Pełny tekst orzeczenia

349/5/B/2010

POSTANOWIENIE

z dnia 15 września 2010 r.

Sygn. akt Ts 68/09



Trybunał Konstytucyjny w składzie:





Wojciech Hermeliński – przewodniczący


Ewa Łętowska – sprawozdawca


Zbigniew Cieślak,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 stycznia 2010 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Małgorzaty i Roberta O.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 3 marca 2009 r. (data nadania) skarżący zarzucili, że art. 535 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.), w zakresie, w jakim zwalnia Sąd Najwyższy z obowiązku sporządzenia pisemnego uzasadnienia, wydanego na rozprawie postanowienia o oddaleniu kasacji, z uwagi na jej oczywistą bezzasadność, jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

W ocenie skarżących przepis będący przedmiotem wniesionej skargi, poprzez posłużenie się zwrotem niedookreślonym „kasacja oczywiście bezzasadna”, pozostawia orzekającemu Sądowi Najwyższemu zbyt dużą swobodę interpretacji tego pojęcia, a brak pisemnego uzasadnienia postanowienia powoduje, że przyczyny oddalenia kasacji pozostają dla strony – pomimo wydania go na rozprawie – niejasne. Skarżący wyrażają pogląd, że rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę w zaskarżonym przepisie nie jest proporcjonalne do osiąganego celu, czym narusza wolności i prawa wskazane w petitum skargi konstytucyjnej.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 12 listopada 2008 r. (sygn. akt IV KK 213/08) Sąd Najwyższy na rozprawie oddalił kasacje skarżących jako oczywiście bezzasadne. Powyższe postanowienie, doręczone pełnomocnikowi skarżących 8 grudnia 2008 r., nie zawiera uzasadnienia.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 27 października 2009 r. (doręczonym 4 listopada 2009 r.) pełnomocnik skarżących został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej poprzez: wskazanie adresu skarżących; dokładne określenie podstaw skargi – przepisów Konstytucji, naruszonych przez przepis będący przedmiotem wniesionej do Trybunału skargi konstytucyjnej, a także wskazanie wolności lub praw wywodzonych z tych przepisów; wskazanie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw. Pismem z 12 listopada 2009 r. pełnomocnik odniósł się do zarządzenia.

Postanowieniem z 18 stycznia 2010 r. (doręczonym 26 stycznia 2010 r.) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. W uzasadnieniu wskazał, że zarzut naruszenia praw skarżących jest oczywiście bezzasadny. Brak pisemnego uzasadnienia oddalonej jako oczywiście bezzasadnej kasacji nie może być traktowany jako naruszenie prawa do rzetelnej procedury. Kasacja, jako nadzwyczajny środek zaskarżenia, może być przez ustawodawcę ukształtowana w sposób odmienny niż zażalenie i apelacja, bowiem ustawodawca dysponuje w tej materii większym zakresem swobody. Ponadto Trybunał uznał, że standardy rzetelnej i sprawiedliwej procedury podejmowania decyzji w sprawie rozpoznania kasacji w sposób odpowiadający wymogom realizacji obowiązku informacyjnego zostały określone już wyrokiem z 16 stycznia 2006 r. (SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2).

Na powyższe postanowienie zażalenie złożył pełnomocnik skarżących. Pismem z 2 lutego 2010 r. zaskarżył postanowienie w całości i wniósł o nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Zarzucił, że ustne motywy wyroku ogłoszone przez sąd na rozprawie nie spełniają – wbrew temu, co wskazał w postanowieniu Trybunał – wymogów rzetelnego uzasadnienia wyroku. Zdaniem skarżących, w sytuacji oddalenia kasacji z powodu jej oczywistej bezzasadności tylko pisemne uzasadnienie rozstrzygnięcia spełnia standardy rzetelnej i sprawiedliwej procedury rozpoznania tego środka zaskarżenia, ponieważ pozwala w pełni zapoznać się z motywami uznania kasacji za oczywiście bezzasadną. Ponadto zaskarżony przepis uniemożliwia wykreowanie przez Sąd Najwyższy wspólnego standardu orzekania co do kasacji oczywiście bezzasadnych. Prowadzi to do nieweryfikowalnej niespójności orzecznictwa w zakresie „oczywistej bezzasadności kasacji”. Skarżący zarzucili również, że zaskarżony przepis – jak ujmują to skarżący – nie wykonuje w pełni zaleceń Trybunału Konstytucyjnego wyrażonych w wyroku Trybunału w sprawie SK 30/05.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś zarzuty podniesione w zażaleniu nie podważają dokonanych ustaleń i w ocenie Trybunału nie zasługują na uwzględnienie.

