Pełny tekst orzeczenia

348/5/B/2010



POSTANOWIENIE

z dnia 18 stycznia 2010 r.

Sygn. akt Ts 68/09



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Marek Mazurkiewicz,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Małgorzaty i Roberta O. w sprawie zgodności:

art. 535 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 3 marca 2009 r. (data nadania) skarżący zarzucili, że art. 535 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.), w zakresie, w jakim zwalnia Sąd Najwyższy z obowiązku sporządzenia pisemnego uzasadnienia, wydanego na rozprawie postanowienia o oddaleniu kasacji, z uwagi na jej oczywistą bezzasadność, jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

W ocenie skarżących przepis będący przedmiotem wniesionej skargi, poprzez posłużenie się zwrotem niedookreślonym: „kasacja oczywiście bezzasadna”, pozostawia orzekającemu Sądowi Najwyższemu zbyt dużą swobodę interpretacji tego pojęcia, a brak pisemnego uzasadnienia postanowienia powoduje, że przyczyny oddalenia kasacji pozostają dla strony – pomimo wydania go na rozprawie – niejasne. Skarżący wyrażają pogląd, że rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę w zaskarżonym przepisie nie jest proporcjonalne do osiąganego celu, czym narusza wolności i prawa wskazane w petitum skargi konstytucyjnej.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 12 listopada 2008 r. (sygn. akt IV KK 213/08) Sąd Najwyższy na rozprawie oddalił kasacje skarżących jako oczywiście bezzasadne. Powyższe postanowienie, doręczone pełnomocnikowi skarżących 8 grudnia 2008 r., nie zawiera uzasadnienia.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 27 października 2009 r. (doręczonym 4 listopada 2009 r.) pełnomocnik skarżących został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej poprzez: wskazanie adresu skarżących; dokładne określenie podstaw skargi – przepisów Konstytucji, naruszonych przez przepis będący przedmiotem wniesionej do Trybunału skargi konstytucyjnej, a także wskazanie wolności lub praw wywodzonych z tych przepisów; wskazanie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw. Pismem z 12 listopada 2009 r. pełnomocnik odniósł się do zarządzenia.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, że w związku z wydaniem przez organ władzy publicznej ostatecznego orzeczenia na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego, doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest zatem przesłanką konieczną dla uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W ocenie Trybunału zarzut skarżących, że w związku z postanowieniem Sądu Najwyższego z 12 listopada 2008 r. (sygn. akt IV KK 213/08) doszło do naruszenia ich praw wskazanych w petitum wniesionej skargi, jest oczywiście bezzasadny.

Na wstępie należy zauważyć, że w świetle ugruntowanego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, prawo do kasacji jako nadzwyczajnego środka zaskarżenia nie mieści się w normatywnej treści art. 45 Konstytucji, statuującego prawo do sądu, dlatego też w odniesieniu do tego środka nie obowiązują standardy tożsame z tymi, które należy odnosić do postępowania dwuinstancyjnego. Biorąc pod uwagę, że kasacja w postępowaniu karnym jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, wnoszonym od prawomocnych wyroków sądów odwoławczych kończących postępowanie, nie można zatem negować kompetencji ustawodawcy do odpowiedniego ukształtowania postępowania kasacyjnego (zob. wyrok TK z 31 marca 2005 r., SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29).

W sprawie będącej przedmiotem niniejszego rozpoznania postanowienie o oddaleniu kasacji z powodu jej oczywistej bezzasadności wydano po przeprowadzeniu rozprawy, na której sąd wygłosił ustne uzasadnienie wydanego rozstrzygnięcia. W tej sytuacji, nie może ostać się argument o arbitralności działania sądu i braku uzasadnienia postanowienia o oczywistej bezzasadności kasacji. W ocenie Trybunału postanowienie było uzasadnione w formie ustnej, dlatego zarzut skarżących o niemożności zapoznania się z przesłankami odmowy z powodu oczywistej bezzasadności kasacji, tym samym braku rzetelności, jawności oraz sprawiedliwości postępowania, należy w rozpatrywanej sprawie uznać za oczywiście bezzasadny. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego nie można formułować powyższych zarzutów w sytuacji, gdy przepis nie nakazuje sporządzenia pisemnego uzasadnienia wydanego na rozprawie postanowienia oddalającego kasację z powodu jej oczywistej bezzasadności (zob. postanowienie TK z 11 kwietnia 2005 r., SK 48/04, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 45).

Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny nie neguje poglądu skarżących, że uzasadnianie orzeczeń sądowych jest decydującym komponentem prawa do rzetelnego sądu jako konstytucyjnie chronionego prawa jednostki. Należy bowiem zauważyć, że uzasadnianie orzeczeń pełni różne funkcje: sprzyjania samokontroli organu orzekającego, wyjaśniająco-interpretacyjną (w tym dokumentacyjną i ułatwiającą realizację orzeczenia), kontrolną zewnętrzną, umożliwiającą akceptację orzeczenia w skali indywidualnej i jego legitymizację społeczną (funkcja wychowawcza, głos w dyskursie społecznym). Wszystkie te funkcje uzasadnienia są zakotwiczone w konstytucyjnych zasadach i wartościach, można tu chociażby wskazać zasadę państwa prawa, godność ludzką, skuteczne prawo do sądu. Jednak nie w każdym wypadku każda z tych funkcji dochodzi do głosu równie silnie. Zależy to od szczebla postępowania, przedmiotu orzeczenia, formy uzasadnienia (ustne, pisemne). Należy zauważyć, że zwłaszcza w wypadku orzeczeń kończących sprawę, z natury niezaskarżalnych, odpada funkcja uznawana za podstawową, tj. umożliwienia kontroli zewnętrznej orzeczenia. Dlatego też w wielu systemach prawnych, w państwach niewątpliwie zaliczanych do demokratycznych państw prawa, przewidziane są różne ograniczenia uzasadniania takich właśnie orzeczeń. Wskazać tu można choćby system niemiecki, w którym – przy pełnej świadomości kompromisowości takiego rozstrzygnięcia – konsekwentnie uznaje się tego rodzaju ograniczenie za mieszczące się w granicach swobody regulacyjnej ustawodawcy zwykłego. Dodać jednak należy, że system niemiecki – inaczej niż system polski – przyznaje skargę konstytucyjną także na stosowanie prawa, a nie tylko na samo brzmienie przepisów. W systemie niemieckim uznaje się zatem konstytucyjność braku uzasadnienia nawet w wypadku, gdy braki uzasadnienia miały swe źródło w błędnym stosowaniu prawa. W polskim systemie prawnym zaskarżony przepis k.p.k. wyłącza jedynie pisemność uzasadnienia. Przy czym dodać należy, że nigdy w polskim systemie prawnym nie dopuszcza się pominięcia uzasadnienia wyroku, jeśli to on jest kończącym orzeczeniem (por. S. Zabłocki, Postępowanie kasacyjne w nowym kodeksie postępowania karnego. Komentarz praktyczny, Warszawa 1998, s. 112-113). Dopuszczalność pominięcia w polskim systemie prawnym pisemnego uzasadnienia dotyczy tylko postanowień, a w świetle powyższego, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego nie może być uznana za niekonstytucyjną.

Odnosząc się natomiast do zarzutu, jakoby ograniczenie w tym zakresie dokonane było przez ustawodawcę z naruszeniem zasady proporcjonalności, Trybunał zwraca uwagę, że ta kwestia została jednoznacznie rozstrzygnięta w wyroku z 16 stycznia 2006 r., SK 30/05 (OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2). W powyższej sprawie Trybunał stanął na stanowisku, że przyczyną niekonstytucyjności zaskarżonej normy nie są traktowane oddzielnie: brak konieczności zawiadamiania strony (pełnomocnika) o posiedzeniu; brak jawności postępowania w sprawie oczywiście bezzasadnej kasacji; posłużenie się przez ustawodawcę pojęciem „oczywista bezzasadność”; brak obowiązku sporządzania uzasadnienia. Niekonstytucyjna jest jedynie możliwość kumulacji wszystkich tych okoliczności, dopiero ona decyduje o braku proporcjonalności zaskarżonego przepisu.



Tym samym biorąc pod uwagę unormowanie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.