Pełny tekst orzeczenia

447/6/B/2009

POSTANOWIENIE
z dnia 9 listopada 2009 r.
Sygn. akt Ts 56/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Janusz Niemcewicz – przewodniczący
Zbigniew Cieślak – sprawozdawca
Wojciech Hermeliński,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 czerwca 2009 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Ryszarda P.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.


UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 18 lutego 2008 r. skarżący domagał się zbadania zgodności art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim przewiduje odrzucenie przez sąd apelacji lub innego środka odwoławczego bądź środka zaskarżenia wniesionych bez należnej opłaty przez stronę reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego bez uprzedniego wezwania o uiszczenie tej opłaty, z art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 oraz art. 31 ust. 3 i art. 32 Konstytucji, a w zakresie, w jakim wezwania do usunięcia tego braku nie przewiduje także w odniesieniu do wypadku wniesienia środka odwoławczego w imieniu pracownika w sprawach z zakresu stosunku pracy – ponadto również z art. 24 Konstytucji.
W ocenie skarżącego, zakwestionowana regulacja ogranicza ponad miarę konstytucyjne prawo każdej osoby do sądu (art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji), uchybiając zasadzie proporcjonalności w stosowaniu przez ustawodawcę ograniczeń praw i wolności konstytucyjnych (art. 31 ust. 3 Konstytucji) oraz zasadzie równości wszystkich wobec prawa (art. 32 Konstytucji). Skarżący przedstawił również stanowisko, w myśl którego ustanawiane przez ustawodawcę ograniczenia prawa do sądu powinny respektować – w sporach z zakresu prawa pracy – zasadę wynikającą z art. 24 Konstytucji, zgodnie z którą praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. W przekonaniu skarżącego ograniczenia w możliwości zaskarżania orzeczeń wynikające z zaskarżonego art. 1302 § 3 k.p.c. stanowią dla stron postępowania uszczerbek niewspółmierny do celu, który ustawodawca zamierzał za ich pomocą osiągnąć. Skarżący wskazał, że korzystanie z usług profesjonalnego pełnomocnika jest uprawnieniem strony postępowania i nie powinno spotykać się ze swoistą sankcją w postaci drastycznego pogorszenia jej sytuacji procesowej w porównaniu z sytuacją strony, która z tego prawa nie korzysta, gdyż narusza to zasadę równości wynikającą z art. 32 Konstytucji. Niezgodność zaskarżonej normy z art. 24 Konstytucji skarżący upatruje w naruszeniu prawa do realnej i pełnej możliwości dochodzenia roszczeń ze stosunku pracy według przychylnej dla pracownika procedury.
Skarżący wniósł skargę konstytucyjną w związku z odrzuceniem jego apelacji od wyroku Sądu Rejonowego w Lublinie – Sądu Pracy z 19 września 2007 r. (sygn. akt VII P 16/07) ze względu na niewniesienie opłaty podstawowej od apelacji. Sąd Okręgowy w Lublinie postanowieniem z 5 grudnia 2007 r. (sygn. akt VII Pz 83/07) oddalił zażalenie skarżącego, podtrzymując ustalenia Sądu Rejonowego.
Postanowieniem z 30 czerwca 2009 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił skardze konstytucyjnej nadania dalszego biegu, stwierdzając, że rozpoznaniu zarzutu przedstawionego w skardze konstytucyjnej stoi na przeszkodzie zbędność orzekania wynikająca z wydania wyroków z 17 listopada 2008 r. (SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154) i 28 maja 2009 r. (P 87/08, OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 72), zgodnie z którymi art. 1302 § 3 k.p.c. jest zgodny z art. 2, art. 45, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji w zakresie, w jakim przewiduje odrzucenie nieopłaconej apelacji lub nieprawidłowo opłaconego zażalenia wniesionych przez profesjonalnych pełnomocników. Trybunał uznał także, że nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu nie uzasadnia przywołanie przez skarżącego jako dodatkowych wzorców kontroli art. 32 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. W stosunku do obu tych norm Trybunał przyjął, że ich wskazanie stanowi jedynie odmienny sposób opisania zarzutu, który został już rozpoznany w cytowanych powyżej wyrokach. Zdaniem Trybunału istotnego novum nie wprowadza również domaganie się zbadania zgodności art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 24 Konstytucji; analizując zaskarżoną regulację z punku widzenia pracownika skarżący nie uwzględnił bowiem tego, że sankcja odrzucenia nieopłaconego lub nieprawidłowo opłaconego środka zaskarżenia aktualizuje się tylko wówczas, gdy pracownik – strona postępowania cywilnego jest zastępowany przez profesjonalnego pełnomocnika (adwokata lub radcę prawnego). Skoro o konstytucyjności art. 1302 § 3 k.p.c. przesądziły kwalifikacje zawodowe tych podmiotów, to art. 24 Konstytucji, nawet odczytywany łącznie z art. 45 ust. 1 Konstytucji, nie może być – w ocenie Trybunału – traktowany w tym kontekście jako adekwatny wzorzec kontroli.
