Pełny tekst orzeczenia

239/6B/2005

POSTANOWIENIE
z dnia 8 listopada 2005 r.
Sygn. akt Ts 204/04

Trybunał Konstytucyjny w składzie:




Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska – przewodnicząca


Marek Safjan – sprawozdawca


Teresa Dębowska-Romanowska,


po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia z dnia 25 maja 2005 r. na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 maja 2005 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej KGHM „Polska Miedź” S.A. w Lubinie,

p o s t a n a w i a:

uwzględnić zażalenie.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej KGHM „Polska Miedź” S.A. w Lubinie (dalej: skarżąca) zakwestionowano zgodność z Konstytucją przepisów zamieszczonych w dwóch ustawach.
Art. 2 ust. 2 i ust. 5 w zw. z art. 2 ust. 1 i ust. 6 ustawy z dnia 1 grudnia 1995 r. o wpłatach z zysku przez jednoosobowe spółki Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 154, poz. 792; dalej: ustawa o wpłatach z zysku) zarzuciła skarżąca niezgodność z art. 20, art. 22, art. 64 ust. 1, 2 i 3 w zw. z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3, art. 84 oraz art. 217 Konstytucji. Natomiast wobec art. 2 ust. 1 i ust. 6 ustawy o wpłatach z zysku w zw. z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 65 ze zm.) skarżąca sformułowała zarzut niezgodności z art. 20 i art. 22 w zw. z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 84 i art. 217 Konstytucji.
Uzasadniając zarzuty skargi konstytucyjnej skarżąca wskazała, że kwestionowane przepisy ustawy o wpłatach z zysku są sformułowane nieprecyzyjnie, ponieważ nie określono w nich zasad ustalania podstawy takich wpłat. Rodzi to niezgodność z konstytucyjną zasadą wolności działalności gospodarczej. Ponadto, unormowania te naruszają prawo własności skarżącej, przy czym bezpośrednią podstawą takiego naruszenia staje się – wobec niedookreśloności kwestionowanych unormowań – arbitralna decyzja organu administracji publicznej. Zarzuty niekonstytucyjności przepisów ustawy o wpłatach z zysku oraz ustawy o kontroli skarbowej uzasadniono ponadto w skardze wskazując na dopuszczenie przez prawodawcę do nadmiernej i nieuzasadnionej ingerencji organów skarbowych w prowadzoną przez skarżącą działalność gospodarczą. Skarżąca podniosła również zarzut naruszenia konstytucyjnej zasady równości wobec prawa, wywołanego posługiwaniem się przez prawodawcę różnymi metodami traktowania podmiotów będących spółkami kapitałowymi, wyłącznie z uwagi na kryterium pochodzenia kapitału założycielskiego.
Postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego z 10 maja 2005 r. odmówiono nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Zdaniem Trybunału skarżąca nie wykazała legitymacji uprawniającej do występowania z tego rodzaju środkiem ochrony praw i wolności. Skarga konstytucyjna jest bowiem środkiem służącym ochronie wyłącznie podmiotów będących adresatami praw i wolności, o których mowa w przepisach Konstytucji. Tymczasem skarżąca – jako jednoosobowa spółka Skarbu Państwa, a więc podmiot o publicznoprawnym statusie – nie może być uznana za legitymowaną do występowania z roszczeniem o ochronę praw lub wolności unormowanych w Konstytucji. Do instytucji tego rodzaju nie można odnosić formuły „wolnościowej”, jej działalność w sferze gospodarczej poddana jest bowiem innemu reżimowi prawnemu, aniżeli działalność podmiotów o charakterze prywatnym.
Zażalenie na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego wniósł pełnomocnik skarżącej. Zarzucił w nim wadliwość poczynionych przez Trybunał ustaleń faktycznych dotyczących statusu prawnego skarżącej. Za błędne uznał zakwalifikowanie skarżącej jako jednoosobowej spółki Skarbu Państwa. Na potwierdzenie swojego stanowiska skarżąca dołączyła do zażalenia dokumenty Komisji Papierów Wartościowych mające potwierdzać, że zarówno w momencie wniesienia skargi konstytucyjnej, jak i przeprowadzenia wobec niej kontroli skarbowej, a także w chwili poniesienia uszczerbku majątkowego na skutek wykonania wydanych decyzji administracyjnych, skarżąca nie była już jednoosobową spółką Skarbu Państwa, albowiem utraciła taki status wskutek jej sprywatyzowania. W zażaleniu skarżąca zakwestionowała także przyjętą przez Trybunał wykładnię przepisów Konstytucji dotyczących zakresu podmiotowego praw i wolności w nich wyrażonych, zwłaszcza w odniesieniu do jednoosobowych spółek Skarbu Państwa. Jej zdaniem, w przypadku tego rodzaju przedsiębiorców, prowadzących działalność w celu osiągnięcia zysku, nie można mówić o tożsamości między podmiotem, który ma być chroniony na podstawie norm konstytucyjnych, a tym, przed którym taka ochrona ma przysługiwać. Ponadto, charakter działalności prowadzonej przez jednoosobowe spółki Skarbu Państwa nie jest realizacją określonych ustawowo zadań państwa, nie może być więc ona traktowana jako „przedłużenie ramienia państwa w celu zapewnienia wywiązania się przez nie z obowiązków wobec obywateli”. Skarżąca podkreśla nadto przejściowy – wobec docelowej prywatyzacji – charakter formy