435/6/B/2010
POSTANOWIENIE
z dnia 20 września 2010 r.
Sygn. akt Ts 71/09
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Mazurkiewicz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jacka K. w sprawie zgodności:
art. 23 ust. 5 i art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 21 stycznia 2004 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych i biopaliw ciekłych (Dz. U. Nr 34, poz. 293, ze zm.) z art. 42 ust. 1 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 10 marca 2009 r. skarżący wniósł o stwierdzenie niekonstytucyjności art. 23 ust. 5 i art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 21 stycznia 2004 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych i biopaliw ciekłych (Dz. U. Nr 34, poz. 293, ze zm.; dalej: ustawa o paliwach i biopaliwach ciekłych) z art. 42 ust. 1 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Powyższa skarga została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. Wyrokiem Sądu Rejonowego w Bydgoszczy – III Wydział Karny z 24 kwietnia 2008 r. (sygn. akt III 1167/07) skarżący został uznany za winnego popełnienia przestępstwa opisanego w art. 23 ust. 5 ustawy o paliwach i biopaliwach ciekłych. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy – IV Wydział Odwoławczy wyrokiem z 13 listopada 2008 r. (sygn. akt IV Ka 947/08) utrzymał w mocy orzeczenie sądu I instancji.
Zaskarżony przepis penalizuje nieumyślny obrót paliwami ciekłymi niespełniającymi wymagań jakościowych, przy czym wymagania jakościowe zostały doprecyzowane w rozporządzeniach ministra gospodarki, wydawanych zasadniczo co roku na podstawie art. 4 ust. 2 zaskarżonej ustawy. Oznacza to – zdaniem skarżącego – że „penalizacja zachowań zostaje aktualizowana przez Rozporządzenie”. Skarżący podnosi przy tym, że delegacja ustawowa nie zawiera precyzyjnych wytycznych dotyczących treści tego aktu podustawowego, ograniczając się do wskazania na „właściwe normy w tym zakresie”, jakim ma odpowiadać paliwo. Brak dookreślenia norm, jakie minister ma wziąć pod uwagę, ustalając wymagania jakościowe dla danego rodzaju paliwa, narusza – w ocenie skarżącego – reguły określone w art. 92 ust. 1 Konstytucji. Ponadto, blankietowe odesłanie do zachowań określonych w rozporządzeniu narusza prawa skarżącego określone w art. 42 ust. 1 Konstytucji.
W uzasadnieniu wysuniętych zarzutów skarżący przytacza także orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, w którym wskazano na dopuszczalność przepisów mających charakter blankietu zupełnego tylko w sytuacji, w której przewidziane za nie kary są niewielkie. Skarżący zwraca uwagę, że za popełnione przez niego przestępstwo kary grzywny sięgają sumy 250 tys. zł. Ponadto, skarżący wskazuje, że minister gospodarki nie posiada demokratycznej legitymacji opartej na powszechnych i bezpośrednich wyborach. Skarżący przytacza także orzecznictwo Trybunału, z którego wynika, że podstawowe elementy zarówno czynu, jak i kary muszą zostać określone w samej ustawie. Wskazuje także, że odesłanie nie może obejmować regulacji, w których zakres udzielonych upoważnień ustawowych do ich wydania narusza konstytucyjne zasady stanowienia aktów normatywnych, w tym tych, w których upoważnienie do ich wydania nie spełnia wymagań określonych w art. 92 Konstytucji.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 21 kwietnia 2009 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia w terminie 7 dni braku wniesionej skargi konstytucyjnej przez określenie sposobu, w jaki wydanie rozstrzygnięcia na podstawie kwestionowanego przepisu doprowadziło do naruszenia wskazanego w skardze prawa konstytucyjnego.
