Pełny tekst orzeczenia

428/6/B/2010



POSTANOWIENIE

z dnia 9 czerwca 2010 r.

Sygn. akt Ts 308/08



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Marek Mazurkiewicz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Modrzejów-Hantke Zjednoczone Zakłady Górniczo-Hutnicze S.A. w sprawie zgodności:

art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) z art. 77 ust. 1 w zw. z art. 2, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 21 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1, art. 37 ust. 1 i art. 2, a także art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 1 i 2 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



Skarżąca zarzuciła, że art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) jest niezgodny z art. 77 ust. 1 w zw. z art. 2, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 21 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1, art. 37 ust. 1 i art. 2, a także art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 1 i 2 oraz art. 2 Konstytucji. Zdaniem skarżącej, zaskarżony przepis narusza jej prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organów władzy publicznej oraz zasadę zaufania obywatela do państwa i zasadę ochrony praw nabytych, prawo własności i inne prawa majątkowe oraz równą ochronę tych praw i prawo do efektywnego dochodzenia na drodze sądowej naruszonych wolności i praw.

Skarga konstytucyjna została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny. Spółka Modrzejów – Hantke Zjednoczone Zakłady Górniczo-Hutnicze S.A. powstała przed II wojną światową. Przedsiębiorstwa Spółki zostały przejęte na rzecz Skarbu Państwa w trybie postanowień ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. Nr 3, poz. 17, ze zm.). Zgodnie z art. 7 tej ustawy właściciel przedsiębiorstwa znacjonalizowanego miał otrzymać w terminie jednego roku odszkodowanie. Tryb wypłaty odszkodowań oraz szczegółowe zasady jego obliczania miały być ustalone w rozporządzeniu Rady Ministrów. Do dnia dzisiejszego rozporządzenie takie nie zostało wydane. Zdaniem skarżącej niewydanie rozporządzenia należy ocenić jako zaniechanie legislacyjne. W związku z tym skarżąca złożyła pozew o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną niewydaniem aktu normatywnego. Swoje roszczenia skarżąca wywiodła z art. 4171 § 4 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.). Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 19 września 2007 r. (sygn. akt I C 580/06) oddalił powództwo, wskazując, że zdarzenie prawne, z którym skarżąca łączy powstanie szkody (niewydanie rozporządzenia), powstało przed wejściem w życie cytowanego przepisu kodeksu cywilnego. Wynika to, zdaniem sądu, z art. 5 ustawy z 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Przepis ten określa zakres zastosowania art. 4171 § 4 k.c. Odnosi się on do zdarzeń mających miejsce po 31 sierpnia 2004 r. Apelacja od powyższego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 kwietnia 2008 r. (sygn. akt I ACa 1348/07).

W ocenie skarżącej niemożność dochodzenia odszkodowania za bezprawne zaniechanie legislacyjne wynika z art. 5 zaskarżonej ustawy. Przepis ten ograniczył zakres zastosowania nowej regulacji kodeksowej, w tym zakres zastosowania art. 4171 § 4 k.c. Ograniczenie to polega na tym, że nie można dochodzić naprawienia szkody wywołanej zdarzeniami powstałymi przed 1 września 2004 r. Cytowany przepis stanowił podstawę oddalenia powództwa skarżącej.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych praw, za pomocą którego skarżący może zainicjować konkretną kontrolę konstytucyjności prawa. Założenie to znajduje wyraz w art. 79 ust. 1 Konstytucji, w myśl którego przedmiotem skargi konstytucyjnej mogą być tylko takie przepisy, które stanowią źródło naruszenia konstytucyjnych praw skarżącego. Wymogu tego nie spełnia niniejsza skarga konstytucyjna, gdyż sformułowany zarzut naruszenia praw skarżącej jest nieadekwatny do treści przepisu będącego przedmiotem zaskarżenia.

Skarżąca zarzuca, że w jej sprawie doszło do bezprawnego zaniechania legislacyjnego, skutkującego powstaniem szkody, a jej prawo do odszkodowania zostało ograniczone w sposób niezgodny z Konstytucją przez art. 5 zaskarżonej ustawy. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wypowiadał się na temat prawa do odszkodowania za niezgodne z prawem działania organów władzy publicznej. Z punktu widzenia niniejszej sprawy najistotniejsze są wyroki Trybunału Konstytucyjnego z 4 grudnia 2001 r. (SK 18/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 256) oraz z 23 września 2003 r. (K 20/02, OTK ZU nr 7/A/2003, poz. 76). Trybunał Konstytucyjny wskazuje w nich, że prawo do odszkodowania za niezgodne z prawem działania organów władzy publicznej stało się prawem konstytucyjnym wraz z wejściem w życie obecnie obowiązującej Konstytucji. Wcześniej prawo to miało charakter wyłącznie ustawowy. Z chwilą wejścia w życie Konstytucji nałożony został na ustawodawcę obowiązek wprowadzenia rozwiązań umożliwiających dochodzenie odszkodowania za zaniechanie prawodawcze. Rozwiązania te powinny umożliwić dochodzenie odszkodowania, gdy szkoda była wynikiem zdarzenia zaistniałego po wejściu w życie Konstytucji. Konsekwencją powyższego jest dopuszczalność złożenia skargi konstytucyjnej zarzucającej naruszenie art. 77 ust. 1 Konstytucji wyłącznie wtedy, gdy zdarzenie będące źródłem szkody powstało po wejściu w życie Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny odniósł się również do dopuszczalności ograniczenia prawa do odszkodowania po 17 października 1997 r. W wyroku z 8 grudnia 2009 r. (SK 34/08, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 165) Trybunał stwierdził, że art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) w zakresie, w jakim wyłącza skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia sądu wyrządzającego szkodę, które stało się prawomocne po dniu wejścia w życie Konstytucji, jest niezgodny z art. 77 ust. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji. W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny wprost wskazał, że prawo do odszkodowania za niezgodne z prawem działania organów władzy publicznej odnosi się do zdarzeń powstałych po wejściu w życie Konstytucji. Niekonstytucyjność zaskarżonego przepisu odnosiła się więc do okresu od 17 października 1997 r. do 1 września 2004 r.

