Ts 194/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I Co 865/08 III SA/Wa 189/04
Pełny tekst orzeczenia
293/4/B/2009
POSTANOWIENIE
z dnia 20 listopada 2008 r.
Sygn. akt Ts 194/08
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Maria Gintowt-Jankowicz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Eugeniusza D., w sprawie zgodności:
art. 178 § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, ze zm.) z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
Skarga konstytucyjna została wniesiona do Trybunału Konstytucyjnego w dniu 23 czerwca 2008 r. Skarżący zakwestionował w niej zgodność z Konstytucją art. 178 § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, ze zm.; dalej: o.p.) w zakresie, w jakim przepis ten stanowi, że czynności określone w § 1 mogą być dokonywane w lokalu organu podatkowego w obecności pracownika tego organu. Wnoszący skargę wskazuje, że zaskarżony przepis narusza art. 2 Konstytucji, gdyż zgodnie z zasadą ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, zakazane jest tworzenie przez ustawodawcę konstrukcji normatywnych, które są niewykonalne, stanowią złudzenie prawa i w konsekwencji prowadzą do braku możliwości korzystania z uprawnienia nabytego uchwalonym prawem. Wskazanie organu podatkowego jako jedynego miejsca, w którym podatnik może wykonywać uprawnienie do zapoznania się z aktami sprawy, powoduje, że w istocie prawo to jest iluzoryczne i bezprzedmiotowe. Zdaniem skarżącego doszło ponadto do naruszenia zasady równości określonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji, gdyż osoby przebywające w jednostkach penitencjarnych lub obłożnie chore traktowane są nierówno wobec prawa, ponieważ nie mogą skorzystać z uprawnienia wglądu do akt, co może powodować pogorszenie ich sytuacji procesowej w stosunku do osób mogących korzystać z tego prawa.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. Skarżący, przebywający w Areszcie Śledczym w Elblągu, wnioskiem z 20 marca 2008 r. zwrócił się do Sądu Rejonowego o ustanowienie pełnomocnika w celu wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału. Sąd Rejonowy w Elblągu postanowieniem z 31 marca 2008 r. (sygn. akt I Co 865/08) uwzględnił wniosek, ustanawiając pełnomocnika z urzędu. Skarżący uznał, że konieczne jest wniesienie skargi w związku z postanowieniem Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w Gdańsku (dalej: Dyrektor UKS) z 3 grudnia 2007 r. (nr sprawy 07/0426/RP) oraz jego pismami z:
28 stycznia 2008 r. (znak: UKS 2291/DW/42/0426/07/50/099);
14 lutego 2008 r. (znak: UKS 2291/DW/42/0426/07/53/099);
5 marca 2008 r. (znak: UKS 2291/DW/42/0426/07/59/099);
10 marca 2008 r. (znak: UKS 2291/DW/42/0426/07/61/099).
Zarówno z treści przedmiotowej skargi konstytucyjnej, jak i z załączonych pism Dyrektora UKS wynika, że skarżący przebywa w areszcie śledczym, co uniemożliwia mu osobisty wgląd do akt sprawy, sporządzanie z nich notatek, kopii lub odpisów, wypowiedzenie się co do zebranego materiału dowodowego. Zgodnie z brzmieniem art. 178 § 2 o.p. wyżej wymienione czynności mogą być dokonywane w lokalu organu podatkowego w obecności pracownika tego organu. Z załączonych do niniejszej skargi pism Dyrektora UKS w Gdańsku wynika, że wprawdzie art. 178 o.p. nakłada na organ podatkowy obowiązek umożliwienia stronie przeglądania akt, nie dotyczy to jednak zorganizowania uprawnionemu sposobności skorzystania z tego prawa. Przepis art. 178 § 2 o.p. stanowi o przeglądaniu akt wyłącznie w siedzibie organu podatkowego. Obowiązek organu w tym zakresie sprowadza się do zapewnienia spokojnego i swobodnego zapoznania się ze zgromadzonym materiałem dowodowym, sporządzania odpisów, kopii, z jednoczesnym zagwarantowaniem bezpieczeństwa dokumentów, a także nienaruszalności tajemnicy skarbowej.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Podstawową funkcją skargi konstytucyjnej jest ochrona konstytucyjnych wolności i praw. Przesłanką zastosowania tego środka jest indywidualne naruszenie wyżej wspomnianych wolności lub praw, dokonane w kwalifikowany sposób: przez ostateczne rozstrzygnięcie sądu lub organu administracji publicznej. Ochrona gwarantowana przez skargę konstytucyjną realizuje się dwuetapowo: po pierwsze, przez pozbawienie mocy obowiązującej przepisu stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia, niezgodnego z wzorcami konstytucyjnymi określającymi wolności i prawa (art. 190 ust. 3 Konstytucji), po drugie, przez ponowne rozstrzygnięcie indywidualnej sprawy na podstawie stanu prawnego, z którego wyeliminowano normę będącą przyczyną naruszenia praw lub wolności (art. 190 ust. 4 Konstytucji w związku z przepisami ustawowymi określającymi zasady i tryb wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia). Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przesłanką warunkującą merytoryczne jej rozpoznanie jest wykazanie przez wnoszącego skargę, że doszło do naruszenia przysługujących mu wolności lub praw, mających rangę konstytucyjną. Formalnym wyrazem tej przesłanki jest przedstawienie przez skarżącego wolności lub prawa, które zostały rzeczywiście naruszone rozstrzygnięciem opartym na zaskarżonym przepisie (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym).