W zażaleniu na powyższe postanowienie skarżący wniósł o jego uchylenie i nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Skarżący zarzucił, że Trybunał naruszył art. 36 ust. 1 i 3 w zw. z art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) przekraczając zakres badania i oceny skargi konstytucyjnej w rozpoznaniu wstępnym oraz art. 39 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 49 ustawy o TK przez jego zastosowanie w niniejszej sprawie. Skarżący zwrócił uwagę, że zbędność orzekania wynikająca z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK stanowi verba legis podstawę do umorzenia postępowania przed Trybunałem, nie zaś do odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w trybie jej wstępnego rozpoznania. Podstawę do wydania postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu stanowi, w myśl stanowiska prezentowanego przez skarżącego, wyłącznie nieusunięcie w terminie braków skargi lub jej oczywista bezzasadność. Żadną z tych wad, jak podkreśla skarżący, nie była dotknięta jego skarga konstytucyjna. Jego zdaniem nie zachodzą nadto wskazane przez Trybunał podstawy uznania, że w sprawie jest spełniona przesłanka zbędności orzekania związana z wydaniem przez Trybunał wyroków w sprawach SK 33/07 i P 87/08. Skarżący przywołał w pierwszej kolejności możliwość zmiany przez Trybunał poglądu prawnego zgodnie z art. 25 ust. 1 lit. e in fine ustawy o TK; mogłoby to nastąpić w normalnym postępowaniu, do czego drogi nie może zamykać rozpoznanie wstępne. Zwrócił również uwagę, że wskazane przez niego wzorce kontroli nie były identyczne z normami konstytucyjnymi zastosowanymi w przywołanych sprawach – skarga konstytucyjna jest bowiem szersza o art. 31 ust. 3, jak też o art. 24 Konstytucji. Odnosząc się do art. 31 ust. 3 Konstytucji, skarżący podniósł, że Trybunał nie wskazał, czy rygoryzm wynikający z art. 1302 § 3 k.p.c. jest konieczny dla ochrony któregokolwiek z dóbr wymienionych w tym przepisie i czy uszczerbek, jaki niesie ze sobą jego zastosowanie, jest proporcjonalny do wynikających z niego korzyści dla wymiaru sprawiedliwości. Zdaniem skarżącego niezrozumiałe jest – w świetle przywołanego przez Trybunał dotychczasowego orzecznictwa – stwierdzenie, że art. 24 nie może stanowić wzorca kontroli dla art. 1302 § 3 k.p.c. Okoliczność ta czyni bowiem skargę co najwyżej wątpliwą, nie zaś oczywiście bezzasadną w rozumieniu art. 36 ust. 3 ustawy o TK.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie jest zasadne. W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu przekroczenia granic wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej. Z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału wynika jednoznacznie, że podstawę wydania postanowienia o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej uzasadniają – odmiennie niż wskazuje skarżący – nie tylko przyczyny wymienione w art. 36 ust. 3 ustawy o TK, ale przede wszystkim brak spełnienia przez nią przesłanek wymienionych w art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowanych w art. 47 ustawy o TK, jak również naruszenie zasad wnoszenia skargi konstytucyjnej wynikających z art. 46 ust. 1 i art. 48 ustawy o TK. Cel postępowania w przedmiocie wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej stanowi bowiem ustalenie, czy skarga odpowiada wymogom wynikającym z przywołanych powyżej norm. Dopiero pozytywny wynik tego badania uzasadnia powstanie wątpliwości co do zgodności z Konstytucją zaskarżonej normy i otwiera drogę do merytorycznego rozpoznania zarzutu postawionego w skardze konstytucyjnej. Wskazane w art. 36 ust. 3 ustawy o TK nieuzupełnienie w terminie braków skargi oraz jej oczywista bezzasadność uzupełniają zaś jedynie katalog podstaw wydania postanowienia o odmowie nadania dalszego biegu.
