Pełny tekst orzeczenia

199/3/B/2010

POSTANOWIENIE
z dnia 17 listopada 2009 r.
Sygn. akt Ts 333/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marian Grzybowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Kopalni Surowców Mineralnych „KOSMIN” sp. z o.o. w sprawie zgodności:
art. 240 § 1 pkt 1, art. 2419 § 1, art. 2416 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.) z art. 59 ust. 2 i 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 27 października 2008 r. skarżąca zakwestionowała zgodność art. 240 § 1 pkt 1, art. 2419 § 1, art. 2416 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.; dalej: k.p.) z art. 59 ust. 2 i 4 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. W przedsiębiorstwie prowadzonym przez skarżącą od dnia 6 czerwca 1995 r. obowiązywał Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy. Zgodnie z art. 12 ust. 2 tegoż układu pracownikom z tytułu zatrudnienia przysługiwały dodatki uzupełniające i świadczenia pieniężne, m.in. jednorazowe świadczenie z tytułu Święta Górnika. Zasady wypłaty tego świadczenia określał art. 23 układu, art. 23 ust. 7 układu stanowił zaś, że zasady wypłacania nagród mogły ulec uchyleniu na skutek zmian przepisów wyższego rzędu lub na skutek niezadowalającej sytuacji ekonomicznej. W dniu 14 listopada 2003 r. skarżąca podjęła decyzję o niewypłacaniu nagród za 2003 r. w związku z niezadowalającą sytuacją ekonomiczną przedsiębiorstwa.
Powództwem z 8 listopada 2005 r. część pracowników skarżącej Spółki wystąpiła przeciwko niej z powództwem o nagrodę z okazji Dnia Górnika za rok 2003. Wyrokiem z 22 maja 2007 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (sygn. akt X P 3615/05) oddalił powództwo. Apelacja wniesiona przez powodów została uwzględniona przez Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi – VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 10 lipca 2008 r. (sygn. akt VII Pa 285/07). Przed wydaniem rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy wystąpił z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego. SN w dniu 22 lutego 2008 r. podjął uchwałę (sygn. akt I PZP 12/07), w której stwierdził, że zmiana postanowień zakładowego układu zbiorowego pracy może nastąpić tylko w trybie przewidzianym w ustawie, nawet gdy układ ten przewiduje możliwość uchylania zasad wypłacania świadczenia płacowego na skutek niezadowalającej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa. W uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego wskazano ponadto, że art. 23 ust. 7 układu mówi tylko o uchyleniu zasad wypłacania nagrody, natomiast jakakolwiek zmiana ustalonych w układzie warunków płacowych może wystąpić tylko w trybie określonym w ustawie.
Podstawę do wniesienia skargi konstytucyjnej upatruje skarżąca w naruszeniu prawa konstytucyjnego wynikającego z art. 59 ust. 2 in fine i ust. 4 Konstytucji. Sąd Okręgowy uznał, że podjęcie decyzji o niewypłaceniu nagrody z okazji Dnia Górnika prowadziło do zmiany postanowień układu zbiorowego oraz że zmiana taka może nastąpić tylko w trybie przewidzianym w ustawie, nawet gdy układ ten przewiduje możliwość uchylenia zasad wypłacenia świadczenia płacowego na skutek niezadowalającej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa. W ten sposób przyjęto – zdaniem skarżącej – określone rozumienie art. 240 § 1 pkt 1, art. 2419 § 1 oraz art. 2416 § 1 k.p., które narusza ustrojowy zakres swobody kształtowania treści układów zbiorowych.
Uzasadniając wysunięty zarzut, skarżąca w pierwszej kolejności skupiła się na określeniu normatywnej treści prawa do zrzeszania się wyrażonego w art. 58 Konstytucji oraz jego „uzupełnieniu” przez art. 59 Konstytucji. Zdaniem skarżącej z punktu widzenia prawa do zawierania układów zbiorowych jako prawa wolności oraz ustrojowego ustalenia zakresu dozwolonych ograniczeń konieczne jest uwzględnianie dwóch aspektów: pozytywnego (możliwość swobodnego kształtowania uprawnień w danej sferze) i negatywnego (obowiązek powstrzymania się od ingerencji w sferę zastrzeżoną dla jednostki czy państwa). Z punktu widzenia art. 59 ust. 2 Konstytucji oznacza to obowiązek pozostawienia stronom układu zbiorowego swobody – choć nie nieograniczonej – w zakresie kształtowania treści tych uprawnień. Zdaniem skarżącej prawo do zawierania układów zbiorowych należy zakwalifikować jako inną wolność związkową w rozumieniu art. 59 ust. 4 Konstytucji. Nie ma zatem wątpliwości, że zakres swobody w realizacji tej wolności może podlegać tylko takim ograniczeniom, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.
