Pełny tekst orzeczenia

28/1/B/2009



POSTANOWIENIE

z dnia 11 grudnia 2008 r.


Sygn. akt Ts 51/07



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Adam Jamróz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Remigiusza Suehse, w sprawie zgodności:

1) art. 95 § 1, 3-6 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1148, ze zm.) z art. 2, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1 i art. 175 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 98 § 3 w zw. z art. 98 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1148, ze zm.) z art. 2, art. 42 ust. 3, art. 78 i art. 175 ust. 1 Konstytucji;

3) art. 101 § 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1148, ze zm.) z art. 2, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1 i art. 175 ust. 1 Konstytucji;

4) art. 101 § 2 w zw. z art. 103 § 3 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1148, ze zm.) z art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji;

5) art. 113 § 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1148, ze zm.) z art. 45 ust. 1 i art. 190 ust. 4 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 2 marca 2007 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności: (1) art. 95 § 1, 3-6 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1148, ze zm.; dalej k.p.w.) z art. 2, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1 i art. 175 ust. 1 Konstytucji; (2) art. 98 § 3 w zw. z art. 98 § 1 pkt 2 k.p.w. z art. 2, art. 42 ust. 3, art. 78 i art. 175 ust. 1 Konstytucji; (3) art. 101 § 1 k.p.w. z art. 2, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1 i art. 175 ust. 1 Konstytucji; (4) art. 101 § 2 w zw. z art. 103 § 3 k.p.w. z art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji; (5) art. 113 § 1 k.p.w. z art. 45 ust. 1 i art. 190 ust. 4 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. W dniu 9 września 2006 r. skarżący, poruszając się samochodem osobowym po ulicy Fosa Staromiejska w Toruniu, naruszył zasady ruchu drogowego, tj. znak zakazu zatrzymywania się i postoju, za co został ukarany mandatem karnym. Skarżący mandat karny przyjął, następnie jednak stwierdził, że znak zakazu, usytuowany na drodze jednokierunkowej jest niewidoczny. Strażnik miejski odmówił jednak anulowania mandatu. Skarżący złożył wniosek o uchylenie mandatu z powodu braku winy i niepopełnienia wykroczenia, jednak Sąd Rejonowy w Toruniu – Wydział XII Grodzki postanowieniem z 5 grudnia 2006 r. (sygn. akt XII Ow 88/06) odmówił uchylenia mandatu karnego.

Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że przepisy art. 95 § 1, 3-6 k.p.w. w zakresie, w jakim powierzają organom pozasądowym wymierzanie sprawiedliwości poprzez nakładanie grzywien karnych, są niezgodne z zasadą demokratycznego państwa prawnego i wyłączną kompetencją sadów do sprawowania wymiaru sprawiedliwości (art. 2 i art. 175 ust. 1 Konstytucji). Wskazał również, że powierzenie wymiaru sprawiedliwości w zakresie wykroczeń organom pozasądowym jest niezgodne z art. 42 ust. 3 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. Jak podkreślił skarżący, przyjęcie mandatu nie legitymizuje osoby czy organu pozasądowego do sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Zdaniem skarżącego art. 98 § 3 w zw. z art. 98 § 1 k.p.w. w zakresie, w jakim stanowi, że mandat staje się prawomocny z chwilą pokwitowania jego odbioru, a zatem nie istnieje możliwość odwołania się od przyjętego mandatu, jest niezgodny z art. 2, art. 42 ust. 3, art. 78 i art. 175 ust. 1 Konstytucji. Skarżący zarzucił, że art. 101 § 1 k.p.w. w zakresie, w jakim ogranicza kognicję sądu do badania, czy prawomocny mandat karny nałożono za czyn niebędący czynem zabronionym i tym samym zamyka stronie drogę do sądu jest niezgodny z art. 2, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1 i art. 175 ust. 1 Konstytucji. Przepis art. 101 § 2 w zw. z art. 103 § 3 k.p.w. w zakresie, w jakim wyłącza możliwość zaskarżenia postanowienia wydanego w sprawie o uchylenie mandatu karnego jest – zdaniem skarżącego – sprzeczny z art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji. Ponadto skarżący podniósł, że art. 113 § 1 k.p.w. w zakresie, w jakim nie przewiduje wznowienia postępowania mandatowego w sytuacji, gdy przepis ustawy uznany został przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, jest sprzeczny z art. 45 ust. 1 i art. 190 ust. 4 Konstytucji.

