336/4/B/2012
POSTANOWIENIE
z dnia 2 grudnia 2010 r.
Sygn. akt Ts 123/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marian Grzybowski,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Krystyny S. w sprawie zgodności:
art. 552 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1, art. 47, art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 15 maja 2010 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 552 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 2, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1, art. 47, art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Wyrokiem z 17 listopada 2009 r. Sąd Okręgowy w Suwałkach – II Wydział Karny (sygn. akt II Ko 119/09) zasądził na rzecz skarżącej odszkodowanie i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikającą z wykonania kary grzywny orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Suwałkach z 28 czerwca 2002 r. (sygn. akt II K 13/01). Sąd oddalił wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu oczywiście niesłusznego skazania. Wyrokiem z 26 stycznia 2010 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku – II Wydział Karny (sygn. akt II Aka 7/10) podwyższył zadośćuczynienie i odszkodowanie za doznaną krzywdę wynikającą z wykonania kary grzywny, w pozostałej części utrzymał wyrok w mocy.
Skarżąca zarzuciła w skardze konstytucyjnej, że art. 552 § 1 k.p.k. zamknął jej drogę do domagania się odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie. Zaskarżony przepis, ograniczający możliwość dochodzenia odszkodowania tylko do kar wykonanych narusza, zdaniem skarżącej, art. 2 Konstytucji i wyrażoną w nim zasadę poszanowania praw i wolności jednostki. W ocenie skarżącej zaskarżony przepis prowadzi do naruszenia godności osoby, która została skazana z warunkowym zawieszeniem wykonania kary, albowiem uniemożliwia jej domaganie się ochrony tejże godności. Tymczasem, skoro ustawodawca określił w przepisach kodeksu postępowania karnego instytucję odszkodowania za niesłuszne skazanie, to skarżąca ma prawo domagać się na gruncie tych przepisów wszelkich świadczeń służących przywróceniu naruszonych jej praw. Przepis art. 552 § 1 k.p.k., różnicując skazanych i przyznając tylko osobom, wobec których wykonano orzeczoną karę prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia, narusza także zasady równego traktowania i zakaz dyskryminacji w życiu społecznym, wyrażone w art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji. Zdaniem skarżącej, zaskarżony przepis pozbawia ją możliwości dochodzenia swych praw i uzyskania rekompensaty za wszelkie szkody i krzywdy, jakie poniosła, bez różnicowania czy karę orzeczoną odbyła, czy nie, jest zatem niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Skarżąca wskazuje także, że art. 552 § 1 k.p.k. jest niezgodny z art. 47 Konstytucji, uniemożliwia bowiem domaganie się roszczeń niemajątkowych, takich jak przeproszenie czy podanie wyroku do publicznej wiadomości. Zaskarżony przepis nie gwarantuje, zdaniem skarżącej, pełnej rehabilitacji za niesłuszne skazanie, jest zatem niezgodny z art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) wynika, że na skarżącej ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 tejże ustawy wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.
Przedmiotem skargi konstytucyjnej jest przepis art. 552 § 1 k.p.k., określający prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia wynikających z wykonania orzeczonej niesłusznie kary. Zgodnie z jego brzmieniem „oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść”. Odszkodowanie obejmuje zatem kompensację szkody oraz zadośćuczynienie za krzywdę doznaną w wyniku wykonania w całości albo w części kary bądź środka zabezpieczającego, których oskarżony nie powinien był ponieść (T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym, Warszawa 2008, s. 1169). Jest to regulacja szczególna, odnosi się bowiem w istocie do odszkodowania, które choć wynika z prowadzonego postępowania karnego, ma jednak charakter cywilny. Ze względu jednak na powstałą szkodę i doznaną krzywdę, które są skutkiem nie samego orzeczenia, lecz wykonania kary w całości lub w części, ustawodawca przewidział szczególny tryb w rozdziale 58 kodeksu postępowania karnego. W pozostałym zakresie do innych roszczeń stron postępowania karnego zastosowanie mają przepisy ogólne kodeksu cywilnego, określające zasady odpowiedzialności za szkodę. Odnoszą się one zatem także do roszczeń mających charakter niemajątkowy także w zakresie ochrony dóbr osobistych. Jak wynika z powyższego, orzeczenie przez sąd karny o odszkodowaniu i zadośćuczynieniu w zakresie przewidzianym w art. 552 § 1 k.p.k. nie wyłącza możliwości dochodzenia roszczeń w pozostałym zakresie na podstawie ogólnych przepisów dotyczących odszkodowania. Oczywiście bezzasadny jest w tym zakresie zarzut skarżącej, że zaskarżony przepis art. 552 § 1 k.p.k. pozbawia ją prawa do sądu w zakresie roszczenia dotyczącego odszkodowania i zadośćuczynienia wynikającego z samego faktu orzeczenia kary, która nie została wykonana. Jak wynika z orzeczeń zapadłych w sprawie, skarżąca otrzymała odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu wykonania wobec niej kary grzywny. Skarżąca domagała się jednak także zadośćuczynienia i odszkodowania wynikających z faktu wydania wyroku skazującego, w którym wykonanie orzeczonej wobec niej kary zostało warunkowo zawieszone, kara zaś nie została nigdy wykonana. Sąd, oddalając w tym zakresie wniosek skarżącej, trafnie wskazał na tryb, w którym roszczenia o charakterze niemajątkowym mogą być dochodzone. Podkreślić należy, że na ustawodawcy ciąży obowiązek zapewnienia stronie możliwości dochodzenia swych praw i wolności, lecz nie może być on rozumiany jako żądanie zapewnienia trybu dochodzenia wszelkich roszczeń w każdej z procedur sądowych odrębnie. Na nieporozumieniu polega zatem żądanie skarżącej zapewnienia jej bezpośrednio w przepisach kodeksu postępowania karnego odrębnej i wszechstronnej regulacji w zakresie uzyskania rekompensaty za wszelkie szkody i krzywdy, jakie poniosła, skoro możliwość taka została jej już zapewniona na mocy innych przepisów. W świetle powyższego oczywiście bezzasadne są zarzuty wskazujące na naruszenie prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz zamknięcie skarżącej drogi do dochodzenia naruszonych praw i wolności, a także domagania się wynagrodzenia szkody, o których mowa w art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji.