Do powyższych orzeczeń zdaje się nawiązywać skarżąca, wskazując, że ograniczenie jej prawa do odszkodowania wynika z art. 5 zaskarżonej ustawy wyłączającego stosowanie art. 4171 § 4 k.c. w okresie od 17 października 1997 r. do 1 września 2004 r. W świetle cytowanego wyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. SK 34/08 wydawanie kolejnego orzeczenia dotyczącego tego okresu czasu jest zbędne w rozumieniu art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Z załączonych przez skarżącą orzeczeń oraz opisu stanu faktycznego i prawnego wynika jednak, że to nie normatywna treść art. 5 zaskarżonej ustawy była podstawą oddalenia powództwa. Zarówno Sąd Okręgowy w Warszawie, jak i Sąd Apelacyjny w Warszawie stwierdziły, że do zaniechania legislacyjnego doszło w chwili, gdy Rada Ministrów nie wydała rozporządzenia do ustawy z 1946 r. Zaistnienie tego zdarzenia prawnego jest prawnie relewantne dla oceny zarzutu zaniechania prawodawczego. Ze względu na to, że po 1946 r. przepisy rangi konstytucyjnej nie gwarantowały prawa do odszkodowania za zaniechanie legislacyjne, powództwo – zdaniem Sądów – należało oddalić. Z kolei skarżąca twierdzi, że zaniechanie, które powstało pod rządami ustawy z 1946 r. trwa nadal, dlatego też zdarzeniem prawnie relewantnym dla oceny jej roszczeń jest istniejący obecnie brak usunięcia zaniechania legislacyjnego i trwający stan naruszenia jej konstytucyjnych praw. W świetle tak zarysowanych stanowisk powstaje pytanie, czy w przypadku zaniechania prawodawczego zdarzeniem prawnie relewantnym decydującym o reżimie prawnym, w świetle którego powinno być ono oceniane, jest chwila powstania zaniechania, czy też chwila, w której zaniechanie to trwa i nie zostało nadal usunięte. Rozstrzygnięcie powyższej kwestii jest możliwe wyłącznie na podstawie art. 4171 § 4 k.c. w zw. z art. 77 ust. 1 Konstytucji. To na podstawie wskazanego przepisu k.c. należy ustalić, jakie zdarzenie jest prawnie relewantne dla realizacji prawa do odszkodowania. Wskazany przez skarżącą art. 5 zaskarżonej ustawy nie ma w ogóle znaczenia dla ukształtowania jej sytuacji prawnej. Wbrew twierdzeniom skarżącej, eliminacja z systemu prawa tego przepisu nie może stanowić skutecznego środka przywrócenia ochrony jej praw. Nawet gdyby takiego przepisu w systemie prawa nie było, to prawo skarżącej do odszkodowania zależałoby od odpowiedzi na wyżej sformułowane pytanie i stwierdzenie, czy dla powstania szkody decydująca jest chwila powstania zaniechania legislacyjnego po 1946 r., czy też trwanie tego zaniechania do chwili obecnej. Innymi słowy, zarzut skarżącej skierowany przeciwko art. 5 ustawy z 17 czerwca 2004 r. należy uznać za oczywiście bezzasadny.

Ze względu na zasadę skargowości wyrażoną w art. 66 ustawy o TK, Trybunał nie może badać zarzutów skargi konstytucyjnej w powiązaniu przepisami aktów normatywnych niewskazanymi w skardze konstytucyjnej.

W odniesieniu do art. 21 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji skarżąca formułuje zarzut nieuchwalenia aktu regulującego kwestię wypłaty odszkodowań. Tak sformułowany zarzut, jako dotyczący zaniechania prawodawczego, wykracza poza zakres właściwości Trybunału Konstytucyjnego wynikający z art. 188 Konstytucji.



Mając powyższe na względzie, należało orzec jak w sentencji.