Pełny tekst orzeczenia

48/5/A/2011

postanowienie
z dnia 29 czerwca 2011 r.
Sygn. akt P 42/09


Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Wróbel – przewodniczący
Teresa Liszcz – sprawozdawca
Stanisław Rymar
Piotr Tuleja
Marek Zubik,


po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym, w dniu 29 czerwca 2011 r., pytania prawnego Wojskowego Sądu Okręgowego w Poznaniu, czy:
1) art. 774 pkt 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. − Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.), w okresie od 17 października 1997 r. do 30 marca 2001 r. był zgodny z art. 7, art. 65 ust. 4, art. 87 ust. 1 i art. 93 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) przepis wymieniony w punkcie 1, w okresie od 30 marca 2001 r. do 1 stycznia 2003 r. był zgodny z art. 7, art. 65 ust. 4 i art. 92 ust. 1 Konstytucji;

3) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 stycznia 1998 r. w sprawie najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników (Dz. U. Nr 16, poz. 74, ze zm.), w okresie od 1 lutego 1998 r. do 30 marca 2001 r. oraz od 30 marca 2001 r. do 1 stycznia 2003 r., było zgodne z przepisem wymienionym w punkcie 1 w związku z art. 7, art. 65 ust. 4 i art. 92 ust. 1 Konstytucji,



postanawia:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375 oraz z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307) umorzyć postępowanie w związku z niedopuszczalnością wydania wyroku.

