Pełny tekst orzeczenia

144/2/B/2011

POSTANOWIENIE

z dnia 11 sierpnia 2010 r.


Sygn. akt Ts 185/09



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Ewa Łętowska,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Krystyny H. w sprawie zgodności:

art. 535 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 31 ust. 3 i art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 31 lipca 2009 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 535 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm., dalej: k.p.k.) z art. 31 ust. 3 i art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Wyrokiem z 20 grudnia 2007 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia Śródmieścia – II Wydział Karny (sygn. akt II K 371/05) uniewinnił oskarżonych od zarzutu popełnienia czynu z art. 217 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.), obciążając kosztami postępowania skarżącą, występującą w tym postępowaniu w charakterze oskarżycielki posiłkowej. Wyrokiem z 15 lipca 2008 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu – IV Wydział Karny Odwoławczy (sygn. akt IV Ka 464/08) utrzymał wyrok w mocy. Postanowieniem z 4 maja 2009 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt V KK 404/08) oddalił kasację skarżącej jako oczywiście bezzasadną.

Skarżąca zarzuciła w skardze konstytucyjnej, że art. 535 § 3 k.p.k. w zakresie, w jakim w przypadku oddalenia kasacji jako oczywiście bezzasadnej umożliwia odstąpienie od pisemnego uzasadnienia wyroku, jest niezgodny z art. 31 ust. 3 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem skarżącej, odstąpienie w jej sprawie od sporządzenia pisemnego uzasadnienia postanowienia przez Sąd Najwyższy tworzy sytuację, w której brak jest jawnego rozpoznania sprawy. Skoro bowiem obecność na rozprawie nie jest obowiązkowa, to tym samym norma ograniczająca sporządzenie pisemnego uzasadnienia wyroku jest niezgodna z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Ograniczenie w sporządzaniu uzasadnienia nie jest nadto, zdaniem skarżącej konieczne, lecz prowadzi do naruszenia istoty wolności i praw jednostki, w tym do jawnego rozpoznania sprawy.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 14 czerwca 2010 r. skarżąca wezwana została do uzupełnienia braków skargi poprzez: wskazanie orzeczenia, które skarżąca uważa za ostateczne w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.); podanie daty doręczenia tego orzeczenia; doręczenie orzeczeń zapadłych w toku wyczerpania drogi prawnej; dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 45 ust. 1 Konstytucji.

W piśmie uzupełniającym braki skargi konstytucyjnej skarżąca wskazała, że ostatecznym orzeczeniem w jej sprawie jest postanowienie Sądu Najwyższego z 4 maja 2009 r. (sygn. akt V KK 404/08), doręczone pełnomocnikowi skarżącej 12 maja 2009 r. Skarżąca podnosiła też, że z art. 45 ust. 1 Konstytucji wynika prawo strony do zapoznania się z pisemnymi motywami wydanego rozstrzygnięcia sądu, tworząc procesowe roszczenie strony o sporządzenie uzasadnienia wydanego przez sąd orzeczenia kończącego postępowanie.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej.

Zasadniczym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest stwierdzenie, że treść zaskarżonego przepisu pozostaje bez związku z orzeczeniem zapadłym w sprawie skarżącej. Jak wskazuje skarżąca, ostatecznym orzeczeniem prowadzącym do naruszenia jej praw i wolności jest postanowienie Sądu Najwyższego z 4 maja 2009 r. Postanowieniem tym Sąd Najwyższy oddalił kasację skarżącej, jako oczywiście bezzasadną oraz obciążył skarżącą kosztami postępowania kasacyjnego. Wskazane orzeczenie Sądu Najwyższego nie zawiera jednak rozstrzygnięć w zakresie odmowy sporządzenia uzasadnienia. Z tego powodu art. 535 § 3 k.p.k. nie mógł być podstawą wydanego orzeczenia w zakresie odmowy sporządzenia uzasadnienia. Do postanowienia załączone jest jedynie pouczenie dla skarżącej, że uzasadnienie, zgodnie z art. 535 § 3 k.p.k., nie zostanie w tej sprawie sporządzone. Pouczenie to jednak nie stanowi elementu wydanego orzeczenia, lecz jedynie przytoczenie treści obowiązujących przepisów. Skarżąca nie wskazała na żadne inne orzeczenie wydane w jej sprawie, którego przedmiotem byłaby odmowa sporządzenia uzasadnienia w oparciu o zaskarżony art. 535 § 3 k.p.k. Tymczasem art. 79 ust. 1 Konstytucji dopuszcza wniesienie skargi konstytucyjnej, kierowanej przeciwko przepisowi, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o prawach, wolnościach bądź obowiązkach skarżącego. Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału (por. postanowienie z 10 stycznia 2005 r., SK 14/02, OTK ZU nr 1/A/2005, poz. 10, wyrok z 12 grudnia 2005 r., SK 20/04, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 133) przepisy określające przesłanki dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej podlegają ścisłej wykładni. Z tego względu unormowanie zawarte w art. 79 ust. 1 Konstytucji należy rozumieć w ten sposób, że przedmiotem kontroli zainicjowanej skargą konstytucyjną nie może być każdy przepis aktu normatywnego, a jedynie taki, który stanowił podstawę rozstrzygnięcia sprawy indywidualnej. W przeciwnym wypadku nadawałoby to postępowaniu w trybie skargi konstytucyjnej charakter actio popularis (por. wyrok z 24 lutego 1999 r., SK 4/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 24). Prowadzi to do jednoznacznego wniosku, że przepis art. 535 § 3 k.p.k. nie mógł być i nie był w sprawie skarżącej podstawą wydania orzeczenia, wskazanego jako ostateczne orzeczenie o jej prawach i wolnościach. Zgodnie z przepisem art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w związku z art. 79 ust. 1 Konstytucji przesądza to jednoznacznie o niedopuszczalności nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Niezależnie od powyższego wskazać należy, że zasadnicze zarzuty skarżącej związane są z naruszeniem prawa strony do posiadania pisemnej formy ustnego uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej. Brak takiego uzasadnienia przesądza, zdaniem skarżącej, o braku jawnego rozpoznania sprawy i naruszeniu prawa do sądu.

