410/6/B/2010
POSTANOWIENIE
z dnia 25 listopada 2009 r.
Sygn. akt Ts 52/08
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Kotlinowski,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Romana G. o zbadanie zgodności:
art. 405 zdanie drugie i art. 3981 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1 i 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
Skarżący wniósł do Trybunału Konstytucyjnego 15 lutego 2008 r. skargę konstytucyjną w sprawie zgodności art. 405 zdanie drugie i art. 3981 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 45 ust. 1 i 176 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z art. 405 zdanie drugie k.p.c. do wznowienia postępowania cywilnego na podstawie innej, niż nieważność postępowania oraz stwierdzenie przez Trybunał niezgodności aktu normatywnego, na podstawie którego zapadło orzeczenie, z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą właściwy jest sąd, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy. Natomiast w myśl art. 3981 § 1 k.p.c. od wydanego przez sąd drugiej instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie strona, Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich może wnieść skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Powyższe zarzuty skarżący sformułował w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżący złożył skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem. Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z 21 lutego 2007 r. (sygn. akt I C 445/06/16) uznał się za niewłaściwy i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu, jako sądowi właściwemu na podstawie art. 405 zdanie drugie k.p.c. Sąd Apelacyjny w Poznaniu postanowieniem z 18 kwietnia 2007 r. (sygn. akt I ACa 285/07) odrzucił skargę. Postanowienie to zostało uchylone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 4 maja 2007 r. (sygn. akt I ACa 285/07) ze względu na to, że w składzie sądu zasiadał sędzia wyłączony z mocy ustawy. Postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 11 czerwca 2007 r. (sygn. akt jw.) skarga została ponownie odrzucona, jako nieoparta na ustawowej podstawie. Zażalenie skarżącego zostało oddalone postanowieniem Sądu Najwyższego z 2 października 2007 r. (sygn. akt II Cz 72/07).
Skarżący wskazuje, że w składzie Sądu Najwyższego orzekającego w postępowaniu, którego wznowienia się domagał oraz w przedmiocie zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania orzekała ta sama sędzia. Wywodzi, że ze względu na treść zaskarżonego art. 405 zdanie drugie k.p.c. i tym samym pierwotną właściwość sądu apelacyjnego jako sądu pierwszej instancji utracił uprawnienie do wskazania nieważności przedmiotowego postępowania odwoławczego. Tym samym został pozbawiony kontroli instancyjnej orzeczenia, mimo że Konstytucja nie ogranicza bezwzględnie postępowania do dwóch instancji sądowych. Sąd Najwyższy, stając się sądem odwoławczym, odebrał formalnie skarżącemu – jego zdaniem – możliwość dochodzenia swoich praw w ramach dalszego sprawiedliwego procesu sądowego. Skarżący prezentuje pogląd, w myśl którego zaskarżone przepisy tworzą swoisty dogmat prawny, statuujący przez ustawodawcę Sąd Najwyższy jako organ nieomylny.
Skarżący podnosi, że zaskarżony art. 3981 § 1 k.p.c., regulujący zasady wnoszenia skargi kasacyjnej – nawet gdyby przysługiwał mu ten środek w postępowaniu, w związku z którym wniósł skargę konstytucyjną – i tak niekonstytucyjnie ograniczałby uprawnienie do wniesienia skargi kasacyjnej od prawomocnego orzeczenia w przypadku odrzucenia skargi. Ustawodawca – zdaniem skarżącego – selektywnie wybierając jedynie dwa przypadki tego typu postanowień – pozostawia samoistną kontrolę kasacyjną w zakresie jedynie co do kwestii odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie. W myśl tezy stawianej przez skarżącego, zgodnie z art. 176 ust. 1 Konstytucji postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne i zasada ta nie ma charakteru wyłącznie obligatoryjnego do stosowania przez organy wymiaru sprawiedliwości przy przestrzeganiu prawa i ocenie spraw, jakie mimo rzeczywistego podobieństwa procesowego są odmiennie traktowane w zakresie dopuszczenia strony do wniesienia skargi kasacyjnej, co sprzeczne jest ponadto z art. 2 Konstytucji.