W ocenie występującego ze skargą przepis art. 178 § 2 o.p., wskazując lokal organu podatkowego jako jedyne miejsce wglądu do akt sprawy, narusza jego prawo nabyte przepisem art. 178 § 1 i art. 123 § 1 o.p. W związku z powyższym przepis art. 178 § 2 jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji, gdyż osoby przebywające w jednostkach penitencjarnych lub obłożnie chore traktowane są nierówno wobec prawa – nie mogą skorzystać z uprawnienia osobistego wglądu do akt – co może powodować pogorszenie ich sytuacji procesowej w stosunku do osób mogących z tego prawa korzystać. Skarżący kilkakrotnie wysyłał do Dyrektora UKS pisma zawierające wniosek o udostępnienie do osobistego przejrzenia akt sprawy, celem umożliwienia wypowiedzenia się odnośnie do zebranego materiału dowodowego. W odpowiedzi Dyrektor UKS w Gdańsku pismem z 28 stycznia 2008 r. poinformował, że czynności polegające na przeglądaniu akt, sporządzaniu z nich notatek, kopii lub odpisów, dokonywane są w lokalu organu podatkowego w obecności jego pracownika. Ponadto, w piśmie z 5 marca 2008 r. dodał, że w komentarzu do Ordynacji podatkowej stwierdzono, iż: „w art. 178 § 2 uregulowano ważną kwestię bezpieczeństwa akt sprawy i dokumentów w nich zawartych określając miejsce i warunki wykonywania uprawnienia do przeglądania akt i utrwalania jego wyników w notatkach, kopiach i odpisach. Takie rozwiązanie prawne odpowiada również wymaganiom związanym z zachowaniem tajemnicy skarbowej” (komentarz do art. 178 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa [Dz. U. 05.8.60], w: B. Adamiak, J. Borkowski, J. Mastalski i J. Zubrzycki, Ordynacja podatkowa. Komentarz 2006, Oficyna Wydawnicza „UNIMEX”, Wrocław 2006). Warto zauważyć, że Dyrektor UKS kilkakrotnie podkreślał, iż nie odmówił skarżącemu zapoznania się z aktami, które znajdują się w siedzibie tego urzędu. Zgodnie z przepisem art. 136 o.p., są one do wglądu zarówno dla strony postępowania, jak i jej pełnomocnika.
Pismem z 5 marca 2008 r. Dyrektor UKS – mając na uwadze szczególną sytuację skarżącego związaną z pobytem w areszcie, uniemożliwiającym osobisty wgląd do akt – „zapewnił skarżącemu skorzystanie z art. 178 o.p. poprzez przybycie osób upoważnionych wraz z aktami” do Aresztu Śledczego w Elblągu.
