Pełny tekst orzeczenia

12/1/B/2008

POSTANOWIENIE
z dnia 26 lutego 2008 r.
Sygn. akt Ts 132/06

Trybunał Konstytucyjny w składzie:


Janusz Niemcewicz – przewodniczący


Marek Kotlinowski – sprawozdawca


Teresa Liszcz,


po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 października 2006 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Barbary Domagały,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

Skarżąca złożyła 23 maja 2006 r. do Trybunału Konstytucyjnego skargę konstytucyjną, w której zarzuciła, że art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz. U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1758, ze zm.; dalej: u.n.n.c.) jest niezgodny z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3, art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji ze względu na to, że w sposób nieproporcjonalny, tj. sprzeczny z art. 31 ust. 3 Konstytucji, oraz nieuzasadniony względami wskazanymi w art. 37 ust. 2 Konstytucji ogranicza prawo własności i prawo dziedziczenia cudzoziemców odnośnie do nieruchomości położonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Skarżąca podnosi także naruszenie art. 2 Konstytucji, polegające na funkcjonowaniu normy prowadzącej do pozbawienia nabytego prawa majątkowego bez dostatecznej podstawy aksjologicznej. Art. 7 ust. 3 u.n.n.c. powoduje również, jak wskazuje skarżąca, nieuzasadnione pogorszenie sytuacji spadkobiercy – cudzoziemca dziedziczącego z testamentu w stosunku do spadkobiercy – cudzoziemca dziedziczącego z ustawy oraz zapisobiercy. Spadkobierca testamentowy musi bowiem uzyskać zezwolenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, podczas gdy zezwolenie takie nie jest konieczne, jeżeli nabycie nieruchomości przez cudzoziemca następuje w drodze dziedziczenia ustawowego. W szczególności zaś, upływ terminu do wniesienia wniosku lub odmowa jego udzielenia prowadzi do utraty już nabytego w drodze dziedziczenia testamentowego prawa majątkowego. Dla spadkobiercy testamentowego nie jest przewidziany żaden ekwiwalent za utracone prawo majątkowe. Skarżąca podnosi ponadto, że art. 7 ust. 3 u.n.n.c. ogranicza prawo dziedziczenia w sposób nieuzasadniony i niezgodny z wolą spadkodawcy, ograniczając jego swobodę co do określenia, na kogo mają przejść po śmierci przysługujące mu prawa majątkowe.
Skarżąca, obywatelka Republiki Federalnej Niemiec, została wpisana jako współwłaścicielka w ½ do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości lokalowej, położonej w Szczecinie przy ul. Średniawskiego 24/1, w oparciu o postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku na podstawie testamentu własnoręcznego Michała Krzysztofa Godel, wydane przez Sąd Rejonowy w Szczecinie 20 maja 2003 r. (sygn. akt III Ns 583/03). Sąd Okręgowy w Szczecinie w wyroku wydanym 25 stycznia 2006 r. (sygn. akt II Ca 1055/05), na skutek apelacji skarżącej, utrzymał w mocy wyrok Sądu Rejonowego w Szczecinie z 15 września 2005 r. (sygn. akt I C 11/05) w sprawie z powództwa spadkobierczyń ustawowych Michała Krzysztofa Godel: żony – Barbary Godel i siostry – Barbary Leszczyńskiej, o ustalenie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w którym Sąd ten nakazał wykreślenie z księgi wieczystej prowadzonej dla lokalu położonego w Szczecinie przy ul. Średniawskiego 24/1 wpisu własności w ½ na rzecz skarżącej (ze względu na niewystąpienie przez nią do Ministra Spraw Wewnętrznych o zezwolenie na nabycie nieruchomości położonej w Polsce) i wpisanie w to miejsce spadkobierczyń ustawowych Michała Krzysztofa Godel.