W dalszej części uzasadnienia skargi skarżąca wymienia przykładowe umowy międzynarodowe, wskazując m.in. na art. 22 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych określający zarówno prawo do swobodnego stowarzyszania się z innymi, włącznie z prawem do tworzenia i przystępowania do związków zawodowych celem ochrony swoich interesów, jak i ograniczenie tego prawa. W tym świetle skarżąca stawia pytanie o dopuszczalność zamieszczenia w układzie zbiorowym normy kompetencyjnej, która uprawniałaby jedną ze stron do jednostronnego wstrzymania wypłaty określonego składnika wynagrodzenia. Katalog ograniczeń umieszczony w aktach prawa międzynarodowego takiemu rozwiązaniu – w jej ocenie – się nie sprzeciwia. Podnosi także, że trudno wyinterpretować z obowiązujących regulacji zakaz wprowadzania do układu norm kompetencyjnych. Artykuł 240 § 1 k.p. określa bowiem co zawiera układ, czyli w pierwszej kolejności warunki, jakim powinna odpowiadać treść stosunku pracy, a zatem także uprawnienia pracowników, w tym składniki wynagrodzenia. W dalszej kolejności skarżąca próbuje uzasadnić tezę, że normy kompetencyjne mogą być częścią układu zbiorowego pracy. Zwraca także uwagę na znaczenie rejestracji układu (art. 2419 § 1 k.p. – zwiększa ochronę pracowników) oraz na rolę wykładni układu w rozumieniu art. 2416 § 1 k.p. Skarżąca wskazuje, że w trakcie postępowania sądowego przeprowadzono przesłuchanie stron w celu wyjaśnienia ich zamiaru co do treści spornego przepisu układu. Uznano, że przepis był rozumiany jednoznacznie oraz że celem wprowadzenia takiej regulacji było przyznanie pracodawcy prawa do jednostronnego wstrzymania wypłaty z okazji Dnia Górnika. Tymczasem zarówno Sąd Najwyższy, jak i Sąd Okręgowy w Łodzi uznały takie uregulowanie za niedopuszczalne, gdyż wskutek niego doszło do zmiany układu, która może nastąpić tylko w trybie opisanym w ustawie. W efekcie skarżąca wskazuje, że art. 240 § 1 pkt 1, art. 2419 § 1 oraz art. 2416 § 1 k.p., rozumiane w taki sposób, że zakazują wprowadzania do układu zbiorowego norm kompetencyjnych zezwalających na jednostronne podejmowanie przez pracodawcę decyzji o wypłacie określonego składnika wynagrodzenia, są niezgodne z art. 59 ust. 2 in fine oraz ust. 4 Konstytucji.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 28 kwietnia 2009 r. wezwano pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia braku formalnego wniesionej skargi konstytucyjnej poprzez określenie, na czym polega niezgodność zakwestionowanych przepisów z unormowaniami Konstytucji wyrażającymi prawa i wolności.
W piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braku skargi konstytucyjnej skarżąca ponownie wskazała, że wnosi o stwierdzenie niezgodności art. 240 § 1 pkt 1, art. 2419 § 1 oraz art. 2416 § 1 k.p., rozumianych w taki sposób, że zakazują wprowadzania do układu zbiorowego norm kompetencyjnych zezwalających na jednostronne podejmowanie przez pracodawcę decyzji o wypłacie określonego składnika wynagrodzenia. Zdaniem skarżącej niezgodność tych przepisów polega na ograniczeniu przez nie ustrojowego zakresu swobody kształtowania treści układów zbiorowych. Skarżąca zwróciła uwagę, że w skardze konstytucyjnej wykazała, iż w świetle przepisów ustawy zasadniczej brak jest jakichkolwiek ograniczeń związanych ze swobodą kształtowania treści układów zbiorowych. W związku z tym przyjęto, że wzorzec konstytucyjny kontroli zezwala na umieszczenie w układzie zbiorowym norm kompetencyjnych przyznających pracodawcy uprawnienie w zakresie jednostronnego i samodzielnego decydowania o wypłacie określonego składnika. „Tymczasem powołane na wstępie przepisy kodeksu pracy zostały zinterpretowane przez sąd rozstrzygający ostatecznie o prawach skarżącej w ten sposób, że zabraniają zamieszczenia tego typu unormowań w układzie zbiorowym. Zostało to szczegółowo przedstawione na s. 7–11 skargi”. In fine skarżąca stwierdziła raz jeszcze, że powołane przepisy kodeksu pracy interpretowane we wskazany powyżej sposób są niezgodne z art. 59 ust. 2 oraz 4 Konstytucji, ponieważ ograniczają zakres swobody kształtowania treści układów zbiorowych przez to, że zabraniają zamieszczania w nich norm kompetencyjnych, przyznających pracodawcy uprawnienie do samodzielnego i jednostronnego decydowania o wypłacie określonego składnika wynagrodzenia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego w drodze skargi konstytucyjnej nie mogą być akty stosowania prawa, a więc prawomocne orzeczenia lub ostateczne