Pełny tekst orzeczenia

81/2/B/2010


POSTANOWIENIE

z dnia 9 lutego 2010 r.
Sygn. akt Ts 24/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jolanty N. w sprawie zgodności:
art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267, ze zm.) z art. 30, art. 32, art. 67 i art. 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 17 stycznia 2008 r. pełnomocnik skarżącej zarzucił art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. 2005 r. Nr 31, poz. 267, ze zm.) sprzeczność z art. 30, art. 32, art. 67 i art. 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Działając na podstawie kwestionowanego przepisu, Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Poznaniu, Inspektorat Poznań III, decyzją z dnia 8 maja 2006 r. (znak: 290300-SZ-603-6000-N-2/2006), zobowiązał skarżącą do zwrotu nadpłaconego zasiłku. Sąd Rejonowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 19 lipca 2007 r. (sygn. akt X 1 U 903/06) zmienił częściowo zaskarżoną decyzję. Apelacja wniesiona przez skarżącą od powyższego rozstrzygnięcia została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu, Wydział VIII Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 października 2007 r. (sygn. akt VIII Ua 49/07).
Z wydaniem wskazanych powyżej rozstrzygnięć skarżąca wiąże naruszenie zasady równości w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego w czasie choroby. Zdaniem skarżącej kwestionowana regulacja nierówno traktuje obywateli w zależności od rodzaju wykonywanej przez nich działalności zarobkowej: osoby wykonujące pracę na podstawie umowy o pracę są lepiej traktowane niż obywatele prowadzący działalność indywidualną, w stosunku do których nawet niewielka styczność z firmą jest traktowana jako wykonywanie działalności zarobkowej. Zdaniem skarżącej przepis ten narusza także prawo do ochrony zdrowia w sytuacji, w której zalecenia lekarza prowadzącego nakazują ubezpieczonemu przedsiębiorcy ze względów terapeutycznych wykonywać niektóre czynności zawodowe celem oderwania jego myśli od procesów chorobowych.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 lutego 2008 r. wezwano pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia w terminie 7 dni braków skargi konstytucyjnej m.in. przez określenie sposobu, w jaki zaskarżony przepis narusza wskazane w skardze konstytucyjnej prawa i wolności.

W piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej skarżąca wskazała ponownie na naruszenie chronionej przez art. 30 Konstytucji przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka, z którego skarżąca wywodzi prawo do korzystania z wszelkich form leczenia, w tym także uzupełniającego leczenia choroby nowotworowej poprzez wykonywanie pewnej aktywności zawodowej. Naruszenie godności upatruje skarżąca w pozbawieniu jej prawa do zasiłku chorobowego w sytuacji stosowania terapii, polegającej na częściowym wykonywaniu przez nią aktywności zawodowej.
Ponadto skarżąca wskazuje na naruszenie art. 32 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 67 ust. 1 Konstytucji, do którego doszło poprzez zróżnicowanie sytuacji prawnej obywateli korzystających ze zwolnienia lekarskiego ze względu na stosowaną wobec nich terapię: chorzy niewymagający terapii polegającej na wykonywaniu częściowej aktywności zawodowej w okresie leczenia mają prawo do korzystania z zasiłku chorobowego, podczas gdy chorzy wymagający takiej terapii są tego prawa pozbawieni. Sytuacja, w której chory jest zmuszony do wyboru: stosować terapię polegającą na wykonywaniu częściowej aktywności zawodowej a zrezygnować z niej w celu otrzymania zasiłku chorobowego narusza – zdaniem skarżącej – także wynikającą z art. 68 Konstytucji zasadę ochrony zdrowia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zasiłek chorobowy jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego, zastępującym pracownikowi wynagrodzenie, które utracił wskutek wynikającej z choroby niezdolności do świadczenia pracy (por. art. 6 ust. 1 kwestionowanej ustawy). Niezdolność do pracy stwierdzić należy zaś w takich przypadkach, w których stan zdrowia ubezpieczonego wymaga czasowego powstrzymania się od pracy, czy też wykonywania dotychczasowej działalności. Nie budzi zatem wątpliwości, iż sytuacją uzasadniającą przyznanie zasiłku chorobowego jest czasowa (przejściowa) niemożność świadczenia pracy, będąca skutkiem choroby, nie zaś sama choroba.
Skarżąca przedmiotem skargi konstytucyjnej czyni art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267, ze zm.), zgodnie z którym ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
Z wydaniem rozstrzygnięć opartych na zacytowanym powyżej przepisie skarżąca wiąże naruszenie przede wszystkim prawa do ochrony zdrowia oraz zasady równości w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego w czasie choroby.
W pierwszej kolejności należy podkreślić oczywistą bezzasadność wysuniętego przez skarżącą twierdzenia, zgodnie z którym naruszenie prawa do ochrony zdrowia przez zaskarżony przepis, może być uzasadniane poprzez odwołanie się do sytuacji, w której zalecenia lekarza prowadzącego nakazują ubezpieczonemu przedsiębiorcy ze względów terapeutycznych na wykonywanie niektórych czynności zawodowych celem oderwania jego myśli od procesów chorobowych. Nie budzi najmniejszych wątpliwości, iż w sytuacji, w której osoba ubezpieczona jest zdolna do świadczenia pracy – niezależnie czy to świadczenie będzie miało charakter terapeutyczny, czy tylko czysto zarobkowy – brak jest podstaw do ubiegania się o zasiłek chorobowy. Jeżeli ubezpieczony jest zdolny pomimo choroby do pracy i zarobkowania, to brak jest podstawy do przyznania mu zasiłku chorobowego mającego w założeniu zastąpić utracone zarobki. Podkreślić należy, iż z uzasadnienia wydanych w sprawie rozstrzygnięć wynikało jednoznacznie, że podejmowane przez skarżącą czynności służyły uzyskiwaniu zarobku; stanowiły wyraz aktywności nakierowanej na uzyskanie przychodu (wypracowanie zysku). Okoliczność, że stanowiły one jednocześnie rodzaj terapii nie niweluje jednak faktu, że skarżąca nie była osobą niezdolną do świadczenia pracy, który to fakt uzasadniałby dopiero przyznanie jej zasiłku chorobowego. Podkreślić przy tym należy, iż brak jest podstaw – w świetle przepisów kwestionowanej ustawy – do akceptacji tezy, zgodnie z którą ubezpieczonemu przysługuje wybór: stosować terapię polegającą na wykonywaniu częściowej aktywności zawodowej albo zrezygnować z terapii w celu otrzymania zasiłku chorobowego. Podstawą przyznania zasiłku jest bowiem obiektywny fakt niezdolności do pracy. Jeżeli skarżąca mogła świadczyć pracę – jak wynika z uzasadnienia wyroków, skarżąca w trakcie przebywania na zasiłku podejmowała się tych samych czynności, które zasadniczo podejmowała będąc zdrową, a które traktowane były wtedy jako prowadzenie działalności gospodarczej – to brak było podstaw do stwierdzenia niezdolności do pracy i przyznania zasiłku chorobowego.
