Pełny tekst orzeczenia

267/3/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 1 grudnia 2010 r.


Sygn. akt Ts 55/10



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Mirosław Wyrzykowski,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Emilii D. w sprawie zgodności:

art. 632 pkt 1 oraz art. 632a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 3 marca 2010 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 632 pkt. 1 oraz art. 632a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Wyrokiem z 18 lutego 2009 r. Sąd Rejonowy w Zgorzelcu – Wydział VI Grodzki (sygn. akt VI K 971/07) uniewinnił funkcjonariuszy Straży Miejskiej w Zgorzelcu od zarzutu popełnienia czynu z art. 212 § 1 k.k., polegającego na pomówieniu skarżącej – w złożonym zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa przez inną osobę – o niewywiązywanie się przez skarżącą z obowiązku świadczenia pracy i podpisywania list obecności pomimo faktycznej nieobecności w pracy. Wyrokiem z 18 sierpnia 2009 r. Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze – VI Wydział Karny Odwoławczy (sygn. akt VI Ka 246/09) uchylił zaskarżony wyrok i umorzył postępowanie z powodu braku skargi uprawnionego oskarżyciela. Postanowieniem z 30 listopada 2009 r. Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze (sygn. akt VI Ka 246/09) zasądził od skarżącej, jako oskarżyciela prywatnego, zwrot kosztów postępowania na rzecz oskarżonych.

Skarżąca zarzuciła w skardze konstytucyjnej, że art. 632 pkt 1 k.p.k., w zakresie, w jakim z oskarżenia prywatnego, w razie umorzenia postępowania karnego z powodu braku skargi uprawnionego oskarżyciela przewiduje, że koszty procesu ponosi oskarżyciel prywatny, jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji. Przepis ten prowadzi do wydania orzeczenia, które jest nie do pogodzenia, zdaniem skarżącej, z zasadą demokratycznego państwa prawnego, zasadą równości oraz prawem do sądu. Obywatel nie powinien bowiem ponosić negatywnych skutków wadliwie podjętej decyzji przez sąd I instancji, w wyniku której postępowanie karne nie zostało rozstrzygnięte już na etapie wstępnej kontroli aktu oskarżenia, przez co naraża się go na koszty. Państwo powinno ponosić ryzyko czynności organów procesowych i przejmować wynikające z nich obciążenia finansowe. Ponadto art. 632a narusza zasadę dostatecznej określoności prawa (art. 2 Konstytucji), zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), daje bowiem wymiarowi sprawiedliwości zbyt daleko posuniętą swobodę w decydowaniu o „wyjątkowych wypadkach”, w których sąd, pomimo umorzenia postępowania, może obciążyć jego kosztami Skarb Państwa albo oskarżonego. Skarżąca podkreśla, że obciążenie oskarżyciela prywatnego kosztami w razie umorzenia postępowania nie jest obligatoryjne. Zatem nie może być uznane za sprawiedliwe obciążenie kosztami procesu zarówno wtedy, gdy przyczyna umorzenia jest od niego niezależna, jak i wtedy, gdy koszty procesu spowodowane zostały przez organy procesowe w sytuacji, w której nie powinno w ogóle dojść do wszczęcia postępowania, a wszczęte powinno zostać umorzone. Skarżąca podkreśla nadto, że zawarty w art. 622 k.p.k. nakaz zwrotu oskarżycielowi prywatnemu poniesionych wydatków w razie umorzenia postępowania w sytuacji ustalenia, że podlega ono ściganiu z urzędu, wskazuje, że wolą ustawodawcy było nieobciążanie w takiej sytuacji oskarżyciela prywatnego kosztami procesu.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) wynika, że na skarżącej ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 tejże ustawy wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.

Przedmiotem skargi konstytucyjnej są przepisy określające zasady ponoszenia kosztów postępowania w sprawach z oskarżenia prywatnego w razie umorzenia postępowania. Kwestia ta była już w części przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku SK 44/04 (wyrok TK z 23 maja 2005 r., SK 44/04, OTK ZU nr 5A/2005, poz. 52) Trybunał orzekł, że art. 632 pkt 1 k.p.k. w zakresie, w jakim w sprawach z oskarżenia prywatnego, w razie umorzenia postępowania karnego przeciwko oskarżonemu z powodu przedawnienia karalności, kosztami procesu obligatoryjnie obciąża oskarżyciela prywatnego, jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. W wyroku tym podkreślono, że „ograniczenie dostępności do sądu poprzez istnienie barier ekonomicznych może przejawiać się w nadmiernie wysokim ryzyku ekonomicznym, wywołanym zarówno zasadami, wedle których kształtuje się ostatecznie obowiązek ponoszenia kosztów postępowania, jak i konsekwencji wygórowanego poziomu kosztów. To właśnie ryzyko może powstrzymywać przed korzystaniem z prawa do sądu. Wygórowany poziom kosztów, jak i zasady ich rozkładu mogą być zatem podnoszone jako zarzut ograniczenia dostępności do sądu. Za sprzeczne z zasadą dostępności do sądu można więc uważać nie tyle samo ustanowienie kosztów sądowych ponoszonych przez uczestników postępowania sądowego, lecz zasady ich ewentualnego rozłożenia pomiędzy uczestników, a także ukształtowanie ich na zbyt wysokim poziomie”.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 632 pkt 1 k.p.k. nie pozwala na różnicowanie rozstrzygnięć w przedmiocie kosztów procesu w zależności od tego, jaka jest podstawa prawna i przyczyna umorzenia postępowania w sprawie, a także w zależności od tego, czyje zachowanie spowodowało powstanie tych kosztów. „Obowiązek ukształtowany przez kwestionowany przepis nie jest więc fakultatywny i nie pozostawia sądowi żadnego wyboru w kształtowaniu kosztów procesu w przypadku umorzenia postępowania”. Zatem Trybunał stwierdził, że nie mona uznać za sprawiedliwe „obciążenie oskarżyciela prywatnego kosztami procesu w całym zakresie zarówno wtedy, gdy przyczyna umorzenia postępowania jest od niego całkowicie niezależna, jak i wtedy, gdy koszty procesu spowodowane zostały przez organy procesowe w sposób nieuzasadniony w sytuacji, w której nie powinno w ogóle dojść do wszczęcia postępowania, a wszczęte podlegało niezwłocznemu umorzeniu”.