Uzasadnienie

I

1. Wojskowy Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z 1 października 2009 r. postawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne, czy:
1) art. 774 pkt 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. − Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.; dalej: k.p.), w okresie od 17 października 1997 r. do 30 marca 2001 r., był zgodny z art. 7, art. 65 ust. 4, art. 87 ust. 1 i art. 93 ust. 1 i 2 Konstytucji;
2) art. 774 pkt 1 k.p., w okresie od 30 marca 2001 r. do 1 stycznia 2003 r. był zgodny z art. 7, art. 65 ust. 4 i art. 92 ust. 1 Konstytucji;
3) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 stycznia 1998 r. w sprawie najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników (Dz. U. Nr 16, poz. 74, ze zm.; dalej: rozporządzenie MPiPS), w okresie od 1 lutego 1998 r. do 30 marca 2001 r. oraz od 30 marca 2001 r. do 1 stycznia 2003 r., było zgodne z art. 774 pkt 1 k.p. w związku z art. 7, art. 65 ust. 4 i art. 92 ust. 1 Konstytucji.
U podstaw pytania prawnego leży sprawa, w której kilkoro żołnierzy i cywilów zostało oskarżonych o działalność (w okresie od 12 października 1999 r. do 2 sierpnia 2002 r.) na niekorzyść jednego z oddziałów Wojskowej Agencji Mieszkaniowej (dalej: WAM), polegającą na nadużyciu uprawnień przez osoby obowiązane do zajmowania się sprawami majątkowymi WAM, które – według aktu oskarżenia − w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wyrządziły jej szkodę majątkową w wielkich rozmiarach (art. 296 § 2 i 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. − Kodeks karny, Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.).
Pytający sąd stwierdził, że mocą art. 115 § 7 k.k. definicja używanych w art. 296 § 1 i 3 k.k. wyrażeń „znaczna szkoda majątkowa” i „szkoda majątkowa w wielkich rozmiarach” opiera się na art. 115 § 5 i 6 k.k., głoszącym – w okresie, gdy dokonano zarzuconych przestępstw – że „Mieniem znacznej wartości jest mienie, którego wartość (…) przekracza dwustukrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia”, a „Mieniem wielkiej wartości jest mienie, którego wartość (…) przekracza tysiąckrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia”. Z kolei ustawową definicję „najniższego miesięcznego wynagrodzenia” zawierał − w okresie, gdy dokonano zarzuconych przestępstw − art. 115 § 8 k.k., zgodnie z którym „Najniższym wynagrodzeniem jest najniższe wynagrodzenie pracowników określone na podstawie Kodeksu pracy”. W tych okolicznościach konieczne jest – zdaniem sądu − ustalenie nominalnych wysokości wynagrodzenia obowiązujących w poszczególnych dniach popełnienia przez oskarżonych kolejnych czynów. Artykuł 115 § 8 k.k. odsyłał, w okresie pomiędzy 12 października 1999 r. a 2 sierpnia 2002 r., do art. 774 k.p., w myśl którego Minister Pracy i Polityki Socjalnej (dalej: MPiPS) miał określić, „w drodze zarządzenia (…) najniższe wynagrodzenie za pracę, przysługujące pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, oraz przypadki, w których mimo niewykonywania pracy w takim wymiarze pracownikowi przysługuje najniższe wynagrodzenie”. Ten przepis k.p. został zmieniony z dniem 30 marca 2001 r., kiedy to formę określenia wynagrodzenia przez ministra zmieniono z zarządzenia na rozporządzenie; w takiej formie obowiązywał do 1 stycznia 2003 r., gdy został uchylony.
Na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 774 pkt 1 k.p. w wersji pierwotnej zostało wydane zarządzenie MPiPS z dnia 26 czerwca 1996 r. w sprawie najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników (M.P. Nr 39, poz. 388, ze zm.; dalej: zarządzenie MPiPS), kilkukrotnie nowelizowane i określające najniższe wynagrodzenie za pracę kolejno na kwoty: 370 zł, 391 zł, 406 zł i 450 zł miesięcznie. Zarządzenie to zostało uchylone z dniem 1 lutego 1998 r., mocą § 5 rozporządzenia MPiPS, które określało najniższe wynagrodzenie za pracę kolejno na kwoty: 500 zł, 528 zł, 670 zł, 700 zł i 760 zł, a moc utraciło 1 stycznia 2003 r. w związku z uchyleniem przepisu zawierającego upoważnienie ustawowe.
Pytający sąd zwrócił uwagę, że od 17 października 1997 r. obowiązuje nowa Konstytucja, która stanowi, iż „Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa” (art. 65 ust. 4). Oznacza to, że od wejścia w życie Konstytucji minimalna wysokość wynagrodzenia powinna być albo wprost kwotowo wskazana w ustawie, albo też ustawa powinna wskazywać metodę określenia konkretnej kwoty. Sąd przeprowadził analizę językową słowa „minimalny”, która doprowadziła go do wniosku, że pojęcie „minimalnej wysokości wynagrodzenia za pracę” zawarte w Konstytucji oraz: „minimalne wynagrodzenie za pracę” i „wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę” zawarte w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz. 1679, ze zm.) są synonimem sformułowania „najniższe miesięczne wynagrodzenie” zawartego w art. 115 § 5, 6 i 8 k.k. i poprzednio używanego wyrażenia „najniższe wynagrodzenie za pracę” z art. 774 pkt 1 k.p.
Zdaniem pytającego sądu, bezsporne jest, że art. 774 pkt 1 k.p., obowiązujący w okresie od dnia wejścia w życie Konstytucji (17 października 1997 r.) do dnia jego uchylenia (1 stycznia 2003 r.), ani nie określał (kwotowo) minimalnej wysokości wynagrodzenia za pracę, ani też nie określał sposobu jej ustalania, a jedynie upoważniał MPiPS do określenia najniższego wynagrodzenia za pracę w drodze zarządzenia (do 30 marca 2001 r.), a następnie rozporządzenia (do 1 stycznia 2003 r.). Znaczy to, że w całym tym okresie art. 774 pkt 1 k.p. był niezgodny z art. 65 ust. 4 Konstytucji, ponieważ upoważniał ministra do unormowania materii ustawowej. Sąd przypomniał, że − zgodnie z art. 236 Konstytucji − Rada Ministrów była zobowiązana w ciągu dwóch lat od jej wejścia w życie (do 17 października 1999 r.) przedstawić projekty ustaw niezbędnych do stosowania Konstytucji. Tymczasem projekt dotyczący niniejszej kwestii został złożony w Sejmie dopiero w maju 2002 r.
Sąd przedstawił konstytucyjny system źródeł prawa oraz charakter prawny aktów podustawowych. Na podstawie art. 65 ust. 4 Konstytucji uznał, że określenie minimalnego wynagrodzenia za pracę stanowi prawo ekonomiczne i socjalne pracującego obywatela i każdego innego człowieka, gdy przebywa i pracuje na terenie Rzeczypospolitej.
Analiza stanu prawnego doprowadziła pytający sąd do wniosku, że art. 774 pkt 1 k.p. w okresie od dnia wejścia w życie Konstytucji do dnia jego nowelizacji (30 marca 2001 r.) był niezgodny również z art. 87 ust. 1, art. 93 ust. 1 i 2 oraz art. 7 Konstytucji, ponieważ zawierał upoważnienie ustawowe do uregulowania przez ministra, w drodze aktu prawa wewnętrznego (obwiązującego tylko jednostki organizacyjne podległe temu ministrowi), materii wymagającej uregulowania aktem prawa powszechnie obowiązującego. Z kolei w okresie od 30 marca 2001 r. do 1 marca 2003 r. art. 774 pkt 1 k.p. był niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji, ponieważ po pierwsze, konstruował upoważnienie blankietowe, pozostawiając ministrowi możliwość samodzielnego uregulowania kompleksu zagadnień, co do których w tekście ustawy nie ma bezpośrednich uregulowań ani wskazówek, po wtóre zaś, nie zawierał żadnych wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, pozostawiając ministrowi całkowitą dowolność w uregulowaniu przekazanych spraw. Tym samym art. 774 pkt 1 k.p. był niezgodny z art. 7 Konstytucji, ponieważ nie określał granic prawnych działania MPiPS jako organu władzy publicznej.
Sąd stwierdził, że kwotę najniższego wynagrodzenia za pracę − w okresie istotnym z punktu prowadzonej sprawy karnej − określał kilkukrotnie nowelizowany § 1 rozporządzenia MPiPS. Zostało ono wydane przed nowelizacją art. 774 pkt 1 k.p., czyli w czasie, gdy ustawa zawierała upoważnienie do wydania zarządzenia, a nie rozporządzenia. Tym samym rozporządzenie MPiPS było w okresie od jego wejścia w życie (1 lutego 1998 r.) do wejścia w życie tejże nowelizacji k.p. (30 marca 2001 r.) niezgodne z art. 774 pkt 1 k.p., a przez to niezgodne z art. 92 ust. 1 i art. 7 Konstytucji.
Zdaniem pytającego sądu, sama nowelizacja art. 774 pkt 1 k.p. z dniem 30 marca 2001 r. nie mogła spowodować, że rozporządzenie MPiPS − wydane i nowelizowane bez podstawy prawnej − stało się legalne, gdyż oznaczałoby to, że działanie ustawodawcy zwykłego zalegalizowało działania ministra. Tymczasem dla zachowania wymogów art. 2, art. 7 i art. 92 ust. 1 Konstytucji niezbędne było uchylenie wymienionego aktu i wydanie nowego rozporządzenia.
W opinii pytającego sądu, rozporządzenie MPiPS przez cały okres obowiązywania było niezgodne z art. 65 ust. 4 Konstytucji, ponieważ regulowało w akcie podustawowym materię ustawową.
Sąd wyjaśnił, że w wypadku potwierdzenia jego stanowiska nie będzie można ustalić w sposób legalny, na podstawie niesprzecznych z Konstytucją przepisów prawa powszechnie obowiązującego, wysokości kwoty najniższego wynagrodzenia pozwalającego na ustalenie znamion czynów przypisywanych oskarżonym, co warunkuje możliwość uznania, że ich czyny były zabronione pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie ich popełnienia. Jeżeli nie będzie można ustalić wartości kwotowej progów wysokości szkody (z uwagi na niekonstytucyjność kwestionowanych w niniejszej sprawie przepisów k.p. i rozporządzenia MPiPS), to zachowania osób oskarżonych nie będą mogły zostać uznane za wypełniające znamiona czynu zabronionego, co spowoduje konieczność umorzenia postępowania karnego.
W opinii sądu, zastosowanie – zgodnie z art. 4 § 1 k.k. − ustawy obowiązującej obecnie (przewidującej kwotę 760 zł wynikającą z art. 25 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, Dz. U. Nr 200, poz. 1679, ze zm.; dalej: ustawa o minimalnym wynagrodzeniu) nie jest możliwe, ponieważ − zgodnie z definicjami zawartymi w art. 115 § 5 i 6 k.k. − relewantna jest wysokość szkody w chwili popełnienia czynu zabronionego. Zwrócił uwagę, że działanie takie byłoby zarazem działaniem na niekorzyść oskarżonych, ponieważ nowa ustawa w sposób oczywisty nie jest względniejsza dla sprawcy od obowiązującej w chwili popełnienia czynów.