Podkreślić także należy, że przyjęta w orzecznictwie Sądu Najwyższego wykładnia kwestionowanego przepisu bierze pod uwagę specyfikę pracy osoby prowadzącej działalność gospodarczą, dopuszczając sytuacje, w których pomimo podjęcia pewnych czynności stanowiących wykonywanie pracy zarobkowej, nie zostaje spełniona dyspozycja art. 17 ustawy zasiłkowej. Przede wszystkim dopuszczalne jest wykonywanie czynności „sporadycznie” oraz „o formalnym charakterze” (jak np. złożenie podpisu, zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 6 lutego 2008 r., II UK 10/2007, OSNP 2009/9-10 poz. 123; z 15 czerwca 2007 r., II UK 223/2006, OSNP 2008/15-16 poz. 231 oraz z 9 października 2006 r., II UK 44/2006, OSNP 2007/19-20 poz. 295). Przejawem wskazanej powyżej linii orzeczniczej jest też wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 6 maja 2009 r. (sygn. akt II UK 359/2008), w którym stwierdzono, że wykonywanie przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą w okresie orzeczonej niezdolności do pracy czynności formalno-prawnych związanych z posiadanym przez nią statusem pracodawcy (podpisywanie dokumentów) nie może być traktowane jako prowadzenie działalności gospodarczej powodujące utratę prawa do zasiłku chorobowego w myśl art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia wykazano różnice w zakresie czynności podejmowanych przez ubezpieczoną w trakcie choroby i w toku prowadzenia normalnej działalności gospodarczej. Ekspressis verbis stwierdzono także, iż nie można zgodzić się ze stanowiskiem „że w okresie korzystania ze zwolnienia lekarskiego, dokonanie wszelkich czynności, jakich wymaga prowadzenie działalności gospodarczej, wykonywanej również przez pracowników, powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego. Zaprzestanie prowadzenia działalności w razie zachorowania pracodawcy oznaczałoby konieczność likwidacji zakładu pracy, zwalniania pracowników z pierwszym dniem jego choroby i obowiązek wypłacenia im należności za okres wypowiedzenia, a po odzyskaniu zdolności do pracy, ponowne poszukiwanie i zatrudnianie odpowiednich pracowników.” Podobnie w wyroku z dnia 8 kwietnia 2008 r. ( I UK 273/02, nie publikowane) Sąd Najwyższy stwierdził, że „wykonywanie przez ubezpieczonych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą po uzyskaniu orzeczenia o niezdolności do pracy w związku z chorobą niezbędnych czynności mających na celu zabezpieczenie funkcjonowania przedsiębiorstwa nie stanowi pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ustawy (…)”. Przypomnieć należy, że wykonywane przez skarżącą czynności wykraczały zarówno poza dokonywanie czynności formalno – prawnych związanych z prowadzeniem przez nią przedsiębiorstwa, jak i poza czynności niezbędne do zabezpieczenia prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Powyższa konstatacja uzasadnia także oczywistą bezzasadność zarzutu naruszenia przez zaskarżony przepis art. 32 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 67 ust. 1 Konstytucji, które – zdaniem skarżącej – wynika ze zróżnicowania sytuacji prawnej obywateli korzystających ze zwolnienia lekarskiego ze względu na stosowaną wobec nich terapię: chorzy niewymagający terapii polegającej na wykonywaniu częściowej aktywności zawodowej w okresie leczenia mają prawo do korzystania z zasiłku chorobowego, podczas gdy chorzy wymagający takiej terapii są tego prawa pozbawieni. Nierówność stanowi także konsekwencję – w ocenie skarżącej – rodzaju wykonywanej przez ubezpieczonych działalności zarobkowej: osoby wykonujące pracę na podstawie umowy o pracę są lepiej traktowani niż obywatele prowadzący działalność indywidualną, w stosunku do których nawet niewielka styczność z firmą jest traktowana jako wykonywanie działalności zarobkowej.
Podkreślić raz jeszcze należy, iż prawo do zasiłku chorobowego przysługuje w przypadku niemożności świadczenia pracy skutkującej utratą możności zarobkowania. Zasiłek chorobowy nie przysługuje z samego faktu „bycia chorym”, zaś niezdolność do pracy nie jest cechą choroby, tylko może być – nie musi – jej konsekwencją, zależną w wielu przypadkach od rodzaju pracy wykonywanej przez ubezpieczonego. Istnieją schorzenia stanowiące obiektywną przeszkodę wykonywania tylko określonej kategorii pracy, co oznacza, że wielokrotnie przy takich samych z biologicznego punktu widzenia dolegliwościach część ubezpieczonych – ze względu na rodzaj wykonywanej pracy – zostanie uznana za niezdolną do pracy, a w konsekwencji zostanie im przyznany zasiłek, w stosunku zaś do pozostałej części brak będzie możliwości uznania ich za niezdolnych do świadczenia dotychczasowej pracy. Zróżnicowanie prawa do zasiłku ze względu na rodzaj wykonywanej pracy stanowi zatem immanentną cechę tego świadczenia ubezpieczeniowego, związaną z jego ratio legis.
W ocenie Trybunału brak jest podstaw do przyjęcia tezy, iż poprzez pozbawienie skarżącej prawa do zasiłku chorobowego w sytuacji stosowania terapii polegającej na częściowym wykonywaniu aktywności zawodowej doszło do naruszenia chronionej przez art. 30 przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Podkreślić raz jeszcze należy, że pozbawienie prawa do zasiłku jest konsekwencją faktu, iż skarżąca de facto nie okazała się niezdolna do pracy, która to niezdolność dopiero uzasadnia przyznanie zasiłku chorobowego.

Mając powyższe na względzie należało, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, odmówić skardze konstytucyjnej nadania dalszego biegu.