Pełny tekst orzeczenia

104

POSTANOWIENIE
z dnia 18 listopada 2003 r.
Sygn. akt K 5/02

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Mazurkiewicz – przewodniczący
Andrzej Mączyński – sprawozdawca
Mirosław Wyrzykowski
Marian Zdyb
Bohdan Zdziennicki,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 listopada 2003 r., wniosku Rady Krajowej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Komorników Sądowych o zbadanie zgodności:
1) art. 45 ust. 2, 5 i 6, art. 45a ust. 2, art. 47 i art. 49 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882 ze zm.), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 8, 9, 10 i 12 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 130, poz. 1452), z art. 2, 32, art. 64 ust. 2, art. 65 ust. 2 i art. 84 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 2 Konwencji (Nr 111) dotyczącej dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu (Dz. U. z 1961 r. Nr 42, poz. 218),
2) art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 130, poz. 1452) z art. 65 ust. l w związku z art. 2 Konstytucji,


p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) umorzyć postępowanie w zakresie dotyczącym zgodności art. 45 ust. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882 ze zm.), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 130, poz. 1452), z art. 2, 32, art. 64 ust. 2, art. 65 ust. 2 i art. 84 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 2 Konwencji (Nr 111) dotyczącej dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu przyjętej w Genewie dnia 25 czerwca 1958 r. (Dz. U. z 1961 r. Nr 42, poz. 218).

UZASADNIENIE:

I

1. Rada Krajowa Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Komorników Sądowych wniosła o stwierdzenie, że art. 45 ust. 2, 5 i 6, art. 45a ust. 2, art. 47 i art. 49 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882 ze zm.; dalej: ustawa o komornikach sądowych i egzekucji), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 8, 9, 10 i 12 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 130, poz. 1452; dalej: ustawa nowelizująca z 2001 r.), są niezgodne z art. 2, 32, art. 64 ust. 2, art. 65 ust. 2 i art. 84 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 2 Konwencji (Nr 111) dotyczącej dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu (Dz. U. z 1961 r. Nr 42, poz. 218; dalej: Konwencja Nr 111). Rada Krajowa Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Komorników wniosła ponadto o stwierdzenie, że art. 6 ust. 2 ustawy nowelizującej z 2001 r. jest niezgodny z art. 65 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.
Rada Krajowa Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Komorników Sądowych uzasadniła swój wniosek między innymi następującymi argumentami:
Ustawa nowelizująca z 2001 r. wprowadziła istotne zmiany w zakresie ponoszenia kosztów postępowania egzekucyjnego świadczeń pieniężnych. Przed nowelizacją ustawy o komornikach sądowych i egzekucji opłata stosunkowa w wysokości 21% wartości egzekwowanego świadczenia składała się z dwóch części, z których jedną w wysokości 7% wartości egzekwowanego świadczenia uiszczał wierzyciel pod rygorem zwrotu wniosku o wszczęcie egzekucji. W znowelizowanej ustawie ten obowiązek uiszczenia opłaty przez wierzyciela został zmieniony w ten sposób, że komornik może wezwać wierzyciela „(...) przed wszczęciem egzekucji środków pieniężnych, (...) do wpłacenia części opłaty stosunkowej w wysokości 15% najniższego wynagrodzenia przy wartości egzekwowanego świadczenia do 10.000 złotych i 25% najniższego wynagrodzenia, kiedy wartość egzekwowanego świadczenia przekracza kwotę 10.000 złotych”. (art. 45 ust. 5). Tego obowiązku wpłacenia części opłaty stosunkowej nie mają wierzyciele zwolnieni od ponoszenia kosztów sądowych przez sąd lub z mocy ustawy. Powyższa zmiana obciąża w istocie rzeczy komornika ryzykiem prowadzenia egzekucji, ograniczając do minimum albo wyłączając odpowiedzialność wierzyciela za wynik tego postępowania.
Nałożenie na komornika obowiązku ponoszenia kosztów postępowania egzekucyjnego, w tym dokonywania czynności egzekucyjnych bez wynagrodzenia, stanowi naruszenie konstytucyjnej zasady równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji), jest przejawem jego dyskryminacji w zakresie wykonywania czynności zawodowych (art. 32 ust. 2 Konstytucji w zw. z art. 2 Konwencji Nr 111).
Nałożenie na komornika obowiązku ponoszenia kosztów czynności urzędowych, a także wykonywania zawodu bez odpowiedniego wynagrodzenia, jest jedynym takim przypadkiem, jeżeli krąg porównań ograniczymy do osób wykonujących inne zawody prawnicze: adwokata, radcy prawnego, notariusza. Przy tym okoliczność wykonywania służby publicznej w zakresie wskazanym w art. 2 ust. 3 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, z jednej strony nie może usprawiedliwiać takiego traktowania (art. 32 ust. 2 Konstytucji), a z drugiej, fakt powierzenia wykonywania części zadań państwa nie może uzasadniać obowiązku ich wykonywania, choćby częściowego, na własny koszt i bez odpowiedniego wynagrodzenia.
Uznaną zasadą jest wykonywanie czynności zawodowych za wynagrodzeniem. Zatem pozbawienie w niektórych przypadkach komorników tego prawa, będące konsekwencją ustalonego w zaskarżanych przepisach sposobu uzyskiwania przychodu z działalności zawodowej, jest pozbawieniem komorników ochrony prawnej tego prawa majątkowego, sprzecznego z dyspozycją art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Nałożenie obowiązku wykonywania czynności zawodowych, bez zwrotu kosztów oraz bez wynagrodzenia, dokonane zostało w drodze ustawowej, zgodnie z art. 65 ust. 2 Konstytucji. Taką sytuację można byłoby też uznać za ponoszenie przez komorników pewnego ciężaru i świadczenia publicznego, sformułowanego w art. 84 Konstytucji jako powszechny obowiązek. Jednak nie sposób uznać, że ograniczenie prawa do wynagrodzenia oraz nałożenie obowiązku ponoszenia kosztów w toku egzekucji bez możliwości zwrotu odpowiada jakimkolwiek kryteriom ograniczania praw obywateli, wymienionym w art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Zauważyć także należy, że zmiana zasad uiszczania części opłaty stosunkowej przez wierzyciela (15% najniższego wynagrodzenia przy wartości egzekwowanego świadczenia do 10.000 zł i 25% najniższego wynagrodzenia, kiedy wartość egzekwowanego świadczenia przekracza kwotę 10.000 zł – art. 45 ust. 5) zwiększa obciążenie wierzyciela kosztami egzekucyjnymi w przypadku świadczeń o mniejszej wartości i zmniejsza w przypadku świadczeń o wartości większej. W konsekwencji wzrosną koszty egzekucji świadczeń o mniejszej wartości (obecnie do kwoty 1630 zł), w tym obciążającej Skarb Państwa z tytułu egzekwowania należności sądowych.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 11 kwietnia 2002 r. stwierdził, że: 1) art. 45 ust. 6 zdanie drugie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, w zakresie w jakim przepis ten odnosi się do egzekucji bezskutecznej, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji; 2) art. 45 ust. 2 i ust. 5, art. 45a ust. 2, art. 47 i art. 49 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji nie są niezgodne z art. 2, 32, art. 31 ust. 3, art. 64 ust. 2, art. 65 ust. 2, art. 84 Konstytucji i art. 2 Konwencji Nr 111, a przepis art. 6 ust. 2 nowelizującej z 2001 r. nie jest niezgodny z art. 65 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji.
Prokurator Generalny oparł uzasadnienie swego stanowiska między innymi na następujących argumentach:
Ustawodawca, zobowiązując komornika do prowadzenia egzekucji na własny rachunek, nie nałożył na niego obowiązku ponoszenia kosztów wykonywania egzekucji. Zgodnie z art. 45 ust. 2 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji koszty te obciążają dłużnika i komornik uzyskuje ich zwrot oraz wynagrodzenie zawarte w 15% opłacie egzekucyjnej, o ile egzekucja okaże się skuteczna. Nie jest zatem tak, że ustawa odmawia komornikowi zwrotu poniesionych kosztów egzekucyjnych i wynagrodzenia, jednak uzyskanie wynagrodzenia przez komornika uzależnione jest od skuteczności egzekucji.
Nowa regulacja wprowadziła zatem rozwiązania bardziej racjonalne, odpowiadające rzeczywistemu charakterowi działalności komorników, jako organu egzekwującego roszczenia od jednych uczestników obrotu cywilnoprawnego w ramach quasi zlecenia innych uczestników tego obrotu.
Z tego rodzaju zmianą systemową wiąże się również wprowadzenie mechanizmów w większym stopniu uzależniających dochody komornika od efektu jego działalności. Takie cele i założenia legły u podstaw wprowadzenia nowych regulacji zawartych w art. 45 ust. 2, 5 i 6, art. 47 i art. 49 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji. Określenie wysokości i szczegółowych zasad pobierania opłat egzekucyjnych mieści się w granicach swobody ustawodawcy i nie narusza konstytucyjnych wartości.