Na etapie rozpatrzenia zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W konsekwencji Trybunał analizuje te zarzuty zażalenia, które podają w wątpliwość trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

W pierwszej kolejności Trybunał zbadał raz jeszcze, czy w związku z postanowieniem Sądu Najwyższego z 12 listopada 2008 r., wydanym na podstawie zakwestionowanego w skardze przepisu, doszło do naruszenia przysługujących skarżącym praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. W szczególności, czy w niniejszej sprawie doszło do naruszenia prawa skarżących do rzetelnej procedury i sprawiedliwego sądu.

Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie w pełni akceptuje ustalenia i podstawy odmowy przedstawione w postanowieniu z 18 stycznia 2010 r. Istota zarzutów skargi, popieranych w zażaleniu, wiąże się z pozbawieniem skarżących możliwości uzyskania uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego stwierdzającego oczywistą bezzasadność wniesionej kasacji.

Należy zatem raz jeszcze podkreślić, że w świetle ugruntowanego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, kasacja w sprawach karnych, podobnie jak skarga kasacyjna w postępowaniu cywilnym, jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia. Z tego powodu prawo do jej rozpoznania przez Sąd Najwyższy nie ma charakteru prawa konstytucyjnego, a zatem ustawodawca posiada większą swobodę kreowania warunków jej rozpoznania. Brak pisemnego uzasadnienia postanowień kończących postępowanie, z natury niezaskarżalnych, nie oznacza per se naruszenia przez ustawodawcę zasad rzetelnej procedury i prawa do sprawiedliwego sądu.

Trybunał Konstytucyjny w swoim dotychczasowym orzecznictwie wypowiadał się już na temat dochowania standardów wynikających w szczególności z art. 45 ust. 1 Konstytucji, w sytuacji, gdy przepis proceduralny upoważniał Sąd Najwyższy do wyłącznie ustnego uzasadnienia postanowienia oddalającego kasację z powodu jej oczywistej bezzasadności.

W postanowieniu z 11 kwietnia 2005 r., SK 48/04 (OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 45), w zakresie zarzutu naruszenia konstytucyjnych praw wyrażonych w art. 2, art. 32, art. 45 ust. 1, art. 175 ust. 1 oraz art. 183 ust. 1 Konstytucji przez przepis art. 535 § 2 k.p.k., w brzmieniu: „Sąd Najwyższy oddala na posiedzeniu kasację w razie jej oczywistej bezzasadności. Strony mogą wziąć udział w posiedzeniu. Oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej nie wymaga pisemnego uzasadnienia”. Trybunał co prawda umorzył postępowanie z powodu niewykazania przez skarżącego, że w jego sprawie w ogóle doszło do naruszenia konstytucyjnego prawa do rzetelnego sądu z uwagi na brzmienie zaskarżonego przepisu, niemniej, powyższym rozstrzygnięciem uznał, że ewentualny zarzut naruszenia prawa do sądu przez brak pisemnego uzasadnienia postanowienia jest chybiony. Zaakcentował, że znana jest mu praktyka uzasadniania ustnie postanowień oddalających kasację jako bezzasadną, w wypadku gdy przeprowadzono rozprawę, a oskarżony wziął w niej udział. W tej sytuacji nie można jednak twierdzić, że kwestionowany przepis k.p.k. w ogóle uniemożliwia uzyskanie uzasadnienia w wypadku postanowienia uznającego kasację za bezzasadną; uzasadnienie jest w tym wypadku w formie ustnej.