2. W piśmie z 13 stycznia 2010 r. MPiPS przedstawił historyczny rozwój zawartej w akcie wykonawczym (zarządzeniu MPiPS, a następnie rozporządzeniu MPiPS) regulacji będącej przedmiotem zaskarżenia. Zwrócił też uwagę, że pierwszy projekt ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, realizujący dyspozycję art. 65 ust. 4 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawił Sejmowi 12 października 1999 r. (druk sejmowy nr 1434/III kad.), a więc przed upływem terminu, o którym mowa w art. 236 Konstytucji.
MPiPS zwrócił uwagę, że najniższe wynagrodzenie za pracę pracowników służyło w wielu aktach prawnych jako uniwersalny miernik ustalania wysokości różnych mierzalnych kategorii, bezpośrednio niezwiązanych z wynagrodzeniem, którego zaletą była okresowa waloryzacja (odwoływano się do niego np. w przepisach prawa podatkowego, kredytowego czy karnego). W uchwalonej 10 października 2002 r. ustawie o minimalnym wynagrodzeniu, sprowadzono funkcję tego miernika tylko do wysokości wynagrodzenia za pracę pracowników, a w innych przypadkach odwołanie do najniższego wynagrodzenia zastąpiono stosowną kwotą z mechanizmem waloryzacyjnym (np. w ustawach podatkowych czy ustawie o pomocy państwa w spłacie niektórych kredytów mieszkaniowych).
Powołując orzecznictwo Sądu Najwyższego, MPiPS stwierdził, że ilekroć w przepisach mowa jest o „najniższym wynagrodzeniu za pracę pracowników”, oznacza to kwotę 760 zł, co ma zastosowanie również do art. 115 § 8 k.k.