W piśmie uzupełniającym braki formalne skargi konstytucyjnej skarżący cofnął skargę w zakresie kontroli konstytucyjności art. 95 § 3-6 k.p.w. oraz art. 113 § 1 k.p.w. Wniósł o zbadanie konstytucyjności art. 95 § 1 k.p.w. w zw. z art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (Dz. U. Nr 123, poz. 779, ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 10 ust. 1, art. 42 ust. 3 oraz art. 175 ust. 1 Konstytucji. Skarżący podniósł, że jako ukarany przez strażnika miejskiego mandatem karnym uważa, że w ten sposób została mu wymierzona sankcja o charakterze karnym przez organ, który konstytucyjnie nie jest do tego uprawniony. W zakresie zarzutów dotyczących art. 98 § 3 w zw. z art. 98 § 1 k.p.w. skarżący wskazał, że zaskarżone przepisy pozbawiają go prawa do ustalenia winy jednostki w drodze orzeczenia sądowego oraz prawa do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Ponadto, skarżący wskazał, że zaskarżony art. 101 § 1 k.p.w. ogranicza w nadmiernym stopniu kognicję sądu do zbadania zasadności nałożenia mandatu karnego, a zatem pozbawia go prawa kontroli, czy skarżący w ogóle popełnił wykroczenie. Narusza to zatem, zdaniem skarżącego, konstytucyjne prawo do ustalenia winy i kary w drodze orzeczenia sądowego. Nadto wskazuje skarżący, że przekazanie sądowi kontroli legalności nakładania mandatów powinno w konsekwencji prowadzić do możliwości zaskarżenia postanowień wydanych przez sąd w pierwszej instancji. Zatem art. 101 § 2 w zw. z art. 103 § 3 k.p.w. jest niezgodny z konstytucyjnym prawem do sądu i prawem do zaskarżania orzeczenia wydanego w pierwszej instancji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 tejże ustawy wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.

W piśmie z 17 kwietnia 2007 r. uzupełniającym braki formalne skargi konstytucyjnej skarżący cofnął skargę w zakresie kontroli konstytucyjności art. 95 § 3-6 k.p.w. oraz art. 113 § 1 k.p.w. W związku z powyższym, na podstawie art. 39 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, rozpoznanie skargi w tym zakresie jest niedopuszczalne.

Zarządzeniem z 3 kwietnia 2007 r. skarżący został wezwany do wskazania sposobu naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności, wyrażonych w art. 2, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1 i art. 175 ust. 1 Konstytucji przez zaskarżony przepis art. 95 § 1, 3-6 k.p.w. W piśmie uzupełniającym braki skargi konstytucyjnej skarżący nie wskazał jednak sposobu naruszenia wyrażonego w art. 45 ust. 1 prawa do sądu przez przepis art. 95 § 1 k.p.w., w związku z czym na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym należy odmówić nadania biegu w tym zakresie. W tym samym piśmie skarżący rozszerzył przedmiot zaskarżenia, wskazując na niezgodność art. 95 § 1 k.p.w. w zw. z art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych, podczas gdy skarga konstytucyjna odnosiła się wyłącznie do treści art. 95 § 1 k.p.w. W związku z powyższym należy przypomnieć, że zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona w terminie 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego orzeczenia, co odnosi się także do przedmiotowego rozszerzenia skargi. Ponieważ ostateczne orzeczenie w niniejszej sprawie zostało skarżącemu doręczone w dniu 5 grudnia 2006 r., skarga konstytucyjna wniesiona w dniu 2 marca 2007 r., zaś pismo uzupełniające braki w dniu 17 kwietnia 2007 r., należy na podstawie art. 47 ust. 1 ustawy o TK odmówić nadania biegu skardze w zakresie, w jakim skarżący rozszerzył jej zakres przedmiotowy, tj. w zw. z art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych. Niedopuszczalność rozszerzenia skargi w zakresie wzorców konstytucyjnych, ze względu na przekroczenie terminu trzymiesięcznego, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, przesądza o odmowie nadania biegu także w zakresie art. 10 ust. 1 Konstytucji, wskazanym przez skarżącego w uzupełnieniu braków skargi konstytucyjnej.