Przenosząc powyższe na grunt sprawy, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, należy zauważyć, że skarżący uczestniczyli w rozprawie i wysłuchali ustnego uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego oddalającego kasację z powodu jej oczywistej bezzasadności. Należy również mieć na uwadze, że w postępowaniu przed Sądem Najwyższym strona reprezentowana jest przez profesjonalnego pełnomocnika, do którego należy między innymi udzielanie pomocy prawnej, współdziałanie w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa. To, iż – w ocenie skarżących – ustne uzasadnienie postanowienia nie umożliwia weryfikacji sposobu myślenia sądu i przedstawienia przez niego w czytelny sposób motywów w sytuacji, gdy powodem oddalenia kasacji jest jej oczywista bezzasadność, jest jedynie odzwierciedleniem negatywnego stosunku skarżących do zapadłego w ich sprawie rozstrzygnięcia.

Trybunał w obecnym składzie podziela również stanowisko przedstawione w zaskarżonym postanowieniu, że konstytucyjny standard obowiązku informacyjnego Sądu Najwyższego przyjmowania kasacji do rozpoznania został już ustalony wyrokiem Trybunału z 16 stycznia 2006 r., SK 30/05 (OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2). Trybunał uznał bowiem, że niekonstytucyjna jest wyłącznie sytuacja pozbawiająca stronę łącznie wszelkich instrumentów zapewniających przejrzystość orzekania. Skarżący, jak już wcześniej ustalono, zapoznali się z motywami oddalenia kasacji jako oczywiście bezzasadnej. Wobec powyższego, zarzut braku jakiejkolwiek informacji dotyczącej powodów oddalenia ich środka zaskarżenia należy uznać za chybiony.

Skarżący, formułując zarzuty, powinni mieć również na uwadze okoliczność, że zwolnienie Sądu Najwyższego z pisemnego uzasadnienia postanowienia oddalającego oczywiście bezzasadną kasację nie dotyczy sytuacji, gdy w sprawie zgłoszono zdanie odrębne, jak również gdy postanowienie wydano na posiedzeniu oraz jeżeli wydano je wprawdzie na rozprawie, ale strona pozbawiona wolności nie została sprowadzona na rozprawę, a nie miała też swego przedstawiciela ustawowego, który to – w założeniu ustawodawcy – mógłby w rozprawie tej wziąć udział. Z powyższego wynika, że ustawodawca przewidział wszystkie okoliczności uczestnictwa strony w postępowaniu przed Sądem Najwyższym i w każdej z nich umożliwił stronie poznanie motywów, które stanowiły asumpt dla podjętej decyzji.

Istotnego novum dla uwzględnienia zażalenia nie stanowi również zarzut skarżących, że brak konieczności sporządzania uzasadnień pisemnych pozbawia orzeczenia Sądu Najwyższego charakteru edukacyjnego, jak również prowadzi do nieweryfikowalnej niespójności orzecznictwa w zakresie oczywistej bezzasadności kasacji. Po pierwsze, Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że zarzut ten nie był podnoszony w skardze, dlatego skarżący nie mogą powoływać go w zażaleniu. Po drugie, należy mieć na uwadze, że walor edukacyjny orzeczeń Sądu Najwyższego nie ma bezpośredniego związku z prawem podmiotowym skarżących do rzetelnej procedury sądowej i sprawiedliwego sądu. W tym zakresie ustawodawca – jak już wcześniej ustalono – zagwarantował skarżącym prawo i możliwość zapoznania się z motywami zapadłej decyzji o oddaleniu kasacji z powodu jej oczywistej bezzasadności i w tym też zakresie zaskarżony przez skarżących przepis spełnia dyrektywy wyroku w sprawie SK 30/05.



Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.