Pełny tekst orzeczenia

376/5/B/2010

POSTANOWIENIE
z dnia 2 czerwca 2010 r.
Sygn. akt Ts 247/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Adam Jamróz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Anny R. w sprawie zgodności:
art. 109 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.) z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3, art. 32 oraz art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 19 października 2009 r., sporządzonej przez pełnomocnika skarżącej – Anny R., zakwestionowana została zgodność z Konstytucją art. 109 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603, ze zm.; dalej: u.g.n.). Zaskarżonemu przepisowi u.g.n., w zakresie, w jakim „przepis ten określa przysługujące gminie prawo pierwokupu w przypadku sprzedaży niezabudowanej nieruchomości nabytej uprzednio przez sprzedawcę od Skarbu Państwa albo jednostek samorządu terytorialnego” skarżąca zarzuciła niezgodność z art. 31 ust. 3, art. 32 oraz art. 64 w zw. z art. 21 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym postępowaniem. Wyrokiem z 7 kwietnia 2009 r. (sygn. akt I C 69/08) Sąd Rejonowy w Nidzicy oddalił powództwo skarżącej o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Rejonowy wskazał, że usunięcie zaistniałej niezgodności następuje na podstawie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361, ze zm.; dalej: u.k.w.h.). Następnie stwierdził, że w odniesieniu do nieruchomości będącej przedmiotem powództwa nie można przyjąć, iż nieważne było oświadczenie woli złożone przez Wójta Gminy Janowiec Kościelny, a dotyczące wykonania przez gminę prawa pierwokupu. Na podstawie tego oświadczenia dokonano także na wniosek gminy wykreślenia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości na rzecz skarżącej. Tym samym, pozbawione podstaw – zdaniem Sądu Rejonowego – było żądanie ponownego wpisania skarżącej jako użytkownika wieczystego wnioskowanej nieruchomości.
Apelacja skarżącej od tego orzeczenia została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z 23 czerwca 2009 r. (sygn. akt IX Ca 349/09). W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Okręgowy szczegółowo odniósł się do zarzutów skarżącej dotyczących błędnej wykładni art. 109 ust. 1 pkt 2 u.g.n., jak również do problemu zgodności tego przepisu z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 31 oraz art. 32 Konstytucji. Wyrok ten wraz z uzasadnieniem został doręczony skarżącej 21 lipca 2009 r.
Uzasadniając szczegółowo zarzuty sformułowane w skardze konstytucyjnej przeciwko art. 109 ust. 1 pkt 2 u.g.n. skarżąca wskazuje na jakościowe podobieństwo zachodzące między prawem użytkowania wieczystego a prawem własności, a także na wynikającą z tego potrzebę zapewnienia zbliżonej ochrony prawnej obydwu tych praw. Podstawy dla takiej ochrony należy upatrywać – zdaniem skarżącej – w art. 64 ust. 3, interpretowanym w związku z art. 31 ust. 3, a także art. 21 ust. 1 Konstytucji. Ustanowione w zaskarżonym przepisie u.g.n. prawo pierwokupu stoi zaś w sprzeczności z powyższymi unormowaniami, zakłócając swobodne zbywanie prawa użytkowania wieczystego. Zdaniem skarżącej, brak jest przede wszystkim wskazania w ustawie słusznego interesu gminy lub Skarbu Państwa, który miałby być chroniony przez prawo pierwokupu. W skardze konstytucyjnej sformułowany został także zarzut naruszenia zasady równości oraz zakazu dyskryminacji. Zdaniem skarżącej, art. 109 ust. 1 pkt 2 u.g.n. w sposób nieuzasadniony faworyzuje gminę, jako jeden z podmiotów uczestniczących w zawieraniu czynności cywilnoprawnych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych praw lub wolności, realizowanej przez poddanie kontroli Trybunału Konstytucyjnego przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, naruszającego wolności lub prawa albo obowiązki skarżącego określone w Konstytucji. Dopuszczalnym przedmiotem skargi konstytucyjnej jest więc wyłącznie przepis wykazujący złożoną kwalifikację. Po pierwsze, winien być on podstawą prawną ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego i naruszającego określone w Konstytucji prawa lub wolności. Po drugie, to w treści kwestionowanego przepisu tkwić winna bezpośrednia i pierwotna przyczyna niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych skarżącego. Wymóg uprzedniego zastosowania przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego w sprawie, w związku z którą wniesiona została skarga konstytucyjna powoduje, że skarga konstytucyjna stanowi formę inicjowania tzw. konkretnej kontroli konstytucyjności prawa. Właśnie okoliczność powiązania skargi konstytucyjnej z ostatecznym orzeczeniem, którego podstawę prawną stanowił zakwestionowany przepis, przesądza o dopuszczalności zakwestionowania tego przepisu za pomocą skargi konstytucyjnej, jako środka ochrony wolności i praw określonych w Konstytucji.