Biorąc powyższe pod uwagę, w opinii Trybunału Konstytucyjnego w przedmiotowej sprawie nie zostały naruszone konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego. Dyrektor UKS w Gdańsku wyznaczył termin na dzień 17 marca 2008 r., kiedy to osoby upoważnione – mimo przeszkód formalnych – przybyły do aresztu wraz z aktami sprawy, aby skarżący mógł wypowiedzieć się w sprawie zebranego materiału dowodowego. Ponadto, należy podkreślić, że ostateczne rozstrzygnięcie – postanowienie Dyrektora UKS w Gdańsku z 3 grudnia 2007 r. – uwzględnia interes prawny skarżącego „pozytywnie załatwiając jego sprawę”. Organ podatkowy, strzegąc tajemnicy skarbowej, prowadził postępowanie zgodnie z ogólnymi zasadami określonymi w o.p. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego organ podatkowy zinterpretował przepis art. 178 § 2 o.p. w zgodzie z Konstytucją. W związku z powyższym, w opinii Trybunału, w opisanej sytuacji faktycznej zaskarżony przepis o.p. nie naruszył konstytucyjnych praw lub wolności wnoszącego skargę. Wobec tego należy stwierdzić, że nie została spełniona jedna z koniecznych przesłanek określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz doprecyzowanych w art. 47 pkt 1 ust. 2 ustawy o TK, umożliwiających nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
Odmowa nadania niniejszej skardze dalszego biegu zasadna jest także z innych powodów. Skarżący wnosi, że udostępnienie do wglądu akt sprawy nastąpiło w trybie pozaustawowym. W ocenie Trybunału zarzut ten jest oczywiście bezzasadny. Należy pamiętać, że obowiązek wyznaczenia przez organ podatkowy terminu na zapoznanie się z zebranym materiałem dowodowym jest realizacją zasady czynnego udziału strony w każdym stadium postępowania. Wynika ona z art. 123 § 1 o.p., a odwołuje się do niej – w art. 31 ust. 1 – ustawa z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 65, ze zm.). Organ prowadzący postępowanie obowiązany jest nie tylko zapewnić stronie czynny udział w każdym jego stadium, ale również umożliwić jej wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Oznacza to obowiązek organu umożliwienia kontrolowanemu, jego przedstawicielowi bądź pełnomocnikowi albo osobie wyznaczonej do reprezentowania kontrolowanego – zgodnie z art. 284 § 1 o.p. – wglądu do materiału dowodowego zgromadzonego w toku czynności kontrolnych. Kontrolowany musi mieć dostęp do całego materiału, bo tylko wówczas będzie mógł odnieść się do zebranych dowodów, dokonać ich oceny pod względem kompletności i poprawności merytorycznej oraz formalnej. Wiąże się to z prawem wskazywania błędów, nieścisłości i niejasności w udostępnionym kontrolowanemu materiale dowodowym oraz prawem zgłaszania wniosków dowodowych, które mogłyby – zdaniem kontrolowanego – wyeliminować wady zebranego materiału. Wojewódzki Sąd Administracyjny w wyroku z 13 grudnia 2004 r. (sygn. akt III SA/Wa 189/04) stwierdził, że przywołana zasada czynnego udziału strony w każdym stadium postępowania wywodzi się z reguły stanowiącej, iż postępowanie podatkowe nie jest postępowaniem kontradyktoryjnym, a stosunek podatkowoprawny zachodzący pomiędzy podmiotami nie ma charakteru równorzędnego, tak jak w relacjach cywilnoprawnych. W takim stosunku materialnoprawnym, opartym o władztwo administracyjne, pozycja podatnika jest z natury tego stosunku słabsza, a jego możliwości ingerowania w tę relację ograniczone. Dlatego też wzmocnienie pozycji strony we wszelkich stosunkach o charakterze administracyjnoprawnym odbywa się poprzez ustanowienie zasad ogólnych w poszczególnych procedurach, stosowanych w przedmiocie nakładania obowiązków i przyznawania uprawnień publicznoprawnych. System postępowania administracyjnego (podatkowego) został stworzony po to, aby zagwarantować stronom ochronę wobec władczych działań organów administracyjnych i umożliwić im wpływ na te działania. Temu celowi służy właśnie przedstawiona powyżej zasada czynnego udziału strony w postępowaniu. Uniemożliwienie wypowiedzenia się stronie odnośnie do przeprowadzonych dowodów powoduje, że okoliczność faktyczna, która była przedmiotem tego postępowania nie może być uznana za udowodnioną. W takiej sytuacji nawet najlepiej zebrany i w sposób prawidłowo oceniony materiał dowodowy nie może mieć w sprawie jakiejkolwiek wartości, jeśli nie została zrealizowana zasada wynikająca z omawianej regulacji.
