Pełny tekst orzeczenia

164/4B/2005

POSTANOWIENIE
z dnia 2 listopada 2004 r.
Sygn. akt Ts 163/04

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Wiesław Johann,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Samodzielnego Publicznego Zespołu Opieki Zdrowotnej w Rawiczu:
art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. nr 28, poz. 153 ze zm.) z art. 64 w zw. z art. 68 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 3 i art. 2 oraz art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,


p o s t a n a w i a:


odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.


UZASADNIENIE:

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z 18 czerwca 2002 r. zasądził na rzecz Samodzielnego Publicznego Zespołu Opieki Zdrowotnej w Rawiczu od Wielkopolskiej Kasy Chorych kwotę 222 345,50 zł. Skarżący swe roszczenia wywodził z faktu dokonania ponadlimitowych świadczeń zdrowotnych. Sąd Okręgowy uznał, że powyższe roszczenie jest uzasadnione w świetle art. 3571 k.c. Apelacja Kasy Chorych została uwzględniona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 11 grudnia 2002 r. Sąd Apelacyjny oddalił powództwo stwierdzając m.in., że jego podstawy nie może stanowić art. 3571 k.c. Zdaniem Sądu Apelacyjnego z zawartych umów nie wynika, aby Kasa Chorych była zobowiązana do finansowania świadczeń ponadlimitowych, nie ma również podstaw do uznania, iż strony łączy pozaumowny stosunek obligacyjny. Podstaw takich nie stwarza w szczególności art. 4 ust. 3 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. Z przepisu tego wynika, iż Kasa Chorych jest zobowiązana do finansowania świadczeń do wysokości ustalonej w umowie. Kasacja skarżącego została oddalona wyrokiem Sądu Najwyższego z 25 marca 2004 r. Zdaniem Sądu Najwyższego, wbrew twierdzeniom skarżącego, nie łączy go z Kasą Chorych stosunek obligacyjny, który miałby wynikać z przepisów ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym oraz z art. 7 ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej i z art. 30 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Omawiane przepisy tworzą prawno-organizacyjne podstawy funkcjonowania ubezpieczeń zdrowotnych. Dla konstruowania stosunku obligacyjnego nie wystarcza w szczególności wynikający z art. 7 i 30 cytowanych wyżej ustaw obowiązek udzielania świadczeń zdrowotnych osobom ubezpieczonym. Zdaniem Sądu Najwyższego przyjęcie proponowanego przez skarżącego rozwiązania, iż Kasa Chorych byłaby ex lege zobowiązana do finansowania wszystkich świadczeń niweczyłoby sens zawierania w tej sprawie umów. Sąd Najwyższy wskazał również, że argumenty użyte w skardze kasacyjnej nie uzasadniają niekonstytucyjności art. 4 ust. 3 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.
Zdaniem skarżącego art. 4 ust. 3 zaskarżonej ustawy narusza istotę jego praw majątkowych chronionych przez art. 64 Konstytucji przez ustanowienie zasady, w myśl której świadczenia zdrowotne mogą być udzielane ubezpieczonym przez skarżącego tylko w ramach środków finansowych posiadanych przez Kasę Chorych, gdy równocześnie skarżący zobowiązany jest do leczenia chorych ubezpieczonych bez względu na umowę z Kasą Chorych i stan środków finansowych. Powoduje to szkodę w majątku skarżącego. Obowiązek świadczenia usług medycznych wynika, zdaniem skarżącego, z art. 68 Konstytucji, art. 30 ustawy o zawodzie lekarza i art. 7 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Związek obligacyjny nałożony przepisami wskazanych wyżej ustaw zostaje rozerwany przez art. 4 ust. 3 zaskarżonej ustawy i narusza w ten sposób prawo skarżącego do zwrotu poniesionych kosztów leczenia uprawnionych chorych wraz z prawem do ustawowych odsetek za zwłokę. W ten sposób naruszona zostaje zasada określoności i kompletności ustawowej ingerencji w sferę prawa do własności i innych praw majątkowych. Zaskarżony przepis ma charakter