3. W piśmie z 13 października 2010 r. Marszałek Sejmu przedstawił wyjaśnienia, wnosząc o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
Marszałek Sejmu odniósł się tylko do części pytania prawnego dotyczącej nieobowiązującego już art. 774 pkt 1 k.p. Stwierdził, że w stanie prawnym sprzed zmiany k.k., która nastąpiła 8 czerwca 2010 r., ustalenie konkretnej wysokości „znacznej szkody majątkowej” i „szkody majątkowej w wielkich rozmiarach” wymagało sięgnięcia do przepisów określających wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia, którego określone mnożniki stanowiły znamiona czynów zabronionych. Do 1 stycznia 2003 r. najniższym wynagrodzeniem w rozumieniu art. 115 § 8 k.k. była kwota ustalana przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej na podstawie upoważnienia zawartego w art. 774 pkt 1 k.p., natomiast od 1 stycznia 2003 r. była nim stała kwota 760 zł. Podkreślił, że zasadniczą zmianę sposobu ustalania „znacznej szkody majątkowej” i „szkody majątkowej w wielkich rozmiarach” przyniosła ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy − Kodeks karny, ustawy − Kodeks postępowania karnego, ustawy − Kodeks karny wykonawczy, ustawy − Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589, ze zm.; dalej: nowela listopadowa). Od czasu jej wejścia w życie ustawodawca zrezygnował z odesłania do wysokości najniższego miesięcznego wynagrodzenia i przyjął kryteria kwotowe, wobec czego obecnie „znaczną szkodą majątkową” jest szkoda, której wartość przekracza 200 tys. zł, a „szkodą majątkową w wielkich rozmiarach” jest szkoda, której wartość przekracza 1 mln zł. To właśnie te kwoty określają znamiona czynów zabronionych mocą art. 296 k.k.
Marszałek Sejmu poddał pod rozwagę Trybunału Konstytucyjnego, czy − z uwagi na utratę mocy obowiązującej 1 stycznia 2003 r. − art. 774 pkt 1 k.p. może mieć zastosowanie w realiach sprawy, na tle której zadano pytanie prawne. Nie byłoby to wykluczone ze względu na art. 4 § 1 k.k., nakazujący stosowanie ustawy nowej, chyba że ustawa wcześniej obowiązująca jest względniejsza dla sprawcy. Stan prawny obowiązujący w czasie popełnienia zarzucanych czynów − ukształtowany dawnym brzmieniem art. 115 § 5, 6 i 8 k.k. oraz art. 774 pkt 1 k.p. – miałby zatem zastosowanie tylko, gdyby był korzystniejszy od stanu obecnego. Marszałek Sejmu stwierdził, że w realiach sprawy rozpoznawanej przez pytający sąd, regulacjami względniejszymi dla oskarżonych są te, które na wyższym poziomie ustalają progi „znacznej szkody majątkowej” i „szkody majątkowej w wielkich rozmiarach”, ponieważ im progi te są wyższe, tym trudniej wypełnić ustawowe znamiona przestępstwa określone w art. 296 k.k. Marszałek przeanalizował wysokość progów i doszedł do wniosku, że znaczną szkodą majątkową w czasie popełniania czynów była szkoda, której wartość przekraczała kwotę od 105 600 zł (w październiku 1999 r.) do 152 tys. zł (po 1 stycznia 2001 r.), natomiast w myśl obecnej regulacji wartość szkody musi przekraczać 200 tys. zł. Analogicznie „szkodą majątkową w wielkich rozmiarach” w czasie popełniania czynów była szkoda, której wartość przekraczała kwotę od 528 tys. zł do 760 tys. zł, gdy w myśl obecnej regulacji wartość szkody musi przekraczać 1 mln zł.
Poczynione obliczenia doprowadziły Marszałka Sejmu do wniosku, że stan prawny, w którym obowiązywał kwestionowany art. 774 pkt 1 k.p., nie był dla sprawców względniejszy od przepisów aktualnie obowiązujących. Tym samym pytający sąd nie ma możliwości zastosowania go w rozpoznawanej sprawie, co powoduje konieczność umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. Rozstrzygnięcie sprawy przez Trybunał Konstytucyjny nie jest również konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw (art. 39 ust. 3 ustawy o TK), ponieważ obecnie obowiązujące regulacje korzystniej kształtują sytuację prawną oskarżonych. Utrata mocy obowiązującej art. 774 pkt 1 k.p. i będąca jej konsekwencją zmiana podstaw orzekania w sprawie zawisłej przed pytającym sądem prowadzą do zerwania związku między odpowiedzią przez Trybunał Konstytucyjny na pytanie prawne a rozstrzygnięciem tej sprawy, co oznacza niespełnienie przesłanki funkcjonalnej, wyrażonej w art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy o TK, a podstawą umorzenia powinien być także art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