W piśmie procesowym nadesłanym w celu wykonania powyższego zarządzenia skarżący wykazuje, że skazanie go za czyn dookreślony w akcie rangi podustawowej narusza wynikające z art. 42 ust. 1 gwarancje konstytucyjne. W art. 4 ust. 2 zaskarżonej ustawy upoważniono ministra gospodarki do wydania rozporządzenia, które rzutuje na kształtowanie się zakresu odpowiedzialności karnej jednostki. Ustawodawca nie dookreślił, jakie właściwe normy miałby on uwzględniać przy określaniu jakości paliw, a w konsekwencji – biorąc pod uwagę art. 23 ust. 1 i 5 tejże ustawy – przy kształtowaniu odpowiedzialności karnej osób trudniących się obrotem paliw. Ministrowi – zdaniem skarżącego – pozostawiono dowolność w doborze właściwych norm. Nie wskazano w blankietowym odesłaniu, czy chodzi o normy techniczne, czy prawne. Skarżący zwraca także uwagę na trzykrotne dokonywanie zmian rozporządzenia przez ministra, które to zmiany nie musiały być poprzedzone żadnymi konsultacjami społecznymi, pomimo tego, że wpływają one w istotny sposób na zakres praw i obowiązków jednostek, ich odpowiedzialność karną.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy przypomnieć jednolite orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego dotyczące zasady nullum crimen sine lege scripta, w którym zasadniczo dopuszczona została możliwość doprecyzowania w aktach podustawowych pewnych elementów czynu zabronionego. Jak podkreślał wielokrotnie Trybunał Konstytucyjny, z art. 42 ust. 1 Konstytucji wynika, iż „czyn zabroniony i rodzaj oraz wysokość kar i zasady ich wymierzania muszą zostać określone bezpośrednio w ustawie, przy czym Konstytucja nie wyklucza doprecyzowania niektórych elementów przez akty podustawowe (zasada wyłączności ustawy w sferze prawa represyjnego). Rola aktu podustawowego polega w tym przypadku na dookreśleniu pewnych elementów czynu zabronionego, który zabroniony został przez ustawodawcę. Po drugie, podstawowe znamiona czynu zabronionego muszą zostać określone w ustawie w sposób odpowiadający pewnym minimalnym wymogom precyzji, tak aby adresat normy prawnej mógł zorientować się na podstawie samej tylko ustawy co do zasadniczej treści ustanowionego zakazu (zasada określoności regulacji z zakresu prawa represyjnego)” (wyrok TK z 8 lipca 2003 r., P 10/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 62; zob. także wyroki TK z: 20 lutego 2001 r., P 2/00, OTK ZU nr 2/2001, poz. 32; 21 lipca 2007 r., P 33/05, OTK ZU nr 7/A/2006, poz. 83). W wyroku wydanym w sprawie o sygnaturze P 2/00 Trybunał stwierdził ponadto, że „odesłanie do aktów wykonawczych umożliwia »dopasowanie norm określających poszczególne zakazy i nakazy do zmieniających się stosunków (np. gospodarczych, społecznych, ekologicznych) i wyposażenie ich w jednolitą sankcję« (…). Akty niższej rangi są szybciej dostosowywane do zmieniających się warunków społeczno-gospodarczych, odzwierciedlają wzrost cen, stawek podatkowych, itd. Pozwala to uniknąć częstych nowelizacji ustawy, co służy stabilności prawa”.
Przedmiotem skargi konstytucyjnej skarżący uczynił art. 23 ust. 5 ustawy o paliwach i biopaliwach ciekłych, przewidujący nieumyślny odpowiednik typu czynu zabronionego opisanego w art. 23 ust. 1 ustawy. Zgodnie z tym przepisem, odpowiedzialności karnej podlega osoba, która dokonuje obrotu paliwami ciekłymi lub biopaliwami ciekłymi niespełniającymi wymagań jakościowych określonych w ustawie. Zgodnie zaś z art. 4 ust. 2 zaskarżonej ustawy, minister właściwy do spraw gospodarki określi, w drodze rozporządzenia, wymagania jakościowe dla paliw ciekłych, biorąc pod uwagę postanowienia właściwych norm w tym zakresie.