organizacyjnej tych podmiotów. W przypadku kwestionowanych przepisów dochodzi – jej zdaniem – do konfliktu między działaniami Państwa podejmowanymi w sferze „imperium”, w stosunku do jego wcześniejszych działań realizowanych w sferze „dominium”. Wskazywana przez Trybunał swoboda kształtowania ram organizacyjno-prawnych funkcjonowania jednoosobowych spółek Skarbu Państwa nie może – zdaniem skarżącej – stać na przeszkodzie ochronie prowadzenia przez nie działalności gospodarczej. W zażaleniu wskazano ponadto, że Państwo jest władne także kształtować elementy organizacyjne wobec podmiotów prywatnych, co nie oznacza, że status tych podmiotów nie jest wyznaczany przez przepisy dotyczące praw i wolności konstytucyjnych. Skarżąca ponownie – względem uzasadnienia skargi konstytucyjnej – powołała także argument nierównego traktowania państwowych osób prawnych w porównaniu do spółek kapitałowych będących płatnikami podatków, wskazujących na niedopuszczalne w demokratycznym państwie prawnym pozbawianie tych pierwszych legitymacji do występowania ze skargą konstytucyjną. W zażaleniu sformułowano także argument, iż wykładnia zaprezentowana w zaskarżonym postanowieniu mogłaby prowadzić do pozbawienia takiej legitymacji osób prawnych z mieszanym (państwowo-prywatnym) kapitale.
W zażaleniu skarżącej odwołano się również do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 21 marca 2005 r. (w sprawie o sygn. SK 24/04), w której przyjęta została do merytorycznego rozpoznania skarga konstytucyjna Agencji Nieruchomości Rolnych, będącej – podobnie jak skarżąca – państwową osobą prawną.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zarzuty zażalenia koncentrują się na problemie jednej z podstawowych przesłanek dopuszczalności występowania ze skargą konstytucyjną. Jest nią wykazanie legitymacji skarżącego do występowania z tego rodzaju środkiem inicjującym postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego zasługują na uwzględnienie podniesione w zażaleniu skarżącej argumenty, wskazujące na znaczenie zmiany jej statusu prawnego dokonanej w toku postępowania, w związku z którym sformułowana została skarga konstytucyjna. Szczególnego znaczenia nabiera w tym kontekście okoliczność, iż w toku prowadzonego przez organy skarbowe postępowania kontrolnego, dotyczącego wywiązania się przez skarżącą z obowiązku wpłat z zysku, uzyskała ona już status podmiotu podlegającego także reżimowi prawa prywatnego. Zmiana ta może więc uzasadniać – zdaniem Trybunału Konstytucyjnego – potraktowanie skarżącej jako podmiotu, który – wywodząc się z szeroko rozumianego systemu instytucji państwowych – funkcjonuje już jednak w ramach wyznaczonych przepisami adresowanymi do spółek prawa handlowego. Okoliczność ta nie może pozostawać z kolei bez wpływu na określenie granic swobody prawodawcy kształtującego treść przepisów adresowanych do takiej kategorii przedsiębiorców. Rzutuje ona również na problem legitymacji skarżącej do powoływania się na zarzut naruszenia wyrażonych w Konstytucji praw i wolności. W konkluzji uznać więc trzeba, że w przypadku skarżącej uzasadnione jest uznanie jej za podmiot legitymowany w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji do skorzystania ze skargi konstytucyjnej, jako środka ochrony przysługujących jej praw. Trzeba jednak podkreślić, że na treść powyższego stanowiska nie może mieć decydującego wpływu – powoływane przez skarżącą – orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 21 marca 2005 r. (sygn. SK 24/04, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 25). Należy zauważyć, że wbrew poglądowi skarżącej, rozstrzygnięcie to nie daje podstaw do formułowania generalnej tezy o pełnej legitymacji państwowych osób prawnych do ochrony swoich uprawnień w postępowaniu inicjowanym skargą konstytucyjną. Legitymacji, która uzasadniana byłaby samym stwierdzeniem dysponowania przez dany podmiot osobowością prawną. Dla uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej podstawowe znaczenie ma bowiem charakter prawa podmiotowego, którego ochrony poszukuje skarżący w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. To dopiero uznanie, że występujący ze skargą konstytucyjną jest adresatem prawa, znajdującego swoje konstytucyjne zakotwiczenie, a tym samym mieszczącego się w zakresie podstawy skargi, pozwala na stwierdzenie w danym przypadku jego legitymacji do wystąpienia ze skargą konstytucyjną.
Nie podejmując na etapie wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej pełnej merytorycznej analizy zarzutów sformułowanych przez skarżącą pod adresem kwestionowanych przepisów, Trybunał Konstytucyjny pragnie jedynie zwrócić uwagę na specyfikę prawnej regulacji procesów ekonomiczno-finansowych związanych z dysponowaniem przez Skarb Państwa zyskiem osiąganym przez przedsiębiorców, prowadzących działalność w oparciu o majątek wywodzący się z jego mienia.

Biorąc wszystkie powyższe okoliczności pod uwagę, należało uwzględnić zażalenie wniesione na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 10 maja 2005 r.