Odnosząc się do zawartego w przedmiotowej skardze konstytucyjnej zarzutu, że faktyczne zapewnienie skarżącemu wglądu do akt nastąpiło w trybie pozaustawowym, stwierdzić należy, iż wprawdzie ustawa o.p. nie zawiera przepisu, który mówiłby wprost, że w sytuacji, kiedy strona postępowania przebywa w areszcie śledczym – co uniemożliwia jej osobisty wgląd do akt sprawy – organ prowadzący postępowanie wyjątkowo może (ma obowiązek) „umożliwić skorzystanie z art. 178 o.p. poprzez przybycie osób upoważnionych wraz z aktami do aresztu”. Udostępnienie skarżącemu wglądu do akt sprawy nie nastąpiło jednak w trybie pozaustawowym, lecz było realizacją zasady zapewnienia stronie czynnego udziału w każdym stadium postępowania. Ponadto, zgodnie z treścią art. 121 o.p., postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych, a organy te działają na podstawie przepisów prawa (art. 120 o.p.). Zatem zarzut skarżącego odnoszący się do działania organów prowadzących postępowanie w trybie pozaustawowym jest oczywiście bezzasadny. Z załączonych do skargi konstytucyjnej pism Dyrektora UKS w Gdańsku wynika jasno, że skarżący był pouczony, iż czynności określone w art. 178 o.p. mogą być dokonane zarówno przez stronę, jak również przez pełnomocnika. Wnoszący skargę postanowił jednak nie ustanawiać pełnomocnika i konsekwentnie wysyłał kolejne pisma, w których wnioskował o udostępnienie do „osobistego przejrzenia” akt z materiałem dowodowym.
Odrębną przesłanką odmowy nadania dalszego biegu niniejszej skardze jest to, że skarżący w istocie zarzuca brak odpowiedniej regulacji w art. 178 § 2 o.p., w taki sposób, jakby występowała luka prawna wymagająca uzupełnienia. Wyżej wykazano, że taka luka jednak nie istnieje, czego dowodzi interpretacja i stosowanie zaskarżonego przepisu przez organy podatkowe. Nawet gdyby luka prawna faktycznie istniała, Trybunał Konstytucyjny nie jest kompetentny do jej uzupełnienia, gdyż dokonuje kontroli konstytucyjności jedynie obowiązujących norm prawnych.
Nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu nie mogą uzasadniać również zarzuty wskazujące na niezgodność art. 178 § 2 o.p. z art. 2 Konstytucji. Zasada demokratycznego państwa prawnego i wywodzone z niej dalsze zasady ustrojowe nie tworzą po stronie obywateli praw podmiotowych ani wolności. Trybunał dopuszcza wprawdzie, że zasada ta może stanowić źródło praw i wolności, jednakże dopiero wówczas, gdy nie są one ujęte wprost w innych przepisach Konstytucji, a ze względu na zasadę skargowości (art. 66 ustawy o TK) obowiązkiem skarżącego jest ich wskazanie oraz uzasadnienie. Podobnie za wadliwe należy uznać odwołanie do zasady równości wynikającej z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Stanowi ona wzorzec kontroli konstytucyjności w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej i tworzy prawo do równości wówczas, gdy do jej naruszenia dochodzi w zakresie innych konstytucyjnych praw lub wolności. Samo stwierdzenie, że osoby przebywające w jednostkach penitencjarnych lub obłożnie chore są traktowane nierówno wobec prawa, przez co nie mogą skorzystać z uprawnienia wglądu do akt, co z kolei może powodować pogorszenie ich sytuacji procesowej w stosunku do osób mogących z uprawnienia korzystać – wymogu określonego w art. 32 ust. 1 nie spełnia. W przedmiotowej skardze konstytucyjnej skarżący nie uzasadnił sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności, ograniczył się jedynie do wskazania jako wzorców kontroli konstytucyjności art. 2 oraz 32 ust. 1 Konstytucji, które zasadniczo traktowane są jako niesamodzielne i pośrednie podstawy praw podmiotowych jednostki. Wobec powyższego odmowa nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu jest w pełni uzasadniona.
