Pełny tekst orzeczenia

149

POSTANOWIENIE

z dnia 24 kwietnia 2002 r.

Sygn. akt Ts 138/01


Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Janusz Niemcewicz – przewodniczący
Marian Grzybowski – sprawozdawca

Teresa Dębowska-Romanowska


po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 16 stycznia 2002 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Edwarda Jarmocha,


p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 4 września 2001 r. zarzucono, że art. 17, art. 18, art. 19, art. 32, art. 33, art. 34, art. 35 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o tytule naukowym i stopniach naukowych (Dz. U. Nr 65, poz. 386 ze zm.) są niezgodne z art. 70 ust. 5, art. 73 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem skarżącego, prawa jego zostały naruszone przez zasadnicze ograniczenie autonomii wyższych uczelni, o której mowa w art. 70 ust. 5 Konstytucji. Ograniczenie to polega na zatwierdzaniu przez organ zewnętrzny, niepowiązany z uczelnią, uchwały o nadaniu stopnia naukowego. Ocena dokonywana poza wyższą uczelnią jest jednocześnie ograniczeniem prawa do wolności badań naukowych przez możliwość doboru recenzentów o określonych poglądach. Zdaniem skarżącego samo istnienie Centralnej Komisji do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych ogranicza autonomię uczelni i wolność badań naukowych. Istnienie Centralnej Komisji narusza też konstytucyjną zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji), gdyż jak wynika z art. 38 ust. 1 powołanej ustawy w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, tytuł naukowy nadany przez Senat nie podlega ocenie tej Komisji.
Centralna Komisja do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych decyzją z 27 września 1999 r. odmówiła zatwierdzenia uchwały Rady Wydziału Kościelnych Nauk Historycznych i Społecznych Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie z 25 stycznia 1999 r. o nadaniu skarżącemu stopnia naukowego doktora habilitowanego w dziedzinie nauk humanistycznych w zakresie socjologii. Decyzją z 26 czerwca 2000 r. Komisja ta utrzymała w mocy wskazaną wyżej decyzję. Skarga Edwarda Jarmocha na obie decyzje została oddalona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 maja 2001 r. (sygn. akt I SA 1767/00).
Postanowieniem z 16 stycznia 2002 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego wskazany w skardze art. 70 ust. 5 Konstytucji wyraża zasadę autonomii szkół wyższych, nie ustanawia natomiast żadnego prawa podmiotowego osób fizycznych, z tego względu nie może być podstawą przedmiotowej skargi konstytucyjnej. Z kolei art. 73 Konstytucji, gwarantujący wolność badań naukowych, nie obejmuje swym zakresem przedmiotowym prawa do uzyskania określonego stopnia naukowego. Sformułowane przez skarżącego zarzuty dotyczące sposobu postępowania Centralnej Komisji, jako zarzuty dotyczące płaszczyzny stosowania prawa, wykraczają poza zakres kognicji Trybunału Konstytucyjnego. Na koniec Trybunał wskazał, iż skarżący nie uzasadnił w sposób dostateczny zarzutu naruszenia przez zaskarżone przepisy zasady równości w zakresie przysługującej mu wolności badań naukowych.
W zażaleniu z 28 stycznia 2002 r. skarżący wniósł o jego uwzględnienie i skierowanie sprawy na rozprawę. Zdaniem skarżącego postanowienie Trybunału Konstytucyjnego odmawiające nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej narusza art. 70 ust. 5, art. 73 i art. 79 Konstytucji. Skarżący podkreślił, że zadaniem wyższej uczelni jest kształcenie studentów i pracowników naukowych. Jednym z etapów kształcenia jest przyznawanie stopni naukowych m.in. doktora i doktora habilitowanego. Zdaniem skarżącego prawo do nauki wiąże się z prawem do uzyskiwania stopni naukowych bez