Zdaniem skarżącego art. 95 § 1 k.p.w. jest niezgodny z art. 2, art. 42 ust. 3 oraz art. 175 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z treścią przepisu art. 95 § 1 k.p.w. postępowanie mandatowe prowadzi Policja, a inne organy, gdy przepis szczególny tak stanowi. Należy w związku z tym zauważyć, że przepis ten ma charakter regulacji kompetencyjnej, określającej jedynie organy uprawnione do prowadzenia postępowania. Nie pozostaje on więc w związku z wynikającym z art. 42 ust. 3 Konstytucji domniemaniem niewinności, a zatem nie może być uznany za adekwatny wzorzec kontroli w tym zakresie. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego samodzielnymi wzorcami kontroli nie mogą być również art. 2 Konstytucji, wyrażający zasadę demokratycznego państwa prawnego, oraz art. 175 ust. 1 Konstytucji, który zamieszczony jest w rozdziale VIII „Sądy i Trybunały” i określa jedynie organy sprawujące wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej. Zasady określone w tych przepisach nie mają charakteru samoistnych praw lub wolności konstytucyjnych o charakterze podmiotowym (zob. wyroki TK z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114; 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144 oraz postanowienie z 18 września 2001 r., Ts 71/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 239). Stwierdzenie nieadekwatności wzorców zawartych w art. 2 oraz art. 175 ust. 1 Konstytucji odnosi się także do pozostałych zarzutów skarżącego.

Nadto należy zauważyć, że warunkiem dopuszczalności kontroli w trybie skargi konstytucyjnej jest wskazanie przepisu, który był podstawą ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącego. Nie sposób uznać, by postanowienie Sądu Rejonowego w Toruniu – Wydział XII Grodzki z 5 grudnia 2006 r. w przedmiocie uchylenia mandatu karnego, wydane zostało na podstawie przepisu określającego upoważnienie do prowadzenia postępowania mandatowego dla Policji i innych organów. Z tych powodów, na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK, należało odmówić nadania biegu skardze w tym zakresie.

Skarżący wskazuje, że art. 98 § 3 w zw. z art. 98 § 1 k.p.w. jest niezgodny z art. 2, art. 42 ust. 3, art. 78 i art. 175 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z art. 98 § 1 k.p.w. „w postępowaniu mandatowym można nakładać grzywnę w drodze mandatu karnego: (1) wydawanego ukaranemu po uiszczeniu grzywny bezpośrednio funkcjonariuszowi, który ją nałożył; (2) kredytowanego, wydawanego ukaranemu za potwierdzeniem odbioru; (3) zaocznego”. Zgodnie zaś z art. 98 § 3 k.p.k. „mandatem karnym, o którym mowa w § 1 pkt 2, może być nałożona grzywna jedynie wobec osoby innej niż wymieniona w § 2. Mandat powinien zawierać pouczenie o obowiązku uiszczenia grzywny w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu oraz o skutkach nieuiszczenia grzywny w terminie. Staje się on prawomocny z chwilą pokwitowania jego odbioru przez ukaranego”. Zdaniem skarżącego zaskarżone przepisy pozbawiają go prawa do ustalenia winy jednostki w drodze orzeczenia sądowego oraz prawa do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Tak postawione zarzuty należy uznać za oczywiście bezzasadne.

Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 18 maja 2004 r. (SK 38/03, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 45): „istota postępowania mandatowego polega m.in. na tym, że nie jest to postępowanie sądowe, lecz postępowanie o charakterze zastępczym, prowadzone zamiast postępowania w sprawach o wykroczenia przed sądem. Tym samym możliwość nakładania grzywny w drodze mandatu nie jest orzekaniem w przedmiocie procesu, choć jest rozstrzyganiem w zakresie odpowiedzialności za wykroczenie” (por. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, Warszawa 2003, s. 64).

Wskazując zaś na charakter postępowania mandatowego, Trybunał podkreślał w wyroku SK 38/03, że postępowanie to „ze swej istoty nie jest orzekaniem w przedmiocie procesu, lecz zastępczym postępowaniem określającym odpowiedzialność za wykroczenie. Zastępczy charakter tego postępowania polega m.in. na tym, że zastosowanie trybu mandatowego możliwe jest jedynie za zgodą sprawcy wyrażoną przyjęciem mandatu karnego, który z tą chwilą uzyskuje prawomocność. Przyjęcie mandatu nie jest obowiązkiem sprawcy wykroczenia. Do niego bowiem należy decyzja o tym, czy przyjąć mandat i poddać się nałożonej grzywnie, czy skorzystać z prawa do rozpoznania kwestii odpowiedzialności za wykroczenie na drodze sądowej”. Trybunał podkreślił także, że „przyjęcie mandatu nie jest obowiązkiem sprawcy wykroczenia. Do niego bowiem należy decyzja o tym, czy przyjąć mandat i poddać się nałożonej grzywnie, czy skorzystać z prawa do rozpoznania kwestii odpowiedzialności za wykroczenie na drodze sądowej. W związku ze wskazanym założeniem ograniczone (ale nie wyeliminowane) zostały środki podważenia przyjęcia mandatu i w sposób szczególny uregulowano możliwości jego uchylenia przez sąd”. Ponadto, jak wskazał Trybunał w postanowieniu z 15 maja 2007 r. (P 13/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 57): „obwiniony, przyjmując mandat, uznaje swoją winę i akceptuje nałożoną za popełnienie wykroczenia karę, a w konsekwencji cele postępowania zostają w ten sposób osiągnięte. Drugi etap – tj. postępowanie dotyczące uchylenia mandatu – nie ma charakteru obligatoryjnego i przybiera postać środka nadzwyczajnego, uruchamianego na zasadzie wyjątku, a nie zasady; spełnia też zupełnie inne zadanie”. W tym kontekście zauważyć należy, że postępowanie mandatowe, ze względu na swój szczególny charakter, nie może być uznane za postępowanie pierwszoinstancyjne. Ponadto, skoro podstawą nałożenia mandatu była uprzednia zgoda skarżącego i – co należy podkreślić – dobrowolne przyznanie się do popełnienia wykroczenia, to oczywiście bezzasadne są zarzuty wskazujące na pozbawienie go prawa do ustalenia winy jednostki.