Biorąc powyższe pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, orzeka się jak w sentencji.
5
POSTANOWIENIE
z dnia 20 listopada 2008 r.
Sygn. akt Ts 194/08
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Maria Gintowt-Jankowicz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Eugeniusza D., w sprawie zgodności:
art. 178 § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, ze zm.) z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
Skarga konstytucyjna została wniesiona do Trybunału Konstytucyjnego w dniu 23 czerwca 2008 r. Skarżący zakwestionował w niej zgodność z Konstytucją art. 178 § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, ze zm.; dalej: o.p.) w zakresie, w jakim przepis ten stanowi, że czynności określone w § 1 mogą być dokonywane w lokalu organu podatkowego w obecności pracownika tego organu. Wnoszący skargę wskazuje, że zaskarżony przepis narusza art. 2 Konstytucji, gdyż zgodnie z zasadą ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, zakazane jest tworzenie przez ustawodawcę konstrukcji normatywnych, które są niewykonalne, stanowią złudzenie prawa i w konsekwencji prowadzą do braku możliwości korzystania z uprawnienia nabytego uchwalonym prawem. Wskazanie organu podatkowego jako jedynego miejsca, w którym podatnik może wykonywać uprawnienie do zapoznania się z aktami sprawy, powoduje, że w istocie prawo to jest iluzoryczne i bezprzedmiotowe. Zdaniem skarżącego doszło ponadto do naruszenia zasady równości określonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji, gdyż osoby przebywające w jednostkach penitencjarnych lub obłożnie chore traktowane są nierówno wobec prawa, ponieważ nie mogą skorzystać z uprawnienia wglądu do akt, co może powodować pogorszenie ich sytuacji procesowej w stosunku do osób mogących korzystać z tego prawa.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. Skarżący, przebywający w Areszcie Śledczym w Elblągu, wnioskiem z 20 marca 2008 r. zwrócił się do Sądu Rejonowego o ustanowienie pełnomocnika w celu wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału. Sąd Rejonowy w Elblągu postanowieniem z 31 marca 2008 r. (sygn. akt I Co 865/08) uwzględnił wniosek, ustanawiając pełnomocnika z urzędu. Skarżący uznał, że konieczne jest wniesienie skargi w związku z postanowieniem Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w Gdańsku (dalej: Dyrektor UKS) z 3 grudnia 2007 r. (nr sprawy 07/0426/RP) oraz jego pismami z:
28 stycznia 2008 r. (znak: UKS 2291/DW/42/0426/07/50/099);
14 lutego 2008 r. (znak: UKS 2291/DW/42/0426/07/53/099);
5 marca 2008 r. (znak: UKS 2291/DW/42/0426/07/59/099);
10 marca 2008 r. (znak: UKS 2291/DW/42/0426/07/61/099).
Zarówno z treści przedmiotowej skargi konstytucyjnej, jak i z załączonych pism Dyrektora UKS wynika, że skarżący przebywa w areszcie śledczym, co uniemożliwia mu osobisty wgląd do akt sprawy, sporządzanie z nich notatek, kopii lub odpisów, wypowiedzenie się co do zebranego materiału dowodowego. Zgodnie z brzmieniem art. 178 § 2 o.p. wyżej wymienione czynności mogą być dokonywane w lokalu organu podatkowego w obecności pracownika tego organu. Z załączonych do niniejszej skargi pism Dyrektora UKS w Gdańsku wynika, że wprawdzie art. 178 o.p. nakłada na organ podatkowy obowiązek umożliwienia stronie przeglądania akt, nie dotyczy to jednak zorganizowania uprawnionemu sposobności skorzystania z tego prawa. Przepis art. 178 § 2 o.p. stanowi o przeglądaniu akt wyłącznie w siedzibie organu podatkowego. Obowiązek organu w tym zakresie sprowadza się do zapewnienia spokojnego i swobodnego zapoznania się ze zgromadzonym materiałem dowodowym, sporządzania odpisów, kopii, z jednoczesnym zagwarantowaniem bezpieczeństwa dokumentów, a także nienaruszalności tajemnicy skarbowej.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Podstawową funkcją skargi konstytucyjnej jest ochrona konstytucyjnych wolności i praw. Przesłanką zastosowania tego środka jest indywidualne naruszenie wyżej wspomnianych wolności lub praw, dokonane w kwalifikowany sposób: przez ostateczne rozstrzygnięcie sądu lub organu administracji publicznej. Ochrona gwarantowana przez skargę konstytucyjną realizuje się dwuetapowo: po pierwsze, przez pozbawienie mocy obowiązującej przepisu stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia, niezgodnego z wzorcami konstytucyjnymi określającymi wolności i prawa (art. 190 ust. 3 Konstytucji), po drugie, przez ponowne rozstrzygnięcie indywidualnej sprawy na podstawie stanu prawnego, z którego wyeliminowano normę będącą przyczyną naruszenia praw lub wolności (art. 190 ust. 4 Konstytucji w związku z przepisami ustawowymi określającymi zasady i tryb wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia). Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przesłanką warunkującą merytoryczne jej rozpoznanie jest wykazanie przez wnoszącego skargę, że doszło do naruszenia przysługujących mu wolności lub praw, mających rangę konstytucyjną. Formalnym wyrazem tej przesłanki jest przedstawienie przez skarżącego wolności lub prawa, które zostały rzeczywiście naruszone rozstrzygnięciem opartym na zaskarżonym przepisie (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym).
