Pełny tekst orzeczenia

233/5/B/2006

POSTANOWIENIE
z dnia 30 października 2006 r.
Sygn. akt Ts 38/06

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Ewa Łętowska,


po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jacka Szwai, w sprawie zgodności:
przepisów § 12 ust. 4 pkt 6 i 7 Instrukcji Nr 1 Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 11 marca 1992 r. określającej szczegółowe zasady postępowania w sprawie zgłoszeń do ubezpieczenia społecznego, rozliczania i opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przez zakłady pracy zatrudniające ponad 20 pracowników i członków spółdzielni (Dz. Urz. ZUS Nr 3, poz. 5 ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art. 67 ust. 1 oraz art. 87 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 28 lutego 2006 r., skarżący zakwestionował zgodność z Konstytucją przepisów Instrukcji Nr 1 Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 11 marca 1992 r. określającej szczegółowe zasady postępowania w sprawie zgłoszeń do ubezpieczenia społecznego, rozliczania i opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przez zakłady pracy zatrudniające ponad 20 pracowników i członków spółdzielni (dalej: Instrukcja). Wobec unormowań § 12 ust. 4 pkt 6 i 7 Instrukcji skarżący sformułował zarzut niezgodności z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art. 67 ust. 1 oraz art. 87 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została sformułowana przez skarżącego w związku z następującą sprawą. Wyrokiem z 2 marca 2004 r. (sygn. akt VII U 6546/02) Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie oddalił odwołanie skarżącego w sprawie skargi na milczenie organu rentowego. Odwołanie to wniósł skarżący w związku z pismem z 24 maja 2002 r., w którym Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie poinformował skarżącego o odmowie wydania decyzji w przedmiocie ustalenia uprawnień oraz podstawy wymiaru świadczenia emerytalnego lub rentowego. Jednocześnie w piśmie poinformowano skarżącego, że jego wniosek o ustalenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne zostanie rozpoznany po złożeniu wniosku o przyznanie emerytury lub renty. W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy stwierdził, że w świetle obowiązujących przepisów organ rentowy nie był zobowiązany do uwzględnienia wniosku skarżącego i wydania merytorycznej decyzji, albowiem ustalenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne jest tylko czynnością materialno-techniczną, poprzedzającą ustalenie wysokości przyznanego świadczenia lub wydanie decyzji zobowiązującej do uiszczenia składki. Od opisanego wyżej orzeczenia skarżący złożył 9 kwietnia 2004 r. apelację, której treść zmodyfikował w piśmie z 19 listopada 2004 r. W miejsce żądania zobowiązania organu rentowego do wydania decyzji w sprawie ustalenia wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne oraz sprostowania zaświadczenia, wniósł o zmianę decyzji z 9 listopada 2004 r. o przyznaniu emerytury. Apelacja ta została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z 8 czerwca 2005 r. (sygn. akt III AUa 1282/04). Skarżący nie dołączył do skargi konstytucyjnej uzasadnienia tego wyroku tłumacząc, iż wyrok wydany został pod nieobecność skarżącego i nie wnosił o sporządzenie jego uzasadnienia. Skarżący podkreślił jednak w treści skargi, że w jego przekonaniu kwestionowane przepisy były podstawą wydanego przez sąd orzeczenia.
Uzasadniając zarzuty sformułowane pod adresem przepisów Instrukcji skarżący wskazał na naruszenie konstytucyjnego wymogu wydawania aktów wykonawczych do ustawy na podstawie wyraźnego, a nie opartego na domniemaniu, upoważnienia. Podkreślił ponadto, że unormowania Instrukcji nie mieszczą się w granicach subdelegacji udzielonej Prezesowi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przez Radę Ministrów. Podniósł też zarzut sprzeczności kwestionowanych przepisów zarówno z treścią aktu, na podstawie którego zostały one wydane, jak i innych aktów normatywnych dotyczących kwestii klasyfikacji wynagrodzeń (dochodów).
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 20 lipca 2006 r. wezwano skarżącego do wyjaśnienia, w jakim zakresie zakwestionowane w skardze przepisy Instrukcji były podstawą prawną ostatecznego orzeczenia, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, wydanego w sprawie skarżącego.
W piśmie z 21 sierpnia 2006 r. skarżący ponownie wyjaśnił, że w toku postępowania przed Sądem Apelacyjnym zmienił żądanie apelacji w ten sposób, że zamiast zobowiązania organu rentowego do wydania decyzji w sprawie ustalenia wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne oraz sprostowania zaświadczenia, wniósł o zmianę decyzji o przyznaniu emerytury. W przekonaniu skarżącego, powyższa modyfikacja spowodowała, iż Sąd Apelacyjny – rozpatrując żądanie zawarte w piśmie zmieniającym żądanie apelacji – wydał wyrok w oparciu o przepisy zaskarżonej Instrukcji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. W świetle powyższego unormowania nie ulega wątpliwości, że jedynym dopuszczalnym przedmiotem skargi konstytucyjnej może być unormowanie wykazujące złożoną (dwojaką) kwalifikację. Po pierwsze, winno być ono podstawą prawną ostatecznego orzeczenia, z wydaniem którego wiąże skarżący zarzut naruszenia przysługujących mu w świetle postanowień Konstytucji praw lub wolności. Po drugie, to w