Pełny tekst orzeczenia

95



POSTANOWIENIE

z dnia 16 lutego 2004 r.

Sygn. akt Ts 177/03





Trybunał Konstytucyjny w składzie:





Ewa Łętowska



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej MAS Spółka z o.o. w sprawie zgodności:

1) art. 225 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm.);

2) art. 99 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.);

3) § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.),

z art. 2, art. 32 ust. 1 zdanie drugie, art. 45 ust. 1, art. 92 ust. 1 oraz art. 176 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,





p o s t a n a w i a:





odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.





UZASADNIENIE:



W skardze konstytucyjnej MAS Spółka z o.o. z 26 sierpnia 2003 r. zarzucono, iż:

1) art. 225 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm.);

2) art. 99 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.);

3) § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.),

są niezgodne z art. 2, art. 32 ust. 1 zdanie drugie, art. 45 ust. 1, art. 92 ust. 1 oraz art. 176 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zdaniem skarżącej zakwestionowane w skardze konstytucyjnej przepisy prawne, w zakresie, w jakim regulują kwestię wynagrodzenia zastępcy prawnego w postępowaniu przez sądem lub innym organem państwowym, pozostają w sprzeczności z Konstytucją RP, bowiem ograniczają zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, w tym w szczególności możliwość naprawienia szkody wynikłej z zachowania innej strony postępowania przed jego wszczęciem oraz w fazie egzekucji, nie regulują precyzyjnie ustawowej materii zasad zwrotu kosztów zastępcy prawnego, a ponadto naruszają pozycję prawną skarżącej w stosunku do innych podmiotów w procesie.

Skarżąca wskazała, iż w nakazie zapłaty wydanym przez Sąd Okręgowy w Katowicach 17 lutego 2003 r. (sygn. akt XIII GNc 161/03/K) rozstrzygnięto o obowiązku zwrotu skarżącej kosztów postępowania jedynie w części wnioskowanej przez nią kwoty. Zażalenie skarżącej na to orzeczenie zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 17 czerwca 2003 r. (sygn. akt I ACz 1087/03).

Skarżąca zarzuciła, iż zakwestionowane przez nią przepisy prowadzą do dowolności w orzekaniu przez sądy o zwrocie kosztów zastępstwa procesowego. Ustawodawca nie określił bowiem szczegółowych kryteriów uzasadniających zasądzenie wynagrodzenia zastępcy procesowego powyżej stawek minimalnych określonych w zakwestionowanym rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Wynikająca stąd arbitralność rozstrzygnięć sądowych prowadzi do naruszenia konstytucyjnego prawa do sprawiedliwego orzeczenia, wydanego w poszanowaniu zasady równości. Sąd rozstrzygając daną sprawę „ma zatem dowolność nie tylko w ocenie stanu sprawy w aspekcie zasadności i celowości kosztów, lecz przede wszystkim w uznawaniu lub nie dokumentów, którymi strona uzasadnia poniesienie kosztów”.

Zdaniem skarżącej określenie kryteriów, jakimi powinny kierować się sądy przy zasądzaniu kosztów zastępstwa procesowego, w akcie prawnym rangi rozporządzenia, a nie ustawy powoduje, iż sądy nie czują się zobligowane do ich stosowania. Skarżąca podniosła ponadto, iż przed zmianą przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano wiążący charakter umowy zawartej pomiędzy stroną postępowania a pełnomocnikiem w zakresie wynagrodzenia za zastępstwo procesowe, o ile wysokość tego wynagrodzenia mieściła się w granicach obowiązujących stawek. Skarżąca wskazała, iż nie uległy zmianie przepisy ustawowe stanowiące podstawę wspomnianej linii orzeczniczej. Pomimo braku tej zmiany zdecydowano się na wprowadzenie w akcie rangi rozporządzenia odmiennej regulacji.

Skarżąca podniosła, iż brak jest przepisów rangi ustawy, która pozwalałaby sądom na ograniczenie prawa strony postępowania cywilnego do żądania zwrotu poniesionych przez nią wydatków związanych z zastępstwem procesowym w danej sprawie. W szczególności ani art. 98, ani też art. 99 kodeksu postępowania cywilnego nie zawiera delegacji ustawowej umożliwiającej określenie odstępstwa od wyżej wspomnianej zasady w akcie rangi rozporządzenia. Zdaniem skarżącej nie można delegacji takiej upatrywać także w treści art. 225 ustawy o radcach prawnych. Przepis ten, bowiem wykracza poza przedmiot ustawy o radcach prawnych, ale także „poza granice delegacji, jaką można wydać z uwzględnieniem zasad legislacji i zasad państwa prawnego przewidzianych normami art. 2, art. 98 ust. 1 oraz art. 176 ust. 2 Konstytucji RP”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP warunkiem dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, iż konkretne orzeczenie organu władzy publicznej wydane w oparciu o zakwestionowane w skardze konstytucyjnej regulacje prawne, prowadzi do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym.

Jak wynika z treści skargi konstytucyjnej, skarżąca Spółka upatruje naruszenia przysługujących jej praw konstytucyjnych, w braku związania sądu orzekającego o zwrocie kosztów zastępstwa procesowego, wysokością wynagrodzenia określoną w zawartej wcześniej umowie pomiędzy stroną postępowania a jej pełnomocnikiem procesowym. Obowiązek takiego związania skarżąca zdaje się wywodzić z treści art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.