W ocenie występującego ze skargą przepis art. 178 § 2 o.p., wskazując lokal organu podatkowego jako jedyne miejsce wglądu do akt sprawy, narusza jego prawo nabyte przepisem art. 178 § 1 i art. 123 § 1 o.p. W związku z powyższym przepis art. 178 § 2 jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji, gdyż osoby przebywające w jednostkach penitencjarnych lub obłożnie chore traktowane są nierówno wobec prawa – nie mogą skorzystać z uprawnienia osobistego wglądu do akt – co może powodować pogorszenie ich sytuacji procesowej w stosunku do osób mogących z tego prawa korzystać. Skarżący kilkakrotnie wysyłał do Dyrektora UKS pisma zawierające wniosek o udostępnienie do osobistego przejrzenia akt sprawy, celem umożliwienia wypowiedzenia się odnośnie do zebranego materiału dowodowego. W odpowiedzi Dyrektor UKS w Gdańsku pismem z 28 stycznia 2008 r. poinformował, że czynności polegające na przeglądaniu akt, sporządzaniu z nich notatek, kopii lub odpisów, dokonywane są w lokalu organu podatkowego w obecności jego pracownika. Ponadto, w piśmie z 5 marca 2008 r. dodał, że w komentarzu do Ordynacji podatkowej stwierdzono, iż: „w art. 178 § 2 uregulowano ważną kwestię bezpieczeństwa akt sprawy i dokumentów w nich zawartych określając miejsce i warunki wykonywania uprawnienia do przeglądania akt i utrwalania jego wyników w notatkach, kopiach i odpisach. Takie rozwiązanie prawne odpowiada również wymaganiom związanym z zachowaniem tajemnicy skarbowej” (komentarz do art. 178 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa [Dz. U. 05.8.60], w: B. Adamiak, J. Borkowski, J. Mastalski i J. Zubrzycki, Ordynacja podatkowa. Komentarz 2006, Oficyna Wydawnicza „UNIMEX”, Wrocław 2006). Warto zauważyć, że Dyrektor UKS kilkakrotnie podkreślał, iż nie odmówił skarżącemu zapoznania się z aktami, które znajdują się w siedzibie tego urzędu. Zgodnie z przepisem art. 136 o.p., są one do wglądu zarówno dla strony postępowania, jak i jej pełnomocnika.
Pismem z 5 marca 2008 r. Dyrektor UKS – mając na uwadze szczególną sytuację skarżącego związaną z pobytem w areszcie, uniemożliwiającym osobisty wgląd do akt – „zapewnił skarżącemu skorzystanie z art. 178 o.p. poprzez przybycie osób upoważnionych wraz z aktami” do Aresztu Śledczego w Elblągu.
