studia. Nie można natomiast twierdzić, iż z uwagi na brak w systemie prawnym określonych nadzwyczajnych środków zaskarżenia tej decyzji, tym samym zamknięto skarżącemu możliwość sądowej weryfikacji ewentualnych rozstrzygnięć, które byłyby zapadły, gdyby środki takie zostały przez ustawodawcę przewidziane.
Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje także pogląd, iż wskazany w skardze konstytucyjnej wyrok NSA w żadnym zakresie nie dotyczy ewentualnych praw odszkodowawczych skarżącego. Przedmiotem tego wyroku była bowiem wyłącznie skarga na domniemaną bezczynność organu administracji publicznej, zaś wyrok ten nie rozstrzygał ani w sensie pozytywnym, ani negatywnym o zasadności majątkowych roszczeń skarżącego.
Odnosząc się do kwestii zarzutu naruszenia zasady równości, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż sprecyzowanie tego zarzutu nastąpiło dopiero w zażaleniu na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2001 r. Uzupełnienie treści skargi konstytucyjnej dokonane dopiero w zażaleniu na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze, nie może mieć wszakże znaczenia dla oceny zasadności przyjętych przez Trybunał Konstytucyjny podstaw tej odmowy.
Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności należało orzec jak w sentencji.