Z tego samego powodu odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej uzasadnia zbędność orzekania, rozumiana jako uprzednie rozstrzygnięcie przedstawionych przez skarżącego wątpliwości co do zgodności zakwestionowanej normy z przywołanymi przez niego wzorcami konstytucyjnymi. Tożsamość zarzutu powoduje, że w skardze brak jest argumentacji obalającej domniemanie konstytucyjności potwierdzone wyrokiem Trybunału. W konsekwencji brak w takiej sytuacji uprawdopodobnienia naruszenia praw podmiotowych wymaganego zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK. Skutki umorzenia postępowania i odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej – z punktu wiedzenia skarżącego – są zaś takie same; w szczególności brak wówczas możliwości wznowienia postępowania, jeżeli w myśl wyroku Trybunału zaskarżona norma jest zgodna z Konstytucją. Odmowa nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej otwiera jednak skarżącemu drogę do wniesienia zażalenia i podjęcia polemiki ze stanowiskiem Trybunału, a ze środkiem takim nie mamy do czynienia w przypadku umorzenia postępowania. Trybunał zwraca dodatkowo uwagę, że na podstawie § 43 uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego (M. P. Nr 72, poz. 720), skład orzekający Trybunału może na każdym etapie, również w postępowaniu w sprawie wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej, przedstawić Prezesowi Trybunału wniosek o rozpoznanie sprawy w pełnym składzie Trybunału celem odstąpienia od dotychczasowego poglądu. Taka sytuacja nie zachodzi w niniejszej sprawie.
Zażalenie nie może zostać uwzględnione również w odniesieniu do tezy, że – wbrew stanowisku Trybunału – w skardze zostały wskazane nowe i adekwatne wzorce kontroli nierozpatrzone w sprawach SK 33/07 i P 87/08. W ocenie Trybunału decydujące znaczenie należy przypisać treści zarzutu niekonstytucyjności zawartego w skardze konstytucyjnej, nawet jeśli do jego skonstruowania mogą posłużyć różne wzorce konstytucyjne. Wątpliwość przedstawiona przez skarżącego została powzięta w związku z odrzuceniem apelacji i sprowadza się do nadmiernej surowości sankcji wynikającej z art. 1302 § 3 k.p.c., prowadzącej do naruszenia praw podmiotowych także z punktu widzenia zasady proporcjonalności wysłowionej w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Trybunał w niniejszym składzie w pełni podziela pogląd przyjęty w zaskarżonym postanowieniu, w myśl którego zarzut tej treści został już poddany pod ocenę Trybunału w przywołanej powyżej sprawie SK 33/07. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w kolejnych orzeczeniach zapadłych po wydaniu przywołanego wyroku, w których Trybunał uznał, że stwierdzenie zgodności art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji czyni zbędnym jego ocenę przez pryzmat kryteriów wymienionych w art. 31 ust. 2 Konstytucji i umorzył postępowanie (por. postanowienia TK z: 2 czerwca 2009 r., SK 36/08; OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 89; 8 czerwca 2009 r., SK 26/07, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 92 i 21 lipca 2009 r., SK 61/08, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 121).
Odnosząc się do przedstawionego przez skarżącego w zażaleniu stanowiska, zgodnie z którym wskazanie jako wzorca kontroli art. 24 Konstytucji czyni skargę co najwyżej wątpliwą, nie zaś oczywiście bezzasadną, Trybunał pragnie przede wszystkim przypomnieć, że odmowę nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu uzasadnia nie tylko jej oczywista bezzasadność i brak uzupełnienia w braków terminie, lecz również niespełnienie przez nią przesłanek wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowanych w art. 47 ustawy o TK. Do tych przesłanek należy wskazanie prawa lub wolności o charakterze konstytucyjnym, które zostały naruszone przez wydanie ostatecznego orzeczenia opartego na zaskarżonym przepisie. Słusznie Trybunał w zaskarżonym postanowieniu zwrócił uwagę, że o zgodności art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 45 ust. 1 Konstytucji przesądził profesjonalizm adwokatów i radców prawnych zastępujących strony w postępowaniu cywilnym, z których błędami wiąże się kwestionowana przez skarżącego sankcja. Element profesjonalizmu występuje niezależnie od tego, w jakim postępowaniu strona zastępowana przez adwokata lub radcę prawnego spotyka się z odrzuceniem nieopłaconej lub nieprawidłowo opłaconej apelacji. W tym świetle zarzut oparty na rodzaju postępowania cywilnego (tu: postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy) nie pozostaje w logicznym związku z treścią zaskarżonej normy oraz sformułowanym w skardze zarzutem. W konsekwencji art. 24 Konstytucji nie może być uznany za prawidłowy wzorzec kontroli w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.