Niewątpliwie zasada odpowiedzialności za wynik procesu, a tym samym obowiązek zwrotu kosztów postępowania na rzecz strony wygrywającej proces, jest elementem sprawiedliwego postępowania sądowego i w tym zakresie objęta gwarancjami konstytucyjnymi wynikającymi z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Przepis ten nie daje wszakże bezpośredniej podstawy do wyprowadzenia obowiązku sądu orzeczenia o zwrocie kosztów postępowania w wysokości ustalonej w umowie zawartej pomiędzy stroną wygrywającą proces a jej pełnomocnikiem, zaś skarżąca nie uzasadnia swojego przekonania, iż obowiązek taki stanowi warunek konieczny realizacji prawa do sądu.

Zgodnie z art. 98 § 1 kodeksu postępowania cywilnego strona przegrywająca zobowiązana jest do zwrotu kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, przy czym § 3 tego artykułu stanowi, iż do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się m.in. jego wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach.

Skarżąca nie kwestionuje konstytucyjności rozwiązania przyjętego w art. 98 kodeksu postępowania cywilnego i przyjętej w nim zasady ograniczenia obowiązku zwrotu kosztów postępowania do tych, które są niezbędne do celowego dochodzenia praw, co dotyczy także wynagrodzenia pełnomocnika procesowego. Skarżąca zarzuca natomiast, iż stosowne ograniczenie wynikające z treści § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, posługuje się niejasnymi kryteriami, a ponadto zostało wprowadzone aktem nie mającym rangi ustawy i bez należytego umocowania.

Przekonanie skarżącej o braku delegacji ustawowej do wydania wspomnianego powyżej rozporządzenia nie jest wszakże zasadne. Zgodnie z art. 225 ust. 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych Minister Sprawiedliwości zobowiązany został, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Radców Prawnych oraz Naczelnej Rady Adwokackiej, do określenia w drodze rozporządzenia, wysokości opłat za czynności radców prawnych przed organami wymiaru sprawiedliwości, stanowiących podstawę do zasądzenia przez sądy kosztów zastępstwa prawnego, mając na względzie, że ustalenie opłaty wyższej niż stawka minimalna, lecz nie przekraczająca sześciokrotności tej stawki, może być uzasadnione rodzajem i zawiłością sprawy oraz niezbędnym nakładem pracy radcy prawnego.

Dowolne jest twierdzenie skarżącej, jakoby treść 225 ust. 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych „wykraczała poza zakres przedmiotu ustawy”. Konstytucja RP nie określa charakteru materii, jaką ustawodawca może regulować w ustawie o radcach prawnych, zaś zarzut naruszenia w ten sposób art. 2, art. 98 oraz art. 176 ust. 2 Konstytucji RP nie został przez skarżącą w żaden sposób uzasadniony.

Bezzasadny jest także zarzut skarżącej, jakoby kwestionowane przez nią regulacje prawne ograniczały możliwość naprawienia szkody odniesionej jeszcze przed wszczęciem postępowania sądowego, a także w trakcie realizacji wynikających z uzyskanego tytułu wykonawczego. Regulacje te w niczym nie ograniczają uprawnień skarżącej do dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych, zaś przepisy dotyczące zwrotów kosztów postępowania mają także zastosowanie w postępowaniu egzekucyjnym.

Zdaniem skarżącej zakwestionowane w skardze konstytucyjnej regulacje prawne dotyczące zwrotu kosztów postępowania prowadzą do wydawania arbitralnych rozstrzygnięć sądowych. Oceniając ten zarzut Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ustala w sposób jednoznaczny wysokość należnych opłat. Przewidziana w tym rozporządzeniu możliwość podwyższenia wysokości opłaty stanowiącej podstawę zasądzenia kosztów zastępstwa prawnego, również nie ma charakteru dowolnego, ale wymaga uzasadnienia w perspektywie wskazanych w § 2 ust. 2 tegoż rozporządzenia przesłanek. Ocena, jaka dokonuje się w tym zakresie przez organ orzekający podlega weryfikacji i może być kwestionowana przed sądem drugiej instancji. W każdym przypadku sąd zobowiązany jest do uzasadnienia swojego stanowiska i ustosunkowania się do dowodów przedstawionych przez strony. Postawiony w skardze konstytucyjnej zarzut, iż w postępowaniu stanowiącym podstawę wystąpienia ze skargą konstytucyjną nie zostały zachowane powyższe wymogi, nie odnosi się wszakże do treści aktów normatywnych, ale wadliwej praktyki stosowania prawa. Wskazuje na to zresztą sama skarżąca wspominając o „rażącym naruszeniu” przez orzekające sądy wymienionych w skardze przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Ocena tego typu zarzutów nie mieści się wszakże w kompetencjach Trybunału Konstytucyjnego określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji RP.

Należy ponadto podkreślić, iż wbrew twierdzeniom skarżącej, przesłanki dopuszczalności zasądzenia zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w wysokości przekraczającej stawki minimalne mają swoją ustawową podstawę w treści art. 223 ust. 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych. Przepis ten wyraźnie stanowi, iż ustalenie opłaty wyższej niż stawka minimalna, lecz nie przekraczającej sześciokrotności tej stawki, może być uzasadnione rodzajem i zawiłością sprawy oraz niezbędnym nakładem pracy radcy prawnego.

Odnosząc się do sformułowanego w skardze konstytucyjnej zarzutu naruszenia zasady równości Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż skarżąca nie przedstawiła w tym zakresie żadnego uzasadnienia.



Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, należało orzec jak w sentencji.





5