blankietowy, gdyż refundacja kosztów leczenia może być określona dowolną kwotą. Ograniczenie prawa do zwrotu poniesionych kosztów ma, zdaniem skarżącego, charakter nieproporcjonalny. Ustawa nie prowadzi do założonego przez prawodawcę celu racjonalizacji środków publicznych i wprowadza nadmierne obciążenia dla skarżącego. Zdaniem skarżącego tylko finansowanie świadczeniodawców w wysokości odpowiadającej rzeczywistym potrzebom ubezpieczonych gwarantuje równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej, o którym mowa w art. 68 ust. 2 Konstytucji. Takie rozwiązanie gwarantuje też ochronę praw majątkowych skarżącego, o których mowa w art. 64 Konstytucji. Zaskarżony przepis prowadzi też do naruszenia konstytucyjnej zasady równości publicznych i niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej. Skarżący pomimo osobowości prawnej i samodzielności nie mógł ograniczyć świadczenia usług nieopłacanych przez Kasę Chorych, zaś niepubliczni świadczeniodawcy mogli odstąpić w takim przypadku od świadczenia nieopłacanych usług. Jako argument dodatkowy skarżący podnosi, że art. 49 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, identyczny, co do treści z art. 4 ust. 3 zaskarżonej ustawy, został uznany za niezgodny z Konstytucją wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 7 stycznia 2004 r., sygn. K 14/03 (OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 1). Pomimo utraty mocy obowiązującej przez zaskarżony przepis ustawy skarżący wskazuje na przesłanki z art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym uzasadniające, jego zdaniem, konieczność zbadania konstytucyjności zaskarżonego przepisu.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarżący źródła naruszenia swych konstytucyjnych praw upatruje w art. 4 ust. 3 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. Równocześnie jednak sformułowany przez skarżącego zarzut wykracza poza normatywną treść tego przepisu. Skarżący nie kwestionuje samej zasady udzielania świadczeń zdrowotnych w ramach środków finansowych posiadanych przez Kasę Chorych, lecz stosowanie tej zasady przy równoczesnym nałożeniu na skarżącego obowiązku świadczenia usług medycznych również wtedy, gdy przekroczył on limit przyznanych mu środków. Skarżący, powołując się na wydane w sprawie orzeczenia, wskazuje na obowiązek płynący z art. 30 ustawy o zawodzie lekarza oraz art. 7 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, jednak przepisów tych nie czyni przedmiotem zaskarżenia. Samo wprowadzenie przez ustawodawcę rozwiązania uzależniającego zakres świadczonych usług od posiadanych środków finansowych nie budzi zastrzeżeń skarżącego z punktu widzenia jego praw majątkowych. Zastrzeżenia te odnoszą się do powiązania wskazanej zasady z nałożeniem powyższego obowiązku. Ocena tak sformułowanego zarzutu nie jest jednak możliwa wyłącznie w oparciu o zaskarżony art. 4 ust. 3 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. Zarzut ten skierowany wyłącznie przeciw zaskarżonemu przepisowi należy uznać za oczywiście bezzasadny, gdyż z przepisu tego nie wynika obowiązek skarżącego świadczenia usług medycznych ponad posiadane środki finansowe. Trybunał Konstytucyjny, ze względu na zasadę skargowości wyrażoną w art. 66 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, nie może z urzędu badać w niniejszej sprawie konstytucyjności art. 30 ustawy o zawodzie lekarza i art. 7 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej w związku z zaskarżonym przepisem ustawy.