Biorąc powyższe pod uwagę, w opinii Trybunału Konstytucyjnego w przedmiotowej sprawie nie zostały naruszone konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego. Dyrektor UKS w Gdańsku wyznaczył termin na dzień 17 marca 2008 r., kiedy to osoby upoważnione – mimo przeszkód formalnych – przybyły do aresztu wraz z aktami sprawy, aby skarżący mógł wypowiedzieć się w sprawie zebranego materiału dowodowego. Ponadto, należy podkreślić, że ostateczne rozstrzygnięcie – postanowienie Dyrektora UKS w Gdańsku z 3 grudnia 2007 r. – uwzględnia interes prawny skarżącego „pozytywnie załatwiając jego sprawę”. Organ podatkowy, strzegąc tajemnicy skarbowej, prowadził postępowanie zgodnie z ogólnymi zasadami określonymi w o.p. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego organ podatkowy zinterpretował przepis art. 178 § 2 o.p. w zgodzie z Konstytucją. W związku z powyższym, w opinii Trybunału, w opisanej sytuacji faktycznej zaskarżony przepis o.p. nie naruszył konstytucyjnych praw lub wolności wnoszącego skargę. Wobec tego należy stwierdzić, że nie została spełniona jedna z koniecznych przesłanek określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz doprecyzowanych w art. 47 pkt 1 ust. 2 ustawy o TK, umożliwiających nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
Odmowa nadania niniejszej skardze dalszego biegu zasadna jest także z innych powodów. Skarżący wnosi, że udostępnienie do wglądu akt sprawy nastąpiło w trybie pozaustawowym. W ocenie Trybunału zarzut ten jest oczywiście bezzasadny. Należy pamiętać, że obowiązek wyznaczenia przez organ podatkowy terminu na zapoznanie się z zebranym materiałem dowodowym jest realizacją zasady czynnego udziału strony w każdym stadium postępowania. Wynika ona z art. 123 § 1 o.p., a odwołuje się do niej – w art. 31 ust. 1 – ustawa z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 65, ze zm.). Organ prowadzący postępowanie obowiązany jest nie tylko zapewnić stronie czynny udział w każdym jego stadium, ale również umożliwić jej wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Oznacza to obowiązek organu umożliwienia kontrolowanemu, jego przedstawicielowi bądź pełnomocnikowi albo osobie wyznaczonej do reprezentowania kontrolowanego – zgodnie z art. 284 § 1 o.p. – wglądu do materiału dowodowego zgromadzonego w toku czynności kontrolnych. Kontrolowany musi mieć dostęp do całego materiału, bo tylko wówczas będzie mógł odnieść się do zebranych dowodów, dokonać ich oceny pod względem kompletności i poprawności merytorycznej oraz formalnej. Wiąże się to z prawem wskazywania błędów, nieścisłości i niejasności w udostępnionym kontrolowanemu materiale dowodowym oraz prawem zgłaszania wniosków dowodowych, które mogłyby – zdaniem kontrolowanego – wyeliminować wady zebranego materiału. Wojewódzki Sąd Administracyjny w wyroku z 13 grudnia 2004 r. (sygn. akt III SA/Wa 189/04) stwierdził, że przywołana zasada czynnego udziału strony w każdym stadium postępowania wywodzi się z reguły stanowiącej, iż postępowanie podatkowe nie jest postępowaniem kontradyktoryjnym, a stosunek podatkowoprawny zachodzący pomiędzy podmiotami nie ma charakteru równorzędnego, tak jak w relacjach cywilnoprawnych. W takim stosunku materialnoprawnym, opartym o władztwo administracyjne, pozycja podatnika jest z natury tego stosunku słabsza, a jego możliwości ingerowania w tę relację ograniczone. Dlatego też wzmocnienie pozycji strony we wszelkich stosunkach o charakterze administracyjnoprawnym odbywa się poprzez ustanowienie zasad ogólnych w poszczególnych procedurach, stosowanych w przedmiocie nakładania obowiązków i przyznawania uprawnień publicznoprawnych. System postępowania administracyjnego (podatkowego) został stworzony po to, aby zagwarantować stronom ochronę wobec władczych działań organów administracyjnych i umożliwić im wpływ na te działania. Temu celowi służy właśnie przedstawiona powyżej zasada czynnego udziału strony w postępowaniu. Uniemożliwienie wypowiedzenia się stronie odnośnie do przeprowadzonych dowodów powoduje, że okoliczność faktyczna, która była przedmiotem tego postępowania nie może być uznana za udowodnioną. W takiej sytuacji nawet najlepiej zebrany i w sposób prawidłowo oceniony materiał dowodowy nie może mieć w sprawie jakiejkolwiek wartości, jeśli nie została zrealizowana zasada wynikająca z omawianej regulacji.