Zarządzeniem sędziego Trybunału z 7 lipca 2008 r. skarżący został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez wskazanie: sposobu naruszenia prawa do sądu wynikającego z zastosowania w sprawie art. 405 zdanie drugie k.p.c., ostatecznego orzeczenia wydanego w jego sprawie na podstawie art. 3981 § 1 k.p.c. oraz daty jego doręczenia i sposobu naruszenia prawa do sądu wynikającego z jego zastosowania. W wykonaniu tego zarządzenia skarżący wniósł do Trybunału pismo, w którym wyjaśnił, że naruszenie prawa do sądu wynikające z zastosowania art. 405 zdanie drugie k.p.c. upatruje w właściwości sądu apelacyjnego do rozpoznania skargi o wznowienie postępowania, co uniemożliwiło mu użycie środka zaskarżenia od postanowienia Sądu Najwyższego. Ponadto postępowanie przez Sądem Okręgowym toczyło się jawnie, która to zasada przestała funkcjonować przy rozpoznaniu skargi przez Sąd Apelacyjny. Jako orzeczenie wydane na podstawie art. 3981 § 1 k.p.c. skarżący wskazał postanowienie Sądu Najwyższego z 2 października 2007 r. (sygn. akt II Cz 72/07), doręczone skarżącemu 16 listopada 2007 r. Naruszenie prawa do sądu wynikające z tego orzeczenia polega – zdaniem skarżącego – na tym, że strona została pozbawiona uprawnienia do wniesienia kasacji, mimo rażącego naruszenia prawa w sprawie, gdyż nie normuje tego wskazany przepis co do zakresu postępowania ze skargi o wznowienie postępowania. Arbitralnie wyłącza on z katalogu i możliwości uprawnionych stronę, której odrzucono skargę o wznowienie postępowania w drugiej instancji, podczas gdy w jego sprawie tym sądem był Sąd Najwyższy. Skarżący ponownie stwierdził, że stając się sądem odwoławczym, Sąd Najwyższy odebrał mu możliwość dochodzenia swoich praw w ramach dalszego sprawiedliwego procesu w sytuacji postawienia zarzutu wyłączenia sędziego Sądu Najwyższego.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna stanowi – w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji –szczególny środek ochrony konstytucyjnych praw i wolności naruszonych przez wydanie ostatecznego orzeczenia opartego na zaskarżonym przepisie. Zasady jej wnoszenia określa ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK to skarżący jest zobowiązany do określenia ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Na skarżącym spoczywa również ciężar wskazania naruszonego prawa lub wolności oraz sposobu jego naruszenia (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK). Niedochowanie tych formalnych wymogów skutkuje koniecznością wydania postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
W stosunku do art. 405 zdanie drugie k.p.c. skarżący stawia zarzut, że właściwość sądu apelacyjnego do rozpoznania jego skargi o wznowienie postępowania powoduje, że nie przysługuje mu środek odwoławczy od orzeczenia Sądu Najwyższego w przedmiocie zażalenia na postanowienie o odrzuceniu tej skargi, co w konsekwencji stanowi naruszenie prawa do sądu. W ocenie Trybunału tak sformułowanego zarzutu nie można powiązać z treścią zaskarżonej normy. Przede wszystkim należy przypomnieć, że w orzecznictwie Trybunału ugruntowane jest stanowisko, zgodnie z którym prawo do sądu obejmuje następujące elementy: prawo dostępu do sądu, prawo do ukształtowania procedury sądowej zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności oraz prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sądowego (por. wyroki TK z: 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143; 13 maja 2002 r., SK 32/01, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 31 i 10 czerwca 2008 r., SK 17/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 78). W argumentacji przedstawionej przez skarżącego nie sposób dopatrzeć się, w którym z wymienionych aspektów jego prawo do sądu zostało naruszone. Dotyczy to również zarzutu odrzucenia przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu skargi o wznowienie postępowania na posiedzeniu niejawnym. Zagadnienie, w jakich przypadkach sąd może wydać postanowienie na posiedzeniu niejawnym, stanowi materię innych regulacji k.p.c. W tym świetle należy przyjąć, że skarżący nie uprawdopodobnił naruszenia jego konstytucyjnego prawa podmiotowego wynikającego z zastosowania w jego sprawie art. 405 zdanie drugie k.p.c.
Brak orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu stoi natomiast na przeszkodzie nadaniu dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie odnoszącym się do art. 3981 § 1 k.p.c., wskazane przez skarżącego postanowienie Sądu Najwyższego z 2 października 2007 r. (sygn. akt II Cz 72/07) nie zostało bowiem wydane w trybie skargi kasacyjnej, uregulowanej w zaskarżonym przepisie, lecz w trybie rozpatrywania zażalenia (art. 3941 § 2 k.p.c.). Skarżący nie dołączył orzeczenia, z którego wynikałoby, że skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach o wznowienie postępowania w kwestionowanym w nim zakresie. Zarzuty odnoszące się do odebrania mu uprawnienia do wniesienia skargi kasacyjnej mają w konsekwencji charakter abstrakcyjny i nie mogą podlegać rozpoznaniu w trybie skargi konstytucyjnej, która związana jest z indywidualnym i konkretnym naruszeniem praw skarżącego. Na marginesie tylko Trybunał zwraca uwagę, że w swoim orzecznictwie konsekwentnie prezentuje pogląd, zgodnie z którym Konstytucja wymaga zagwarantowania prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji, realizowanego co do zasady w ramach dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Wprowadzenie trzeciej instancji zostało zaś pozostawione swobodzie ustawodawcy i korzysta ze znacznie słabszych gwarancji konstytucyjnych (por. wyroki TK z: 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143; 17 maja 2004 r., SK 32/03, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 44; 6 października 2004 r., SK 23/02, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 89; 31 marca 2005 r., SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29; 16 stycznia 2006 r., SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2 i 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53).
Z powyższych względów, działając na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.