normatywnej treści uregulowań kwestionowanych w skardze konstytucyjnej tkwić winna bezpośrednia przyczyna niedozwolonej ingerencji organów stosujących prawo w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych skarżącego. Należy ponadto podkreślić, że w sprawie, w związku z którą skarżący występuje ze skargą konstytucyjną wydane być winno orzeczenie ostateczne. Tym samym, skarżący zobowiązany jest do wykorzystania dostępnych – w świetle obowiązujących unormowań – środków prawnych, dopełniając tym samym przesłankę „wyczerpania przysługującej w sprawie drogi prawnej” (art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym). Wymóg ten stanowi konsekwencję subsydiarnego charakteru skargi konstytucyjnej, jako środka ochrony wolności i praw, którego wykorzystanie poprzedzone być winno poszukiwaniem takiej ochrony za pomocą innych dostępnych instytucji i procedur – przede wszystkim na drodze sądowej. Jak to podkreślano już w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, to w pierwszym rzędzie bowiem sądy powołane są do gwarantowania tego rodzaju ochrony.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego w przypadku niniejszej skargi konstytucyjnej nie można przyjąć, aby zakwestionowane przepisy Instrukcji spełniały wskazaną wyżej dwojaką kwalifikację. O ile bowiem występuje merytoryczny związek między treścią zaskarżonych przepisów Instrukcji a wydaną wobec skarżącego przez organ rentowy decyzją w sprawie ustalenia wymiaru emerytury, to jednak nie można uznać, aby w sprawie skarżącego doszło do wydania na ich podstawie ostatecznego orzeczenia, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji.
Trzeba zauważyć, iż argumenty skarżącego kierowane przeciwko unormowaniom Instrukcji wiążą się ściśle z wydaną przez organ rentowy decyzją w sprawie ustalenia wymiaru emerytury. Zdaniem skarżącego, zaskarżone przepisy Instrukcji determinowały wprost treść tego rozstrzygnięcia. Skarżący wywodzi też dalej, iż były one również podstawą prawną wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie, którym oddalono apelację skarżącego od orzeczenia sądu I instancji. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, takie stanowisko nie znajduje jednak potwierdzenia w dołączonych do skargi konstytucyjnej dokumentach. Należy zauważyć, iż wyrok Sądu Apelacyjnego wydany został w toku postępowania sądowego, którego przedmiotem było żądanie skarżącego zobowiązania organu rentowego do wydania decyzji w przedmiocie wysokości składki na ubezpieczenie społeczne. Sformułowana w piśmie przygotowawczym skarżącego zmiana żądania apelacji skutkować musiałaby natomiast całkowitą modyfikacją przedmiotu orzekania przez Sąd Apelacyjny. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego modyfikacja ta nie mieściła się w granicach, jakie wyznaczone są zarówno przez art. 369 k.p.c., jak i art. 383 k.p.c. W świetle powyższych przepisów, po upływie terminu do wniesienia apelacji nie jest dopuszczalna zmiana przedstawionych w niej zarzutów lub oparcie zaskarżenia na nowych zarzutach albo na podstawie nowości (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 1 grudnia 2000 r., sygn. akt V CKN 153/00, OSP z 2002 r., Nr 5, poz. 62). Z kolei w świetle art. 383 k.p.c., dopuszczalna zmiana żądań pozwu w razie zmiany okoliczności wyrażać się może tym, że strona żąda czegoś, co było objęte przedmiotem sporu przed sądem I instancji. Jak to podkreślał w swoim orzecznictwie Sąd Najwyższy, zmiana żądania pozwu w instancji rewizyjnej ma charakter tylko „surogacyjny”, co wyraża się tym, że powód wnoszący środek odwoławczy nie żąda czegoś, co nie było objęte przedmiotem sporu w pierwszej instancji (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 26 października 1972 r., sygn. akt I CR 410/72).
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, uwzględnienie powyższych okoliczności wykluczało merytoryczne rozpoznanie żądań skarżącego sformułowanych w piśmie modyfikującym treść apelacji od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie. Nie można tym samym przyjąć, aby wyrok Sądu II instancji oddalający tę apelację wydany został na podstawie zakwestionowanych w skardze przepisów Instrukcji, jak to wywodzi skarżący w treści wniesionej skargi konstytucyjnej, jak i pisma uzupełniającego jej braki. Oznacza to, że w przypadku analizowanej skargi konstytucyjnej nie został spełniony wymóg doprowadzenia przez skarżącego do wydania na podstawie kwestionowanych przepisów Instrukcji ostatecznego orzeczenia, wyczerpującego przysługującą w sprawie drogę prawną. Taką drogę prawną zainicjować mógł skarżący wnosząc odwołanie od decyzji przyznającej emeryturę, co doprowadziłoby do wszczęcia dwuinstancyjnego postępowania sądowego. W toku tego postępowania merytorycznemu rozpatrzeniu podlegałaby kwestia prawidłowości tej decyzji, podniesiona w piśmie skarżącego zmieniającym żądania apelacji wniesionej od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie. Z wydaniem decyzji w przedmiocie ustalenia wysokości emerytury związane są zaś ściśle zarzuty skarżącego przeciwko przepisom Instrukcji. Wystąpienie ze skargą konstytucyjną, której przedmiotem są unormowania nie będące podstawą wydanego wobec skarżącego ostatecznego orzeczenia wyklucza nadanie skardze dalszego biegu i merytoryczne jej rozpoznanie.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, orzeka się jak w sentencji.