ingerencji czynników zewnętrznych, w tym Centralnej Komisji. Komisja ta ingerując w działalność szkół wyższych narusza ich autonomię i prawa osób w nich zatrudnionych. Skarżący podniósł również, że zawarte w art. 1 ust. 2 zaskarżonej ustawy upoważnienie dla Centralnej Komisji do określenia w formie uchwały dziedzin nauki i dziedzin sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych narusza art. 73 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W zażaleniu skarżący w zasadzie powtórzył argumenty przytoczone w skardze konstytucyjnej. W szczególności skarżący ponownie podniósł, iż z konstytucyjnej zasady autonomii szkół wyższych (art. 70 ust. 5 Konstytucji) wynika prawo tych szkół do kształcenia kadry naukowej, które to prawo mieści w sobie m.in. możliwość kształcenia zgodnie z wewnętrznymi przepisami danej uczelni i bez występującej w tym zakresie ingerencji z zewnątrz. To z kolei, zdaniem skarżącego, gwarantuje obywatelowi prawo do uzyskania stopnia naukowego “bez wpływu czynnika spoza uczelni”.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego formułowane przez skarżącego prawo i wyprowadzane z tego prawa uprawnienia pochodne nie znajdują oparcia w normatywnej treści art. 70 ust. 5 Konstytucji. Po pierwsze, za trafne należy uznać stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w zaskarżonym postanowieniu, w myśl którego autonomię szkół wyższych, o której mowa w art. 70 ust. 5 Konstytucji, rozpatrywać należy w kontekście wyrażonego w art. 70 ust. 1 Konstytucji prawa do nauki i konstytucyjnych gwarancji realizacji tego prawa. Po wtóre, z mocy art. 70 ust. 5 Konstytucji in fine, autonomia ta służy “na zasadach określonych w ustawie”. Skoro ustawodawca – w trosce o zapewnienie konstytucyjnej równości wobec prawa, a nadto – porównywalności warunków ubiegania się o i uzyskiwania stopni naukowych (oraz tytułu naukowego) w różnych jednostkach organizacyjnych szkół wyższych i instytucji naukowych oraz w różnych szkołach wyższych wprowadził ustawowe unormowania zasad i warunków postępowania w sprawie o nadanie stopni oraz tytułu naukowego, to tym samym dokonał ustawowego określenia zasad wyznaczających zakres autonomii szkół wyższych w tym zakresie.
W ramach przewidzianych w postanowieniu art. 70 ust. 5 in fine Konstytucji, ustawa z dnia 12 września 1990 r. o tytule naukowym i stopniach naukowych (Dz. U. Nr 65, poz. 386 ze zm.), upoważniła – w art. 1 ust. 2 – Centralną Komisję do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych do określenia jednolitego katalogu dziedzin i dyscyplin nauki i sztuki, w obrębie których – na zasadach równych (i porównywalnych) – prowadzone być mogą postępowania o nadanie stopnia lub tytułu naukowego w obrębie danej dziedziny i dyscypliny naukowej (artystycznej). Określenie dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych, w zakresie których mogą być nadawane (uzyskiwane) stopnie naukowe (oraz tytuł naukowy) służy – w zasadniczym zakresie – uregulowaniu ram i przebiegu stosownych postępowań, noszących cechy szczególnego postępowania administracyjnego (art. 29 ust. 1 ustawy). Nadto na rzecz ujednolicenia zasad i warunków postępowania w sprawach o nadanie stopni naukowych oraz tytułu naukowego przemawia – w ocenie Trybunału Konstytucyjnego – okoliczność, iż uzyskiwane w takim postępowaniu stopnie naukowe bądź tytuł naukowy niosą za sobą następstwa w stosunkach prawnych wykraczających swym zasięgiem poza zakres objęty konstytucyjnie gwarantowaną autonomią szkół wyższych.
Ustawowe określenie zasad i zakresu konstytucyjnie zapewnionej szkołom wyższym autonomii, zgodnie z postanowieniem art. 70 ust. 5 Konstytucji, nie może odejmować lub nieproporcjonalnie – do dóbr tą drogą chronionych – ograniczać konstytutywnych składników tejże autonomii, służącej tak szkołom wyższym, jak i – choć pośrednio – obywatelom pobierającym tam naukę, prowadzącym badania lub ubiegającym się o stopnie i tytuł naukowy.