3. Sejm w piśmie swego Marszałka z 5 grudnia 2002 r. stwierdził, że zarzuty wniosku Rady Krajowej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Komorników Sądowych nie są zasadne.
Stanowisko to zostało poparte następującą argumentacją:
Twierdzenie, że zaskarżone przepisy pozbawiają komorników prawa do wynagrodzenia nie znajduje uzasadnienia. Komornikowi przysługuje wynagrodzenie w postaci opłaty stosunkowej stanowiącej 15% wartości wyegzekowanego roszczenia (art. 45 ust. 2 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji). Ustawodawca przyjął w tej kwestii koncepcję, w myśl której wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, a jego wysokość uzależniona jest od efektywności prowadzonej przez komornika egzekucji. Taka regulacja ma na celu zwiększenie skuteczności egzekucji komorniczej, a w zakresie wynagrodzenia zbliżona jest do konstrukcji umowy o dzieło.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 24 lutego 2003 r. (K 28/02) orzekł, że art. 45 ust. 5 i 7 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji jest niezgodny z art. 2 Konstytucji, a ust. 5 ponadto z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Wyrok ten został ogłoszony w Dzienniku Ustaw Nr 41 pod poz. 361, oznaczonym datą 10 marca 2003 r. Z tym dniem wskazane w wyroku przepisy ustawy o komornikach sądowych i egzekucji utraciły moc obowiązującą. W związku z tym postępowanie w niniejszej sprawie w zakresie dotyczącym zbadania zgodności art. 45 ust. 5 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji z Konstytucją podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Wobec tego, że utrata mocy obowiązującej tych przepisów nastąpiła w drodze stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny ich niezgodności z Konstytucją, nie zachodzi konieczność ochrony konstytucyjnych wolności i praw (art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym).
W pozostałym zakresie wniosek Rady Krajowej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Komorników Sądowych podlega merytorycznemu rozpoznaniu przez Trybunał Konstytucyjny.

Zważywszy powyższe okoliczności Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.


4