Postanowieniem z 16 października 2006 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, uzasadniając je niewyczerpaniem przez skarżącą przysługującej jej drogi prawnej. Trybunał wskazał, że o spełnieniu tej przesłanki można byłoby mówić wówczas, gdyby skarżąca uzyskała decyzję właściwego ministra, odmawiającą udzielenia jej zgody na nabycie nieruchomości, nie ma natomiast takiego charakteru deklaratoryjny wyrok wydany w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Postanowienie to skarżąca zaskarżyła, wnosząc w zażaleniu z 30 października 2006 r. o uchylenie postanowienia i skierowanie sprawy do rozpoznania na rozprawie. Skarżąca wskazała w szczególności, że wobec upływu terminu przewidzianego w zaskarżonym art. 7 ust. 3 u.n.n.c. inicjowanie postępowania administracyjnego przed właściwym ministrem byłoby bezcelowe, a wydana przez niego decyzja mogłaby mieć jedynie charakter formalny. Skarżąca zaś wykorzystała przysługujące jej środki ochrony prawnej prowadzące do realnej ochrony wyartykułowanych w Konstytucji praw podmiotowych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. Trybunał zasadnie bowiem przyjął, że określona w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) przesłanka wyczerpania drogi prawnej nie została przez skarżącą spełniona. Skarżąca słusznie podnosi w zażaleniu, iż konieczność wyczerpania drogi prawnej stanowi konsekwencję zasady subsydiarności skargi konstytucyjnej. Zasada ta wyraża się w tym, że skarżący może skorzystać z tego szczególnego środka ochrony konstytucyjnych praw i wolności dopiero wówczas, gdy zwykłe środki przysługujące mu na podstawie ustaw lub innych aktów prawnych pożądanej ochrony nie zapewniły. Z tezy tej skarżąca wywodzi jednocześnie wniosek, iż w przypadku dostępności dwóch dróg ochrony prawnej, wystarczające jest wykorzystanie tylko jednej z nich, prowadzącej do realnej ochrony wyartykułowanych w Konstytucji praw. Trybunał nie kwestionuje zasadności tego poglądu, zwraca jednakże uwagę, że może on znajdować zastosowanie tam, gdzie istotnie można mówić o alternatywnych środkach służących ochronie danego prawa. Tymczasem w niniejszej sprawie skarżąca jako alternatywne drogi ochrony prawa własności wskazuje postępowanie administracyjne zmierzające do uzyskania zgody Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na nabycie nieruchomości przez cudzoziemca (z którego to środka nie skorzystała) oraz wniesienie apelacji od wyroku wydanego w postępowaniu o usunięcie niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Instytucje te są na tyle odmienne, że nie można mówić o alternatywności dróg ochrony prawnej. Występując o zgodę na nabycie nieruchomości, skarżąca miała bowiem szansę na uzyskanie decyzji pozytywnej, prowadzącej do definitywnego nabycia przez nią własności udziału w nieruchomości. Apelacja wniesiona od wyroku wydanego w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym stanowiła natomiast jedynie reakcję na niekorzystne dla skarżącej orzeczenie, którego podstawą było zaniedbanie skorzystania przez nią z próby uzyskania zgody Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Wyrok traktowany przez skarżącą jako ostateczny mógł zapaść dopiero wtedy i ze względu na to, że nie zostało przeprowadzone postępowanie zmierzające do realnej ochrony prawa. Wyczerpanie drogi prawnej nie oznacza bowiem tylko konieczności skorzystania z dostępnych skarżącemu zwykłych środków zaskarżenia w dowolnym postępowaniu, w którym wydane zostało orzeczenie (wyrok, postanowienie, decyzja administracyjna) niekorzystne dla skarżącego, lecz skorzystanie z drogi prawnej – o ile jest ona dostępna – służącej ochronie tego prawa, które skarżący uznaje następnie za naruszone w skardze konstytucyjnej. Zaniechanie podjęcia środków prawnych, które potencjalnie mogą zapewnić, że prawo nie zostanie naruszone, wyklucza możliwość uznania orzeczeń wydanych w kolejnych, następczych postępowaniach, ustalających konsekwencje prawne tegoż zaniechania za orzeczenia ostateczne w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, wydane po wyczerpaniu drogi prawnej w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.