W przypadku analizowanej skargi konstytucyjnej opisana wyżej zależność nie występuje. Przedmiotem skargi konstytucyjnej uczyniła skarżąca art. 109 ust. 1 pkt 2 u.g.n. Zgodnie z tym przepisem „Gminie przysługuje prawo pierwokupu w przypadku sprzedaży prawa użytkowania wieczystego niezabudowanej nieruchomości gruntowej, niezależnie od formy nabycia tego prawa przez zbywcę”. Skargę konstytucyjną przeciwko temu unormowaniu u.g.n. powiązała jednak skarżąca z postępowaniem sądowym, którego przedmiotem było uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Podstawową przyczyną żądania skarżącej, dotyczącego uzgodnienia treści księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości, którą pierwotnie skarżąca zamierzała sprzedać kontrahentce, było skorzystanie przez Wójta Gminy Janowiec Kościelny z prawa pierwokupu przewidzianego w art. 109 ust. 1 pkt 2 u.g.n., a w konsekwencji zawarcie przez gminę umowy notarialnej sprzedaży prawa wieczystego użytkowania tej nieruchomości.
Należy w związku z tym stwierdzić, że nieprawidłowa jest dokonana w skardze konstytucyjnej kwalifikacja kwestionowanego przepisu u.g.n., jako podstawy prawnej orzeczenia wydanego w opisanym wyżej postępowaniu sądowym. Art. 109 ust. 1 pkt 2 u.g.n. stanowił niewątpliwie podstawę prawną podejmowanych przez gminę czynności prawnych, związanych najpierw ze złożeniem oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, a następnie z zawarciem umowy notarialnej sprzedaży prawa użytkowania wieczystego. Konsekwencją jej zawarcia było zaś wykreślenie z księgi wieczystej prowadzonej dla wnioskowanej nieruchomości prawa użytkowania wieczystego skarżącej. Tego rodzaju związek kwestionowanego przepisu ze zdarzeniami prawnymi, których przedmiotem była owa nieruchomość, nie jest jednak wystarczający dla uznania, że art. 109 ust. 1 pkt 2 u.g.n. wykazuje kwalifikację przewidzianą w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Jest nią zaś oparcie na jego podstawie ostatecznego orzeczenia, wydanego w postępowaniu, w związku z którym wniesiona została skarga konstytucyjna.
Sądy orzekające w postępowaniu zainicjowanym powództwem skarżącej o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym uwzględniały bowiem jedynie konsekwencje prawne uprzedniego zastosowania art. 109 ust. 1 pkt 2 u.g.n. wobec skarżącej przez inne organy władzy publicznej, w toku odrębnego postępowania. Taka zaś zależność zaskarżonego przepisu z treścią wyroków wydanych przez Sąd Rejonowy w Nidzicy, a następnie przez Sąd Okręgowy w Olsztynie nie pozwala uznać, że stanowił on dla tych orzeczeń podstawę prawną, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Jeszcze raz podkreślić należy, że samo tylko uwzględnienie przepisu u.g.n., towarzyszące ustalaniu stanu prawnego spornej nieruchomości, jak i konsekwencji podjętych na jego podstawie czynności prawnych, nie jest wystarczające dla potraktowania tego unormowania za podstawę prawną orzeczenia wydawanego w ramach postępowania regulowanego postanowieniami u.k.w.h.
Niezależnie od powyższej okoliczności, samoistnie przesądzającej o niedopuszczalności niniejszej skargi konstytucyjnej, wytknąć należy wadliwość argumentacji towarzyszącej formułowanym przez skarżącą zarzutom niezgodności z Konstytucją art. 109 ust. 1 pkt 2 u.g.n. Opiera się ona na tezie o potrzebie upodobnienia (czy wręcz utożsamienia) ochrony prawnej dla instytucji prawa użytkowania wieczystego oraz prawa własności. Należy w związku z tym zauważyć, że w sprawie niniejszej rozumowanie takie odniesione zostało do sytuacji skarżącej, jako podmiotu prawa użytkowania wieczystego, którego swoboda doboru kontrahenta umowy sprzedaży ograniczona została uprawnieniem gminy, będącej wszakże właścicielem nieruchomości. Uwzględniając okoliczność, że zarzut skargi konstytucyjnej dotyczył naruszenia zasady równości powiązanej z zasadą równej ochrony prawa własności oraz innych praw majątkowych, nie sposób przyjąć, aby skarżąca wykazała w ten sposób niedopuszczalne zróżnicowanie sytuacji prawnej podmiotów należących do podobnych (porównywalnych) kategorii adresatów prawa.

Biorąc wszystkie powyższe okoliczności pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), orzeka się jak w sentencji.