decyzje zapadłe w indywidualnych sprawach, lecz wyłącznie akty normatywne, na podstawie których rozstrzygnięcia te zostały wydane. Trybunał Konstytucyjny nie posiada bowiem kompetencji do kontroli prawidłowości ustaleń sądu, sposobu zastosowania czy też niezastosowania obowiązujących przepisów, tylko do orzekania w sprawie zgodności z Konstytucją przepisów prawa, w celu wyeliminowania z systemu prawnego przepisów z nią niezgodnych. Funkcją skargi konstytucyjnej, jako środka ochrony praw i wolności konstytucyjnych, jest bowiem doprowadzenie do usunięcia z systemu obowiązującego prawa tych regulacji normatywnych, które prowadzą do wydawania przez organy władzy publicznej orzeczeń naruszających sferę praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Oznacza to konieczność wykazania – z odwołaniem się do treści kwestionowanej regulacji – w jaki sposób fakt wydania rozstrzygnięcia na jej podstawie doprowadził do naruszenia przysługujących skarżącemu praw konstytucyjnych lub wolności. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego podkreśla się także – wskazując na art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) – że to na skarżącym ciąży obowiązek nie tylko wskazania, jakie konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone, ale także określenia, w jaki sposób prawa te lub wolności doznały uszczerbku na skutek wydania na podstawie kwestionowanych przepisów ostatecznego rozstrzygnięcia.
Skarżąca przedmiotem skargi konstytucyjnej uczyniła: art. 240 § 1 k.p., który stanowi, że układ określa warunki, jakim powinna odpowiadać treść stosunku pracy, z zastrzeżeniem § 3 (pkt 1) oraz wzajemne zobowiązania stron układu, w tym dotyczące stosowania układu i przestrzegania jego postanowień (pkt 2); art. 2416 § 1 k.p., zgodnie z którym treść postanowień układu wyjaśniają wspólnie jego strony; art. 2419 § 1 k.p., stanowiący, iż zmiany do układu wprowadza się w drodze protokołów dodatkowych, zaś do tych protokołów stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące układu.
Ani w skardze konstytucyjnej, ani w piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia skargi skarżąca nie wykazała bezpośredniego związku pomiędzy treścią kwestionowanych w skardze norm a naruszeniem przysługujących jej konstytucyjnych praw i wolności. W obu pismach procesowych skarżąca ogranicza się do stwierdzenia, że powołane na wstępie przepisy kodeksu pracy zostały zinterpretowane przez sąd rozstrzygający ostatecznie o prawach skarżącej w ten sposób, że zabraniają zamieszczenia w układzie zbiorowym norm kompetencyjnych zezwalających na jednostronne podejmowanie przez pracodawcę decyzji o wypłacie określonego składnika wynagrodzenia. Podkreślić należy, że skarżąca nie odwołuje się w tym kontekście w ogóle do treści kwestionowanych regulacji, stanowiących przedmiot przyjętej przez sądy wykładni. Wręcz przeciwnie, dokładna analiza uzasadnienia skargi – także w zakresie, do którego odwołuje się skarżąca w piśmie uzupełniającym braki skargi konstytucyjnej – wskazuje, że w ocenie skarżącej zaskarżone przepisy nie uzasadniają przyjętego przez orzekające w sprawie sądy ograniczenia. Skarżąca wprost podnosi, że: „z obowiązujących regulacji zakaz wprowadzania do układu norm kompetencyjnych trudno wyinterpretować” (s. 9) i odwołuje się bezpośrednio po tym do treści art. 240 § 1 k.p. W dalszej części uzasadnienia (s. 11) wskazuje na prawną doniosłość rejestracji układu (art. 2419 § 1 k.p.) oraz na rolę wykładni (2416 § 1 k.p.). Zasadniczą część szerokiego uzasadnienia skargi konstytucyjnej zajmuje natomiast próba uzasadnienia przez skarżącą tezy, zgodnie z którą zamieszczenie w układzie zbiorowym tego typu norm kompetencyjnych stanowi realizację prawa konstytucyjnego wynikającego z art. 59 ust. 1 i 4 oraz z przepisów prawa międzynarodowego. Także w piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia skargi konstytucyjnej skarżąca nie wskazuje, w jaki sposób treść kwestionowanych przepisów (przykładowo nakaz rejestracji układu, czy fakt dokonywania jego wykładni przez strony) doprowadziła do naruszenia jej konstytucyjnych praw, samo naruszenie zaś wywodzi de facto ze sposobu zastosowania tych regulacji przez orzekający w sprawie sąd.

W związku z faktem nieokreślenia przez skarżącą, w jaki sposób treść kwestionowanych przepisów doprowadziła do naruszenia wskazanych w skardze konstytucyjnych praw i wolności, należało odmówić nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.


4