Pełny tekst orzeczenia

11/1/B/2008

POSTANOWIENIE
z dnia 16 października 2006 r.
Sygn. akt Ts 132/06

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Jerzy Stępień,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Barbary Domagała o zbadanie zgodności:
art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz. U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1758, ze zm.) z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3, art. 64 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W dniu 23 maja 2006 r. skarżąca wniosła do Trybunału Konstytucyjnego skargę konstytucyjną, w której zarzuciła, że art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz. U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1758, ze zm.; dalej: ustawa o n.n.p.c.) jest niezgodny z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3, art. 64 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji ze względu na to, że w sposób nieproporcjonalny, tj. sprzeczny z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz nieuzasadniony względami wskazanymi w art. 37 ust. 2 Konstytucji ogranicza prawo własności i prawo dziedziczenia cudzoziemców odnośnie nieruchomości położonych na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Skarżąca podnosi także naruszenie art. 2 Konstytucji polegające na funkcjonowaniu normy prowadzącej do pozbawienia nabytego prawa majątkowego bez dostatecznej podstawy aksjologicznej. Art. 7 ust. 3 ustawy o n.n.p.c. powoduje – jak wskazuje skarżąca – również nieuzasadnione pogorszenie sytuacji spadkobiercy – cudzoziemca dziedziczącego z testamentu w stosunku do spadkobiercy – cudzoziemca dziedziczącego z ustawy oraz zapisobiercy. Spadkobierca – cudzoziemiec wskazany w testamencie nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy, lecz dopiero decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych udzielająca zgody na nabycie nieruchomości przez cudzoziemca czyni to nabycie definitywnym. Upływ terminu do złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia lub odmowa jego wydania skutkuje nabyciem nieruchomości przez spadkobierców ustawowych. W okresie pomiędzy otwarciem spadku (tj. śmiercią spadkodawcy) a zajściem wskazanych zdarzeń spadkobierca testamentowy jest traktowany jak każdy inny spadkobierca, w szczególności może rozporządzić spadkiem, w tym wchodzącą w jego skład nieruchomością i odpowiada za długi spadkowe. Upływ terminu do wniesienia wniosku lub odmowa jego udzielenia prowadzi więc do utraty już nabytego prawa majątkowego, nie pozbawia jednak cudzoziemca statusu spadkobiercy, oraz w szczególności obciążenia go podatkiem od spadków i darowizn. Pozbawienie własności nieruchomości może nastąpić przy tym niezależnie od woli a nawet wiedzy spadkobiercy – ze względu na to, że termin wyznaczony do złożenia wniosku biegnie od daty śmierci spadkodawcy, niezależnie od tego, czy spadkobierca wie o istnieniu i treści testamentu oraz składzie spadku. Dla spadkobiercy testamentowego nie jest przewidziany żaden ekwiwalent za utracone prawo majątkowe. Regulacja taka uniemożliwia także spadkobiercy – cudzoziemcowi wystąpienie o udzielenie promesy zezwolenia – spadkobierca testamentowy nabył już z mocy prawa nieruchomość, podczas gdy o promesę wystąpić może jedynie cudzoziemiec zamierzający dopiero nabyć nieruchomość. Uzyskanie zezwolenia Ministra nie jest natomiast konieczne, jeżeli nabycie nieruchomości przez cudzoziemca następuje w drodze dziedziczenia ustawowego. Skarżąca podnosi ponadto, że art. 7 ust. 3 ustawy o n.n.p.c. ogranicza prawo dziedziczenia, w sposób nieuzasadniony i niezgodny z wolą spadkodawcy ograniczając jego swobodę co do określenia, na kogo przejść mają po jego śmierci przysługujące mu prawa majątkowe.
Skarga konstytucyjna została sformułowana w oparciu o następujący stan faktyczny. Skarżąca jest od 1987 r. obywatelką Niemiec. Michał Krzysztof Godel, zmarły 27 maja 2002 r. sporządził testament własnoręczny na mocy którego do całości spadku powołał skarżącą – swoja konkubinę oraz wydziedziczył żonę Barbarę Godel. W skład spadku wchodził m.in. udział w nieruchomości lokalowej położonej w Szczecinie przy ul. Średniawskiego 24/1. W dniu 20 maja 2003 r. Sąd Rejonowy w Szczecinie wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po Michale Krzysztofie Godel na podstawie testamentu własnoręcznego przez skarżącą w całości (sygn. akt. III Ns 583/03). W oparciu o to postanowienie do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości lokalowej położonej w Szczecinie przy ul. Średniawskiego 24/1 została wpisana skarżąca jako współwłaścicielka w ½. Skarżąca nie wystąpiła do Ministra Spraw Wewnętrznych o wydanie zezwolenia na nabycie nieruchomości przez cudzoziemca. W dniu 15 września 2005 r. Sąd Rejonowy w Szczecinie wydał wyrok (sygn. akt I C 11/05) w sprawie z powództwa spadkobierczyń ustawowych Michała Krzysztofa Godel – żony Barbary Godel i siostry – Barbary Leszczyńskiej o ustalenie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w którym nakazał wykreślenie z księgi wieczystej prowadzonej dla lokalu położonego w Szczecinie przy ul. Średniawskiego 24/1 wpisu własności w ½ na rzecz skarżącej i wpisanie w to miejsce spadkobierczyń ustawowych Michała Krzysztofa Godel. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że skarżąca jest cudzoziemką w rozumieniu ustawy o n.n.p.c. i jako spadkobierczyni testamentowa obowiązana była uzyskać zgodę Ministra Spraw Wewnętrznych na nabycie nieruchomości położonej w Polsce. Ponieważ zaś skarżąca takiego zezwolenia nie uzyskała (a nawet o nie nie wystąpiła), własność nieruchomości nabyły z mocy ustawy spadkobierczynie ustawowe. Stanowisko to podtrzymał Sąd Okręgowy w Szczecinie w wyroku wydanym 25 stycznia 2006 r. (sygn. akt II Ca 1055/05) na skutek apelacji skarżącej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest środkiem służącym ochronie konstytucyjnych praw lub wolności, którego wniesienie uwarunkowane zostało szeregiem przesłanek wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji a doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.). Skargę konstytucyjną może zgodnie z tymi regulacjami wnieść każdy, czyje prawa lub wolności zagwarantowane Konstytucją zostały naruszone wskutek zastosowania normy prawnej, która jest niezgodna z Konstytucją, po wyczerpaniu przez skarżącego przysługującej mu drogi prawnej. W tym świetle należy przyjrzeć się zarzutom stawianym przez skarżącą w niniejszej sprawie. W pierwszej kolejności należy zauważyć, że w trybie skargi konstytucyjnej można dochodzić ochrony w przypadku naruszenia konstytucyjnie zagwarantowanych praw i wolności. Skarżąca wskazuje szereg wzorców kontroli: art. 2, art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3, art. 64 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji. Spośród nich jedynie art. 64 zawiera określenie praw jednostki: prawo dziedziczenia i prawo własności. Do rangi zasady ustrojowej podnosi ochronę wymienionych praw art. 21 Konstytucji. W orzecznictwie Trybunału przyjmuje się natomiast, że art. 2 Konstytucji może stanowić źródło praw jednostki, jednak konieczne jest dokładne wskazanie takiego prawa. Zarzuty zawarte w niniejszej skardze konstytucyjnej oparte na art. 2 Konstytucji ograniczają się jedynie do stwierdzenia, że utrata nabytego w drodze dziedziczenia testamentowego prawa pozbawione jest podstaw aksjologicznych. Nie rozstrzygając merytorycznie przytoczonego zarzutu Trybunał zauważa, że nie wynika z tego, jakie prawo wywiedzione z zasady państwa prawnego miałoby być w przedstawionej sprawie naruszone. Obszerne wywody skargi poświęcone są rozważaniom odnośnie kryteriów ograniczania praw i wolności cudzoziemców wynikających z art. 37 ust. 2 Konstytucji, w świetle – wskazanego jako wzorzec kontroli art. 31 ust. 3 Konstytucji. Zasada proporcjonalności w postępowaniu zainicjowanym złożeniem skargi konstytucyjnej może jednakże być uwzględniona tylko w takim zakresie, w jakim wpływa na stwierdzenie naruszenia praw i wolności zagwarantowanych innymi przepisami Konstytucji. W przedmiotowej sprawie może to być zatem prawo własności i prawo dziedziczenia.
W świetle powyższych rozważań, Trybunał ogranicza się do oceny zarzutu niezgodności z Konstytucją art. 7 ust. 3 ustawy o n.n.p.c. w zakresie w jakim narusza prawo do dziedziczenia i prawo własności skarżącej. Wniesienie skargi konstytucyjnej uzależnione jest od uprzedniego wyczerpania drogi prawnej, zakończonego wydaniem ostatecznego orzeczenia, z którego wynika naruszenie praw lub wolności. Skarżąca podnosi, że droga prawna w niniejszym przypadku została wyczerpana poprzez wydanie przez Sąd Okręgowy w Szczecinie w II instancji wyroku w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Trzeba w tym miejscu zauważyć, że wyrok zapadły w takim postępowaniu ma charakter deklaratoryjny i stwierdza jedynie, że wpisy dokonane w księdze wieczystej są niezgodne z rzeczywistym stanem prawnym (w niniejszej sprawie: stanem własności) nieruchomości na skutek zdarzeń, które nie zostały ujawnione w treści księgi wieczystej. Skoro naruszenia prawa własności i prawa dziedziczenia (w połączeniu z naruszeniem zasady proporcjonalności) skarżąca upatruje w fakcie utraty własności nieruchomości na skutek upływu terminu do złożenia wniosku do Ministra Spraw Wewnętrznych o udzielenie zgody na nabycie nieruchomości przez cudzoziemca, to naruszenie to nie pozostaje w związku ze wskazanym wyrokiem. Doszło do niego już z chwilą upływu terminu, a skarżąca mogła skorzystać z przysługującej jej drogi prawnej przewidzianej dla nabycia przez nią własności nieruchomości w drodze dziedziczenia testamentowego – tj. postępowania administracyjnego o udzielenie zgody na nabycie nieruchomości przez cudzoziemca. Tylko w przypadku uzyskania decyzji Ministra – odmawiającej zgody (również ze względu na upływ terminu) można byłoby mówić o wyczerpaniu drogi prawnej. Wyrok powołany przez skarżącą stwierdza zaś jedynie zajście pewnych zdarzeń, z których wynikają określone konsekwencje prawne i nie kształtuje jej sytuacji prawnej.

Mając powyższe na względzie, orzeczono jak w sentencji.