Zasadnicze zarzuty skarżącej, zawarte w niniejszej skardze konstytucyjnej, związane są z takim brzmieniem zaskarżonych przepisów art. 632 pkt 1 i art. 632a k.p.k., w jakim doprowadziły do obciążenia skarżącej kosztami postępowania w sytuacji jego umorzenia z powodu wystąpienia negatywnej przesłanki procesowej określonej w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. Zauważyć należy jednak, że odmiennie od sytuacji prawnej istniejącej w chwili rozpoznawania skargi konstytucyjnej SK 44/04, obowiązujące aktualnie przepisy nie ustanawiają obligatoryjnego obowiązku obciążenia oskarżyciela prywatnego kosztami postępowania w razie umorzenia postępowania. Zaskarżony przepis art. 632a k.p.k. przewiduje w razie umorzenia postępowania z oskarżenia prywatnego możliwość orzeczenia o obciążeniu kosztami takiego postępowania oskarżonego lub Skarb Państwa. Zgodnie z tym przepisem: „W wyjątkowych przypadkach, w razie umorzenia postępowania, sąd może orzec, że koszty procesu ponosi w całości lub w części oskarżony, a w sprawach z oskarżenia prywatnego oskarżony lub Skarb Państwa”. Przepis ten, wprowadzony został w wyniku nowelizacji kodeksu postępowania karnego, wynikającej z wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie SK 44/04. Zatem obowiązujące przepisy spełniają określony w orzecznictwie Trybunału warunek wprowadzenia mechanizmu pozwalającego sądowi orzekającemu w sprawie na odmienne traktowanie oskarżyciela prywatnego w zakresie kosztów postępowania – w zależności od tego, czy przyczyna umorzenia jest od niego zależna, czy też wynika z przyczyn leżących poza samych oskarżycielem. W tym zatem zakresie zarzuty skarżącej uznać należy za oczywiście bezzasadne.

Skarżąca wskazuje jednak, że naruszenia swych praw i wolności dopatruje się nie w samym brzmieniu przepisów – dostrzegając brak obligatoryjności obciążenia kosztami w razie umorzenia postępowania – lecz w tym, że w niniejszej sprawie doszło na podstawie zaskarżonego przepisu art. 632 pkt 1 k.p.k. do wydania niekorzystnego dla niej orzeczenia o kosztach. Tak sformułowany zarzut odnosi się jednak nie tyle do brzmienia zaskarżonych przepisów, lecz do zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia. Jest to więc w istocie skarga na stosowanie prawa, a jako taka nie mieści się w dopuszczalnym zakresie kontroli sprawowanej przez Trybunał Konstytucyjny. Obowiązujące w zaskarżonym zakresie przepisy pozwalają bowiem na wydanie rozstrzygnięcia korzystnego dla skarżącej. Odmienna treść postanowienia wynika nie z brzmienia przepisu, lecz z oceny sformułowanej przez sąd, który nie dopatrzył się podstaw do obciążenia kosztami postępowania oskarżonych ani Skarbu Państwa. Trybunał Konstytucyjny nie jest zaś władny dokonywać oceny prawidłowości tego rozstrzygnięcia. Trybunał podziela przy tym zapatrywania skarżącej, że art. 622 k.p.k. powinien stanowić w sprawie skarżącej istotną dyrektywę interpretacyjną w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach, kwestia ta jednak należy do sfery stosowania prawa, wymykającej się, co do zasady, zakresowi orzekania Trybunału w niniejszej sprawie.

Niezależnie od powyższego wskazać należy, że zaskarżony przepis art. 632a k.p.k. nie był podstawą ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącej. O ile bowiem przepis ten wprowadza możliwość orzeczenia o kosztach postępowania w ten sposób, by w całości albo części ponieśli je oskarżony lub Skarb Państwa, o tyle w niniejszej sąd oparł orzeczenie o ogólną regułę określoną w art. 632 pkt 1 k.p.k. Podstawą wydanego w sprawie skarżącej postanowienia o zasądzeniu kosztów postępowania nie był zatem zaskarżony art. 632a k.p.k. Okoliczność ta stanowi samodzielną podstawę odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej w tym zakresie.



W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.