Skarżący zarzucił także niezgodność art. 101 § 1 k.p.w. z art. 2, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1 oraz art. 175 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem „prawomocny mandat karny podlega uchyleniu, jeżeli grzywnę nałożono za czyn niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie. Uchylenie następuje na wniosek ukaranego złożony w zawitym terminie 7 dni od daty uprawomocnienia się mandatu lub z urzędu”. Zdaniem skarżącego tak sformułowany przepis ogranicza kognicję sądu w zakresie badania zasadności nałożenia mandatu karnego oraz pozbawia skarżącego możliwości kontroli, czy popełnił on wykroczenie. Na wstępie należy wskazać, że pomimo wezwania zarządzeniem sędziego z 3 kwietnia 2007 r., skarżący nie określił sposobu naruszenia przez zaskarżony przepis prawa, o którym mowa w art. 42 ust. 3 Konstytucji, w tym zakresie należało zatem na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK odmówić nadania biegu skardze.

Zarzuty dotyczące pozbawienia skarżącego prawa do sądu należy uznać za oczywiście bezzasadne. Wskazać trzeba przede wszystkim, że to sam skarżący podjął decyzję o trybie postępowania w sprawie popełnionego przez siebie wykroczenia. Istota postępowania mandatowego polega m.in. na tym, że nie jest to postępowanie sądowe, lecz postępowanie o charakterze zastępczym. Jego celowość oparta jest na dążeniu do jak najprostszych i najszybszych procedur, jednocześnie jest uzewnętrznieniem realizacji zasady szybkości postępowania oraz, co należy podkreślić, woli sprawcy wykroczenia. Warto też uwzględnić fakt, że w żaden sposób nie ogranicza praw obwinionego do sądu, ponieważ kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia daje obwinionemu alternatywę rozłączną w tej materii w postaci art. 99 k.p.w. w zw. z art. 97 § 2 k.p.w. Sprawca wykroczenia może odmówić przyjęcia mandatu karnego. W razie odmowy przyjęcia mandatu karnego lub nieuiszczenia w wyznaczonym terminie grzywny nałożonej mandatem zaocznym – organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. Przekazanie sprawy do sądu przez funkcjonariusza prowadzi do nadania sprawie podstawowego biegu postępowania przed sądem, w którym obwinionemu przysługuje pełne prawo do odwołania się od wyroku do sądu II instancji.

Skarżący wskazał nadto w skardze konstytucyjnej na niezgodność art. 101 § 2 w zw. z art. 103 § 3 k.p.w. z art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem skarżącego niezgodność zaskarżonych przepisów wynika z faktu, że nie przewidują one możliwości zaskarżenia postanowień wydanych przez sąd w I instancji w wyniku rozpoznania wniosku o uchylenie mandatu. Zasadniczym powodem odmowy nadania biegu skardze w tym zakresie jest ustalenie, że zaskarżone przepisy nie były podstawą orzekania w niniejszej sprawie. Jak wskazano powyżej, przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego w Toruniu była kwestia zasadności uchylenia nałożonego mandatu karnego. Podstawą orzeczenia w tej sprawie nie mogły być więc przepisy art. 101 § 2 w zw. z art. 103 § 3 k.p.w. w zakresie, w jakim wyłączają one możliwość zaskarżenia tego właśnie postanowienia sądu. W związku z powyższym, na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, także i w tym zakresie zachodzi przesłanka negatywna uniemożliwiająca nadanie biegu skardze.



W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.