Pełny tekst orzeczenia

159

POSTANOWIENIE
z dnia 20 stycznia 2003 r.
Sygn. akt Tw 58/02

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Ewa Łętowska


po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w sprawie zgodności:
1) rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania oraz wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów dziennych (Dz. U. z 1991 r. Nr 9, poz. 32 ze zm.) z art. 152 ust. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 1990 r. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w zw. z art. 70 ust. 4 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) określenia wyrazami „studiów dziennych” zawartego w tytule rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania oraz wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów dziennych (Dz. U. z 1991 r. Nr 9, poz. 32 ze zm.) z art. 32 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 3, art. 70 ust. 4, art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 152 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 1990 r. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w zw. z art. 92 ust. 1 oraz art. 70 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi.

UZASADNIENIE:

W dniu 12 września 2002 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w sprawie zgodności rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania oraz wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów dziennych (Dz. U. z 1991 r. Nr 9, poz. 32 ze zm.) z art. 152 ust. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w zw. z art. 70 ust. 4 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz określenia wyrazami „studiów dziennych” zawartego w tytule rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania oraz wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów dziennych (Dz. U. z 1991 r. Nr 9, poz. 32 ze zm.) z art. 32 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 3, art. 70 ust. 4, art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 152 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w zw. z art. 92 ust. 1 oraz art. 70 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 14 października 2002 r. wezwano do uzupełnienia w terminie 7 dni braków formalnych poprzez wskazanie umocowanego przedstawiciela do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego i reprezentowania przed Trybunałem, sprecyzowanie zarzutu (wskazanie konkretnego aktu normatywnego lub jego części oraz wzorca kontroli) ujętego w pkt 1 ppkt 1 i 2 wniosku oraz doręczenie 5 kopii uchwały uprawnionego organu Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego o wystąpieniu z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego, 4 kopii statutu Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego oraz 4 kopii wyciągu z Krajowego Rejestru Sądowego.
23 października 2002 r. wpłynęło do Trybunału Konstytucyjnego pismo, w którym wnioskodawca odniósł się do stwierdzonych przez Trybunał braków formalnych wniosku.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Merytoryczne rozpoznanie przez Trybunał Konstytucyjny wniosku w konkretnej sprawie uzależnione jest od spełnienia przez wnioskodawcę przewidzianych prawem wymogów formalnych. Kontrolę w tym zakresie, zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z 1997 r. Nr 102, poz. 643 ze zm.), przeprowadza się we wstępnym rozpoznaniu wniosku na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego. Postępowanie wstępne ma na celu weryfikację czy wniosek odpowiada wymogom formalnym i czy nie jest oczywiście bezzasadny. Trybunał bada w szczególności, czy konkretny wniosek pochodzi od uprawnionego podmiotu oraz czy spełniono wszystkie wymagania określone w art. 32 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
Art. 191 ust. 1 Konstytucji zawiera enumeratywne wyliczenie podmiotów uprawnionych do składania wniosków o zbadanie hierarchicznej zgodności norm. Przepis ten wymienia dwie grupy podmiotów. Po pierwsze, z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji wystąpić mogą podmioty legitymowane generalnie, wyliczone w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji. Drugą grupę stanowią podmioty mające legitymację szczególną – to znaczy takie, które mogą wystąpić z wnioskiem jedynie w przypadku, gdy akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem ich działania. Takie ukształtowanie legitymacji szczególnej wynika jasno z treści art. 191 ust. 2 Konstytucji.
W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego utrwalona została wykładnia dotycząca legitymacji obydwu grup podmiotów. Jak wielokrotnie twierdził Trybunał, uprawnienie wąskiego grona naczelnych organów państwa do inicjowania postępowań przed Trybunałem Konstytucyjnym stanowi istotny składnik pozycji ustrojowej tych organów, a jego realizacja jest nierozerwalnie związana z rolą, jaką dany organ pełni w systemie organów państwa. W tym świetle sam fakt przyznania prawa inicjowania postępowań przed Trybunałem Konstytucyjnym podmiotom określonym w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji, nawet w tak ograniczonym zakresie jaki wynika z treści art. 191 ust. 2 Konstytucji, stanowi istotny wyjątek. Stąd też legitymacja podmiotów mogących wystąpić z wnioskiem o kontrolę aktu normatywnego objętego zakresem ich działania winna być rozumiana w sposób ścisły, a wszelka interpretacja rozszerzająca jest w tym zakresie niedopuszczalna (por. postanowienie TK z 28 czerwca 2000 r., sygn. U 1/00, OTK ZU nr 5/2000, poz. 148).