W tym kontekście za oczywiście bezzasadne uznać należy także zarzuty związane z naruszeniem art. 47 Konstytucji. Przepis ten określa zasadę ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia. Wyłączenie możliwości domagania się w toku postępowania opartego na przepisach kodeksu postępowania karnego roszczeń niemajątkowych nie oznacza pozbawienia skarżącej takiej możliwości na gruncie innych przepisów, w szczególności przepisów prawa cywilnego. Niezależnie od powyższego treść stawianych zarzutów, formułowanych pod adresem art. 552 § 1 k.p.k., pozostaje bez adekwatnego związku z prawem wynikającym z art. 47 Konstytucji, przepis ten bowiem nie może doprowadzić do skutku w postaci pozbawienia skarżącej możliwości ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia. Także twierdzenia skarżącej, wskazujące na naruszenie konstytucyjnej ochrony godności (art. 30 Konstytucji), mającej wynikać z braku możliwości domagania się ochrony roszczeń niemajątkowych związanych z samym orzeczeniem kary, która nie została wykonana, w trybie przewidzianym dla roszczeń wynikających z wykonania niesłusznie orzeczonej i wykonanej kary, są oczywiście bezzasadne. Istniejące przepisy stwarzają skarżącej możliwość dochodzenia roszczeń niemajątkowych na podstawie ogólnych przepisów. Nie sposób zaś uznać, że naruszenie godności jednostki związane może być wyłącznie z samą koniecznością dochodzenia roszczenia w innym niż oczekiwany przez skarżącą trybie. Powyższe ma zastosowanie także do zarzutów związanych z art. 31 ust. 1-3 Konstytucji, które skarżąca wiąże w skardze konstytucyjnej przede wszystkim z pozbawieniem jej prawa do dochodzenia wszelkich roszczeń w toku jednego postępowania, prowadzonego na podstawie przepisów rozdziału 58 kodeksu postępowania karnego. Poza ogólnym związaniem z zarzutami dotyczącymi art. 30 Konstytucji skarżąca nie wskazuje, w jakim zakresie zaskarżony przepis prowadzi do pozbawienia jej prawa do ochrony wolności, w jaki sposób stanowi niedopuszczalną ingerencję, wykraczającą poza zakres ograniczeń wskazany w art. 31 ust. 3 Konstytucji. W zakresie, w jakim zarzuty te dotyczą pozbawienia możliwości dochodzenia roszczeń niemajątkowych w oczekiwanym przez skarżącą trybie, uznać należy je za oczywiście bezzasadne.
Zdaniem skarżącej, zaskarżony przepis niezgodny jest z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji przez to, że przyznaje prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia tylko osobom, wobec których wykonano orzeczoną karę. Zgodnie z art. 32 ust. 1 Konstytucji „wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne”. W świetle ustalonego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego podstawową treścią zasady równości jest nakaz jednakowego traktowania podmiotów charakteryzujących się tą samą cechą relewantną (istotną). Przywoływana wielokrotnie w orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego zasada równości wobec prawa nakazuje identyczne traktowanie wszystkich adresatów norm prawnych znajdujących się w takiej samej lub podobnej sytuacji, prawnie relewantnej. Z zasady równości wynika nakaz równego traktowania wszystkich adresatów norm prawnych charakteryzujących się w takim samym stopniu tą samą, relewantną cechą. Zasada równości dopuszcza odmienne traktowanie osób, które takiej relewantnej cechy nie mają (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 grudnia 2007 r., P 39/06, OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 161). W niniejszej sprawie skarżąca domaga się stwierdzenia naruszenia zasady równości, nie dostrzegając, że wprowadzone zróżnicowanie sytuacji prawnej osób skazanych oparte jest na istnieniu cechy relewantnej. Stanowi ją fakt wykonania bądź częściowego wykonania orzeczonej kary. Nie sposób przyjąć, by sytuacja prawna osób, wobec których wykonano karę, była taka sama jak osób, wobec których kara została wprawdzie orzeczona, lecz nie została wykonana. W konsekwencji stwierdzić należy brak w tym zakresie relewantności sytuacji prawnej, a zatem nieadekwatność wzorca określonego w art. 32 ust. 1 Konstytucji. Z wskazanymi powyżej zarzutami skarżąca wiąże także naruszenie art. 32 ust. 2 Konstytucji, co przesądza o stwierdzeniu oczywistej bezzasadności zarzutów w zakresie dyskryminacji skarżącej w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym.
Niezależnie od powyższego należy stwierdzić, że wskazane przez skarżącą art. 2, art. 31 ust. 1-3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji nie mogą stanowić samodzielnych wzorców kontroli w trybie skargi konstytucyjnej. Przepisy te gwarantują określony standard kreowania przez ustawodawcę wolności i praw, działania organów władzy publicznej oraz ogólny standard korzystania z nich przez podmioty, jednak nie statuują żadnej konkretnej wolności czy prawa (por. wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004 poz. 2).
W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.