Należy przypomnieć, że problem spełnienia przez powyższy typ czynu zabronionego wymagań określonych w art. 42 ust. 1 Konstytucji był już przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego w postanowieniu z 20 listopada 2007 r. (Ts 106/07, OTK ZU nr 6/B/2007, poz. 299). W uzasadnieniu postanowienia odmawiającego nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej Trybunał stwierdził, że z art. 23 ust. 1 zaskarżonej ustawy „można wyinterpretować normę sankcjonowaną nakazującą dokonywania obrotu paliwami i biopaliwami spełniającymi określone wymagania jakościowe oraz normę sankcjonującą nakazującą odpowiedniemu organowi wymierzenie określonej w tym przepisie kary podmiotowi, który umyślnie podejmie się zakazanego zachowania. Wyrzucenia dokładnych wymagań jakościowych, których niespełnienie prowadzi do realizacji znamion typu czynu zabronionego poza opis znamion typu czynu zabronionego zawarty w przepisie karnym nie można – w kontekście zarysowanego powyżej orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego – uznać za naruszenie zasady nullum crimen sine lege. Określenie w akcie rangi podustawowej (wydanym na podstawie delegacji ustawowej) wymagań, jakie musi spełniać paliwo jest niczym innym jak doprecyzowaniem znamienia przedmiotu czynności wykonawczej, które to doprecyzowanie zgodnie z powszechnie przyjętymi poglądami doktryny i orzecznictwa jest dopuszczalne z punktu widzenia zasady nullum crimen sine lege. Podkreślić należy, iż nie mamy tutaj do czynienia z wprowadzeniem nowego, dodatkowego znamienia typu czynu zabronionego ani z rozszerzeniem zakresu zastosowania przepisu represyjnego, ale z dookreśleniem zakresu przedmiotu czynności wykonawczej”. Należy zwrócić w tym kontekście uwagę na fakt, że alternatywą dla doprecyzowania znamienia przedmiotu czynności wykonawczej w akcie rangi podustawowej byłaby konieczność posłużenia się w ustawie karnej zwrotami niedookreślonymi, co – z punktu widzenia zasad gwarancyjnych prawa karnego mających swoje źródło także w art. 42 ust. 1 Konstytucji – stanowiłoby mniej korzystne rozwiązanie.
Przytoczone powyżej stanowisko Trybunału pozwala także przyjąć za oczywiście bezzasadną tezę – która wynika z uzasadnienia wniesionej skargi konstytucyjnej – jakoby zaskarżony przepis miał charakter blankietu zupełnego. Także Sąd Najwyższy w postanowieniu z 29 stycznia 2009 r. (sygn. akt I KZP 29/2008, OSNKW z 2009 r., z. 2, poz. 15) stwierdził, że przepis ten ma charakter częściowo blankietowy. W postanowieniu tym Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że w zasadniczej części, przynajmniej w znaczeniu ogólnym, wymagania jakościowe określone zostały w treści samych ustaw, nie zaś wyłącznie w treści wydanych na podstawie ustaw rozporządzeń. Rozporządzenia te jedynie doprecyzowują bowiem sformułowane w ustawie wymagania jakościowe, wskazując, także w załącznikach, w stosunkowo obszerny i ściśle techniczny sposób poszczególne właściwości, jednostki ich pomiaru i zakresy minimum i maksimum. Sąd Najwyższy – rozważając na marginesie zgodność przedmiotowego przepisu z art. 42 ust. 1 Konstytucji – w pełni podzielił wywody Trybunału Konstytucyjnego zawarte w cytowanym powyżej postanowieniu z 20 listopada 2007 r.
Uzupełniając przedstawioną powyżej argumentację, należy tylko wskazać na treść art. 4 ust. 1 zaskarżonej ustawy, zgodnie z którą paliwa ciekłe i biopaliwa ciekłe powinny spełniać wymagania jakościowe właściwe dla danego paliwa w szczególności ze względu na ochronę środowiska. Norma ta jest o tyle istotna, że pozwala ona dookreślić zakres delegacji ustawowej zawartej w ust. 2 tego przepisu, co ma zasadnicze znaczenie z punktu widzenia spełnienia przesłanek z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Wskazana zaś przez skarżącego częstotliwość wydawania rozporządzenia na podstawie zaskarżonego przepisu stanowi dodatkowy argument przemawiający za koniecznością uregulowania wskazanej w nim materii w akcie rangi podustawowej. Mając na względzie przedmiot regulacji – określenie jakościowych wymagań właściwych dla danego paliwa ze względu szczególnie na ochronę środowiska – niezrozumiały staje się zarzut braku konsultacji społecznych przy dokonywaniu zmian w tym zakresie.
Biorąc pod uwagę dokonane powyżej ustalenia, należy przyjąć, że skarżący we wniesionej skardze konstytucyjnej nie uprawdopodobnił, iż przepis, na podstawie którego wymierzono mu karę, narusza wynikające z art. 42 ust. 1 Konstytucji prawo podmiotowe.
Mając powyższe na względzie, należało na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.