Odnosząc się do zawartego w przedmiotowej skardze konstytucyjnej zarzutu, że faktyczne zapewnienie skarżącemu wglądu do akt nastąpiło w trybie pozaustawowym, stwierdzić należy, iż wprawdzie ustawa o.p. nie zawiera przepisu, który mówiłby wprost, że w sytuacji, kiedy strona postępowania przebywa w areszcie śledczym – co uniemożliwia jej osobisty wgląd do akt sprawy – organ prowadzący postępowanie wyjątkowo może (ma obowiązek) „umożliwić skorzystanie z art. 178 o.p. poprzez przybycie osób upoważnionych wraz z aktami do aresztu”. Udostępnienie skarżącemu wglądu do akt sprawy nie nastąpiło jednak w trybie pozaustawowym, lecz było realizacją zasady zapewnienia stronie czynnego udziału w każdym stadium postępowania. Ponadto, zgodnie z treścią art. 121 o.p., postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych, a organy te działają na podstawie przepisów prawa (art. 120 o.p.). Zatem zarzut skarżącego odnoszący się do działania organów prowadzących postępowanie w trybie pozaustawowym jest oczywiście bezzasadny. Z załączonych do skargi konstytucyjnej pism Dyrektora UKS w Gdańsku wynika jasno, że skarżący był pouczony, iż czynności określone w art. 178 o.p. mogą być dokonane zarówno przez stronę, jak również przez pełnomocnika. Wnoszący skargę postanowił jednak nie ustanawiać pełnomocnika i konsekwentnie wysyłał kolejne pisma, w których wnioskował o udostępnienie do „osobistego przejrzenia” akt z materiałem dowodowym.
Odrębną przesłanką odmowy nadania dalszego biegu niniejszej skardze jest to, że skarżący w istocie zarzuca brak odpowiedniej regulacji w art. 178 § 2 o.p., w taki sposób, jakby występowała luka prawna wymagająca uzupełnienia. Wyżej wykazano, że taka luka jednak nie istnieje, czego dowodzi interpretacja i stosowanie zaskarżonego przepisu przez organy podatkowe. Nawet gdyby luka prawna faktycznie istniała, Trybunał Konstytucyjny nie jest kompetentny do jej uzupełnienia, gdyż dokonuje kontroli konstytucyjności jedynie obowiązujących norm prawnych.
Nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu nie mogą uzasadniać również zarzuty wskazujące na niezgodność art. 178 § 2 o.p. z art. 2 Konstytucji. Zasada demokratycznego państwa prawnego i wywodzone z niej dalsze zasady ustrojowe nie tworzą po stronie obywateli praw podmiotowych ani wolności. Trybunał dopuszcza wprawdzie, że zasada ta może stanowić źródło praw i wolności, jednakże dopiero wówczas, gdy nie są one ujęte wprost w innych przepisach Konstytucji, a ze względu na zasadę skargowości (art. 66 ustawy o TK) obowiązkiem skarżącego jest ich wskazanie oraz uzasadnienie. Podobnie za wadliwe należy uznać odwołanie do zasady równości wynikającej z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Stanowi ona wzorzec kontroli konstytucyjności w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej i tworzy prawo do równości wówczas, gdy do jej naruszenia dochodzi w zakresie innych konstytucyjnych praw lub wolności. Samo stwierdzenie, że osoby przebywające w jednostkach penitencjarnych lub obłożnie chore są traktowane nierówno wobec prawa, przez co nie mogą skorzystać z uprawnienia wglądu do akt, co z kolei może powodować pogorszenie ich sytuacji procesowej w stosunku do osób mogących z uprawnienia korzystać – wymogu określonego w art. 32 ust. 1 nie spełnia. W przedmiotowej skardze konstytucyjnej skarżący nie uzasadnił sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności, ograniczył się jedynie do wskazania jako wzorców kontroli konstytucyjności art. 2 oraz 32 ust. 1 Konstytucji, które zasadniczo traktowane są jako niesamodzielne i pośrednie podstawy praw podmiotowych jednostki. Wobec powyższego odmowa nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu jest w pełni uzasadniona.
Biorąc powyższe pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, orzeka się jak w sentencji.
5