4. W piśmie z 29 grudnia 2010 r. Prokurator Generalny wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK w związku z niedopuszczalnością wydania orzeczenia.
Stwierdził, że zakwestionowane przepisy zostały uchylone jeszcze przed wniesieniem pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego, co jest przesłanką umorzenia postępowania. Podkreślił też, że mocą noweli listopadowej ustawodawca zasadniczo zmienił sposób ustalania znaczenia pojęć „znaczna szkoda” i „szkoda w wielkich rozmiarach”, używanych w art. 296 § 1 i 3 k.k., przez wprowadzenie sztywnych progów kwotowych. Nowelizacja weszła w życie już po przedstawieniu Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego, a kwestię dalszego stosowania art. 115 § 5 i 6 k.k. w poprzednim brzmieniu, odwołującym się do najniższego miesięcznego wynagrodzenia, a w konsekwencji także kwestionowanych przepisów, przesądza art. 4 § 1 k.k. Zdaniem Prokuratora Generalnego, w uprzednio obowiązującym stanie prawnym szkoda, by mogła być uznana za „znaczną”, musiała przekraczać 152 tys. złotych, by być zaś uznaną za „szkodę w wielkich rozmiarach” – musiała przekraczać 760 tys. złotych. Obecne przepisy ustanawiające odpowiednio progi 200 tys. zł i 1 mln zł. są niewątpliwie względniejsze, ponieważ aby czyn został tak samo zakwalifikowany, konieczne jest wyrządzenie szkody w wyższej wysokości. Z tych przyczyn pytający sąd jest zobowiązany do zastosowania aktualnych przepisów, nie zaś przepisów wskazanych w pytaniu prawnym. Powoduje to, że nie zachodzi również przesłanka wskazana w art. 39 ust. 3 ustawy o TK, której spełnienie nakazuje orzekać o przepisach, które utraciły już moc obowiązującą, jeżeli jest to konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.
Prokurator Generalny stwierdził, że pytanie prawne pozostaje obecnie bez związku funkcjonalnego ze sprawą zawisłą przed pytającym sądem. Skoro bowiem sąd ten zobligowany jest do zastosowania nowych przepisów, to ewentualne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego co do konstytucyjności przepisów kwestionowanych pozostanie bez znaczenia dla przyszłego orzeczenia tego sądu.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 193 Konstytucji oraz art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), „każdy sąd może przedstawić (...) pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją (...), jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem”. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie rozważał już warunki, jakie musi spełniać pytanie prawne. Między innymi w postanowieniu z 29 marca 2000 r., sygn. P 13/99 (OTK ZU nr 2/2000, poz. 68), wskazał, że „dopuszczalność przedstawienia pytania prawnego została (...) uwarunkowana trzema przesłankami: podmiotową, przedmiotową i funkcjonalną”. Dwie pierwsze – podmiotowa i przedmiotowa − nie budzą w niniejszej sprawie wątpliwości, ponieważ pytający sąd jest uprawniony do rozstrzygania w sprawie leżącej u podstaw pytania, a zaskarżony został akt o charakterze normatywnym. Niemniej, w kontekście zmian stanu prawnego, rozważenia wymaga, czy spełniona została także przesłanka funkcjonalna. Jak stwierdzono bowiem w powołanym orzeczeniu, „istnienie określonej zależności pomiędzy odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem rozpoznawanej sprawy stanowi cechę charakterystyczną konkretnej kontroli norm (…) przy ustalaniu relewantności pytania prawnego należy mieć na uwadze, że z reguły brak będzie podstaw do przyjęcia wystąpienia tej przesłanki wtedy, gdy rozstrzygnięcie sprawy jest możliwe bez uruchamiania instytucji pytań prawnych”.
W świetle powyższego stwierdzić należy, że warunkiem udzielenia przez Trybunał Konstytucyjny odpowiedzi na postawione pytanie prawne jest jej niezbędność pytającemu sądowi, który bez rozstrzygnięcia konstytucyjnoprawnych wątpliwości nie może rozstrzygnąć prowadzonej sprawy. Oznacza to zarazem, że − z drugiej strony − Trybunał Konstytucyjny nie może udzielać odpowiedzi na pytania sądów zadane w sprawach, które – z różnych względów − mogą zostać przez te sądy rozstrzygnięte samodzielnie.