Niezależnie od powyższego w niniejszej sprawie występują też inne przyczyny uniemożliwiające merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej. Skarżący wskazuje, że przez nieproporcjonalne ograniczenie naruszone zostało przysługujące mu prawo majątkowe chronione na mocy art. 64 Konstytucji. Skarżącemu nie przysługuje jednak konstytucyjne publiczne prawo podmiotowe wyrażone w tym przepisie. Adresatami publicznych praw podmiotowych wyrażonych w rozdziale II Konstytucji są w pierwszej kolejności osoby fizyczne. Osoby prawne mogą być podmiotami tych praw, o ile treść tych praw odnosi się do ich sytuacji prawnej. Sam fakt posiadania osobowości prawnej nie wystarcza jednak do uznania, iż danemu podmiotowi przysługuje określona wolność lub prawo konstytucyjne. Z grona tych podmiotów wyłączone są osoby prawne będące organami władzy publicznej lub podmioty powołane przez te organy w celu wykonywania zadań publicznych. Wynika to z funkcji, jaką realizują konstytucyjne prawa podmiotowe. Do nich zalicza się skarżący, którego status prawny został określony w dziale II ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej. Prawa te mają w pierwszej kolejności chronić jednostkę przed działaniem organów władzy publicznej. Funkcja ochronna praw powoduje, że nie mogą one równocześnie przysługiwać tym organom lub tworzonym przez nie podmiotom. Z tego też względu ich sytuacja prawna na płaszczyźnie konstytucyjnej jest odmienna. Odmienności tej nie stoi na przeszkodzie fakt, iż na płaszczyźnie ustawowej sytuacja prawna tych dwóch kategorii osób prawnych będzie ukształtowana w taki sam sposób. Płaszczyzna ustawowa nie może bowiem przesądzać o zakresie konstytucyjnej ochrony. Innymi słowy jednakowe ukształtowanie sytuacji prawnej osób prawnych na poziomie ustawowym nie oznacza, że sytuacja ta jest taka sama na płaszczyźnie konstytucyjnej.
Powyższa konstatacja odnosi się również do zarzutów formułowanych przez skarżącego w oparciu o art. 68 Konstytucji. Skarżący nie jest podmiotem, któremu przysługuje konstytucyjne prawo do ochrony zdrowia, o którym mowa w tym przepisie. Nie może on tym samym w oparciu o ten przepis formułować roszczeń w stosunku do organów władzy publicznej i dochodzić ich w trybie skargi konstytucyjnej. Uprawnienia osób, którym przysługuje konstytucyjne prawo do ochrony zdrowia mogą natomiast stanowić podstawę do wyznaczenia obowiązków skarżącego. Z tego też względu skarżący nie może skutecznie podnosić zarzutu, w myśl którego zaskarżony przepis zagraża lub wręcz uniemożliwia realizację prawa do ochrony zdrowia. Zarzut taki mógłby być rozpoznany przez Trybunał Konstytucyjny, gdyby został zgłoszony przez osobę, której prawo do ochrony zdrowia przysługuje. Z zasady bezpośredniości skargi konstytucyjnej wynika, że nie jest dopuszczalne stawianie tego typu zarzutów w imieniu osób trzecich, np. w imieniu pacjentów korzystających z usług medycznych Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej.
Skarżący zarzuca również naruszenie konstytucyjnej zasady równości. Zarzut ten nie może być podstawą niniejszej skargi konstytucyjnej z wskazanych wyżej przyczyn. Ponadto należy zauważyć, że wbrew twierdzeniom skarżącego publiczne i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej nie są podmiotami charakteryzującymi się takimi samymi cechami. Występuje między nimi zróżnicowanie o charakterze podmiotowym. W związku z powyższym nie mogą być one traktowane na płaszczyźnie konstytucyjnej jak podobne podmioty gospodarcze. Z konstytucyjnej zasady równości nie wypływa adresowany do ustawodawcy nakaz takiego samego traktowania publicznych i niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Skarga konstytucyjna nie może też być oparta wyłącznie na art. 2 Konstytucji, o ile skarżący nie wywodzi z tego przepisu publicznego prawa podmiotowego. Skarżący nie wskazuje takich wolności lub praw konstytucyjnych.
Podstawą skargi konstytucyjnej nie może też być zarzut niezgodności zaskarżonego przepisu ustawy z Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Jak wynika z art. 79 ust. 1 Konstytucji w skardze konstytucyjnej można zarzucać wyłącznie niezgodność aktu normatywnego z przepisami Konstytucji.

Mając powyższe na względzie należy orzec jak na wstępie.