Przypomnieć należy w tym kontekście, że prawo do sądu jest jednym z podstawowych praw jednostki i jedną z fundamentalnych gwarancji praworządności. Jak wielokrotnie podkreślał to Trybunał Konstytucyjny w swych orzeczeniach, na konstytucyjne prawo do sądu składa się w szczególności: (1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem – organem o określonej charakterystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym); (2) prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; (3) prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd (por. m.in. wyroki TK z: 9 czerwca 1998 r., K 28/97, OTK ZU nr 4/1998, poz. 50; 16 marca 1999 r., SK 19/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 36; 10 maja 2000, K. 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109).

Stanowisko określające zakres prawa do sądu i jego elementów Trybunał Konstytucyjny rozwijał w szeregu dalszych orzeczeń. Wskazać należy na stanowisko Trybunału zajęte w wyroku z 16 stycznia 2006 r. (SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2). W wyroku tym Trybunał, oceniając przepisy procedury karnej w zakresie rozpoznania kasacji, uznał, że art. 535 § 2 k.p.k. jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 77 Konstytucji. Podstawą orzeczenia było uznanie, że zgromadzenie w ramach jednego postępowania sądowego trzech czynników, tj. braku powinności zawiadamiania stron, braku powinności sporządzenia uzasadnienia oraz faktu posługiwania się zwrotem nieostrym (oczywistą bezzasadnością), jako przesłankami stosowania art. 535 § 2 k.p.k. wykluczającymi informacyjny obowiązek sądu, prowadzi do wniosku o przekroczeniu przez ustawodawcę granic proporcjonalności w zakresie ukształtowania rzetelnej procedury rozpatrywania „oczywiście bezzasadnych kasacji”. Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się naruszenia standardu konstytucyjnego w zakresie rozpoznania kasacji, jako nadzwyczajnego środka odwoławczego w żadnym z trzech wskazanych elementów z osobna, lecz w ich łącznym wystąpieniu w jednym postępowaniu. Skutkiem tej sytuacji było bowiem wyłączenie możliwości uzyskania przez stronę informacji o motywach rozstrzygnięcia.

W niniejszej sytuacji, jak wynika z treści skargi konstytucyjnej i załączonych orzeczeń, skarżąca nie została pozbawiona prawa do jawnego rozpoznania sprawy ani prawa do znajomości podstaw wydanego orzeczenia. Sąd Najwyższy skierował kasację na rozprawę, zapewniając skarżącej możliwość udziału w rozpoznaniu sprawy, wysłuchanie i zajęcie stanowiska. Skarżąca miała możliwość zapoznania się z ustnym uzasadnieniem postanowienia Sądu Najwyższego, wskazującego na podstawy oddalenia kasacji jako oczywiście bezzasadnej. W zakresie zatem, w jakim żądanie dostępu do informacji i motywów rozstrzygnięcia sądu związane jest z postępowaniem w sprawie, stronie zapewniono realizację jej prawa do sądu i znajomości motywów rozstrzygnięcia. Za oczywiście bezzasadny uznać należy w tym kontekście zarzut, że skoro obecność strony na rozprawie nie jest obowiązkowa, to brak pisemnego uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej przesądza o pozbawieniu strony prawa do jawnego rozpoznania sprawy.



W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.