W myśl art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie hierarchicznej zgodności norm może wystąpić ogólnokrajowy organ związków zawodowych. Z takiego ujęcia konstytucyjnego, legitymacji przed Trybunałem związków zawodowych, wynikają dwa ograniczenia. Po pierwsze, nie każdy związek zawodowy może występować z wnioskiem do Trybunału o dokonanie abstrakcyjnej kontroli norm; po drugie, nie każdy organ związku zawodowego obejmującego swoim zasięgiem działania całe terytorium kraju może zainicjować, w sposób prawnie skuteczny, procedurę wystąpienia z takim wnioskiem przed Trybunałem Konstytucyjnym. Do wszczęcia takiego postępowania, konieczne jest wyrażenie oświadczenia woli przez ogólnokrajowy organ związku zawodowego.
Do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności przepisów prawnych z Konstytucją, legitymowane są jedynie związki zawodowe o charakterze ogólnokrajowym. Ustawa zasadnicza posługuje się autonomicznym pojęciem „ogólnokrajowego związku zawodowego”. Pojęcia tego nie definiuje ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.). Natomiast ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1080 ze zm.), posługując się pojęciem „ogólnokrajowego związku zawodowego”, formułuje definicję „reprezentatywnego” związku zawodowego. Zgodnie z art. 6 drugiej z cytowanych ustaw, za reprezentatywne organizacje związkowe uznaje się „ogólnokrajowe związki zawodowe”, które spełniają dodatkowo szczegółowe przesłanki związane z liczbą członków i rodzajem działalności danego związku. Trybunał Konstytucyjny uznaje jednak za nieadekwatne, odnoszenie tak szczegółowych kryteriów, jakie dotyczą reprezentatywnego związku zawodowego w ujęciu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1080 ze zm.), do konstytucyjnego pojęcia „ogólnokrajowego związku zawodowego”. W tym stanie prawnym należy zatem przyjąć, że ustawa zasadnicza posługuje się w sposób autonomiczny pojęciem „ogólnokrajowego związku zawodowego”.
Każdy związek zawodowy, jako zrzeszenie pracowników, aby w ogóle mógł istnieć, musi posiadać substrat osobowy. Sama rejestracja związku zawodowego nie konstytuuje tej organizacji, gdyż możliwość tworzenia związków zawodowych jest wyrazem konstytucyjnej wolności zrzeszania się zawartej w art. 59 ust. 1 Konstytucji. Rejestracja ma znaczenie z punktu przyznania związkowi zawodowemu osobowości prawnej, co umożliwia realizowanie przysługujących mu zadań. Nie każdy jednak związek zawodowy, choćby był zarejestrowany, spełniać będzie cechy, które pozwolą na uznanie go za związek ogólnokrajowy. Rozstrzygnięcie tego problemu możliwe jest wyłącznie w świetle istniejącej jego struktury organizacyjnej. Do oceny ogólnokrajowego charakteru danego związku zawodowego, nie wystarcza analiza jego nazwy. Nazwa związku zawodowego nie musi bowiem przesądzać zakresu faktycznie prowadzonej przez ten związek działalności. O ogólnokrajowym charakterze związku zawodowego, nie przesądza również samo wskazanie w jego statucie odpowiednich struktur organizacyjnych, mających podejmować działalność w sferze lokalnej. Jeśli bowiem dany związek zawodowy w rzeczywistości nie posiada zorganizowanej struktury, opartej na odpowiednio powołanych organach terenowych, nie jest możliwe przypisanie mu cechy ogólnokrajowego związku zawodowego. W tym ujęciu należy stwierdzić, iż na mocy jednoznacznego brzmienia art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, taki związek zawodowy nie posiada czynnej legitymacji procesowej do składania do Trybunału Konstytucyjnego wniosków o zbadanie hierarchicznej zgodności norm.
W tym świetle należało rozważyć, czy Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy, spełnia kryteria umożliwiające uznanie go za „ogólnokrajowy związek zawodowy”. Dokumenty złożone w Trybunale Konstytucyjnym wskazują, że Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy nie posiada, przynajmniej obecnie, żadnej struktury terenowej. Już choćby z tego wynika, że nie ma on faktycznej możliwości prowadzenia działalności związkowej w skali całego kraju. Również we wniosku nie przywołano żadnych argumentów, które umożliwiłyby uznanie, że związek zawodowy ma w rzeczywistości taki charakter. Trybunał w obecnym składzie stwierdza zatem, że Ogólnopolskiemu Akademickiemu Związkowi Zawodowemu nie można przypisać przymiotu związku „ogólnokrajowego” w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Należy zatem uznać, że złożony do Trybunału Konstytucyjnego wniosek pochodzi od podmiotu, któremu nie przysługuje legitymacja do występowania o dokonanie abstrakcyjnej kontroli norm przez Trybunał.
Trybunał Konstytucyjny stwierdzając, że brak legitymacji procesowej stanowi samoistną przesłankę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego, pragnie jednocześnie zwrócić uwagę na jeszcze jeden problem. Postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu wnioskowi Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego należałoby wydać również ze względu na obowiązywanie zasady powagi rzeczy osądzonej, a tym samym zakazu ponownego rozpatrywania tej samej sprawy. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 2 lipca 2002 r. (sygn. U 7/01), dokonał już oceny kwestionowanego rozporządzenia Rady Ministrów, stwierdzając, że nie jest ono w całości niezgodne z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 70 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, nie jest niezgodne z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz, że jest zgodne z art. 152 ust. 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 1990 r. Nr 65, poz. 385 ze zm.). We wniosku Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego jedynie pozornie wskazano inny wzorzec kontroli przedmiotowego rozporządzenia, niż to miało miejsce w sprawie o sygn. akt U 7/01. Nie ulega bowiem wątpliwości, że przepis art. 152 ust. 3 ustawy o szkolnictwie wyższym, nie może być traktowany w oderwaniu od uregulowań, zawartych w ust. 1 i ust. 2 tego artykułu, które były już konstytucyjnym wzorcem kontroli w sprawie U 7/01.

Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny orzekł jak na wstępie.


4