Zarzut naruszenia art. 70 ust. 5 Konstytucji, zawarty w skardze konstytucyjnej nie spełnia w przedmiotowej sprawie wymogów przewidzianych w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Nie występuje bowiem w sytuacji, której dotyczy skarga, jak również rozpatrywane obecnie zażalenie na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, bezpośrednie naruszenie praw lub wolności konstytucyjnych zagwarantowanych konstytucyjnie skarżącemu jako obywatelowi.
Należy przypomnieć w tym miejscu, iż skarga konstytucyjna nie uzyskała statusu actio popularis; nie można jej skutecznie złożyć ze względu na naruszenie konstytucyjnych praw osób (podmiotów) trzecich, jak również w oparciu o zarzut ogólnej niespójności przepisów prawa z postanowieniami Konstytucji. Z art. 70 ust. 5 Konstytucji nie wynika konstytucyjne prawo podmiotowe skarżącego do kształcenia się i zdobywania stopni naukowych “zgodnie z przepisami uczelni”. Możliwość zdobywania stopni naukowych może być realizowana przy uwzględnieniu całokształtu uwarunkowań prawnych autonomii szkół wyższych, a zatem – zgodnie z brzmieniem art. 70 ust. 5 in fine Konstytucji – “na zasadach określonych w ustawie”. Elementem uregulowań ustawowych w tym zakresie jest wspomniana ustawa z 12 września 1990 r. o tytule naukowym i stopniach naukowych, której przepisy są przedmiotem skargi.
W zażaleniu skarżący podniósł, w odniesieniu do art. 1 ust. 2 ustawy o tytule naukowym i stopniach naukowych, zarzut naruszenia art. 73 Konstytucji poprzez ustanowienie w tym przepisie ustawy upoważnienia dla Centralnej Komisji do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych do określania w formie uchwały dziedzin nauki i dziedzin sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych. W sytuacji, gdy poza ogólnym wskazaniem, jako wzorca konstytucyjnego art. 73 Konstytucji, zarzut tej treści nie został podniesiony w skardze konstytucyjnej, nie może on być – z przyczyn formalnoprawnych –przedmiotem rozpoznania w postępowaniu służącym rozpoznaniu zażalenia.
To samo odnieść należy do przywołanego w osnowie skargi konstytucyjnej art. 32 ust. 1 Konstytucji, co do którego skarżący nie wskazał przepisów zaskarżonej ustawy, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o konstytucyjnych prawach lub wolnościach skarżącego z naruszeniem wskazanych tam zasad równości wobec prawa i równego traktowania przez władze publiczne. W zażaleniu kwestionować można jedynie te przesłanki odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, które zostały wskazane w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego, którego dotyczy zażalenie. Jedynie bowiem zgodność z prawem i poprawność tego postanowienia jest przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego w toczącym się obecnie postępowaniu. Trzeba też pamiętać, że możliwość podnoszenia nowych zarzutów w zażaleniu na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, które nie zostały podniesione wcześniej w skardze konstytucyjnej, mogłaby prowadzić w praktyce do obejścia terminu do złożenia skargi, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Należy przy tym dodać, że art. 1 ust. 2 ustawy o tytule naukowym i stopniach naukowych nie stanowił podstawy zapadłych w sprawie skarżącego rozstrzygnięć, ani uchwał Centralnej Komisji do spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych, ani wyroku wydanego przez Naczelny Sąd Administracyjny; z tego też względu nie mogłyby być przedmiotem skargi konstytucyjnej.


Mając powyższe na względzie należało orzec jak na wstępie.