2. Pytający sąd, badając sprawę popełnienia (w okresie od października 1999 r. do sierpnia 2002 r.) przestępstw określonych w art. 296 § 2 i 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. − Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.) na szkodę jednego z oddziałów Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, wyraził wątpliwości co do zgodności:
− art. 774 pkt 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. − Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.; dalej: k.p.), w okresie od 17 października 1997 r. do 29 marca 2001 r., z art. 7, art. 65 ust. 4, art. 87 ust. 1 i art. 93 ust. 1 i 2 Konstytucji,
− art. 774 pkt 1 k.p., w okresie od 30 marca 2001 r. do 31 grudnia 2002 r., z art. 7, art. 65 ust. 4 i art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz
− rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 stycznia 1998 r. w sprawie najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników (Dz. U. Nr 16, poz. 74, ze zm.; dalej: rozporządzenie MPiPS), w okresie od 1 lutego 1998 r. do 31 grudnia 2002 r., z art. 774 pkt 1 k.p. w związku z art. 7, art. 65 ust. 4 i art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Nieodzowność sięgnięcia do zakwestionowanych przepisów wynikała z konieczności ustalenia, czy oskarżeni wypełnili swym postępowaniem znamiona zarzucanego im przestępstwa polegającego na wyrządzeniu „znacznej szkody majątkowej” oraz „szkody majątkowej w wielkich rozmiarach”. Pojęcia te − mocą art. 115 § 5-8 k.k. – były w czasie popełnienia zarzucanych oskarżonym przestępstw definiowane jako określone mnożniki najniższego miesięcznego wynagrodzenia za pracę, przy czym wysokość owego wynagrodzenia ustalana była na podstawie kodeksu pracy i przepisów wykonawczych, co do konstytucyjności których pytający sąd ma zasadnicze wątpliwości.

3. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że art. 774 k.p. został skreślony mocą art. 11 pkt 3 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz. 1679) 1 stycznia 2003 r. i z tym też dniem utraciło moc rozporządzenie MPiPS (art. 25 powołanej tu ustawy stanowił zarazem, że „Ilekroć w przepisach (…) jest mowa o «najniższym wynagrodzeniu za pracę pracowników» przez odwołanie się do Kodeksu pracy (…) oznacza to kwotę 760 zł”).
Utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego w zakwestionowanym zakresie jest – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK – samoistną przesłanką umorzenia postępowania, niemniej konieczne jest rozważenie, czy wydanie wyroku nie jest mimo to konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw (art. 39 ust. 3 ustawy o TK), co miałoby miejsce w szczególności wtedy, gdyby art. 774 k.p. oraz rozporządzenie MPiPS nadal znajdowały zastosowanie w sprawie rozpatrywanej przez pytający sąd. Sytuacja taka nie ma jednak miejsca, na co wskazują poniższe okoliczności.
Po pierwsze, art. 115 k.k. został – w zakresie istotnym dla sprawy – zmieniony z dniem 8 czerwca 2010 r. (a więc już po zadaniu przez sąd pytania prawnego) mocą art. 1 pkt 22 lit. a ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy − Kodeks karny, ustawy − Kodeks postępowania karnego, ustawy − Kodeks karny wykonawczy, ustawy − Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589, ze zm.; dalej: nowela listopadowa). Ustawodawca odstąpił od definiowania pojęć „znaczącej szkody” i „szkody majątkowej w wielkich rozmiarach” przy pomocy mnożników najniższego miesięcznego wynagrodzenia za pracę i ustanowił sztywne progi kwotowe. Artykuł 10 noweli listopadowej stanowi zarazem, że „Sprawy, w których przed dniem [jej] wejścia w życie (…) rozpoczęto rozprawę główną, toczą się do końca postępowania w danej instancji według przepisów dotychczasowych, jednakże w razie zawieszenia postępowania (…) postępowanie toczy się według przepisów tej ustawy”. Innymi słowy, nowa ustawa ma być stosowana do postępowań podejmowanych po ich zawieszeniu. Ponieważ – jak wynika z protokołu rozprawy głównej z 1 października 2009 r. – pytający sąd zawiesił postępowanie karne wobec oskarżonych w sprawie (do czasu uzyskania odpowiedzi Trybunału Konstytucyjnego na pytanie prawne), po jego podjęciu będzie zobowiązany zastosować przepisy nowe, opierając się na kwotowym określeniu szkód, których wyrządzenie wypełnia znamiona przestępstwa.
Po wtóre, obowiązujące uprzednio przepisy nie znajdą zastosowania na podstawie art. 4 § 1 k.k., w myśl którego „Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy”. Analiza obu regulacji dotyczących ustalenia wysokości wyrządzonych szkód stanowiących znamiona przestępstwa określonego w art. 296 k.k. prowadzi do wniosku, że względniejsza jest regulacja nowa, i to ona znajdzie zastosowanie w rozpatrywanej przez sąd sprawie. Wynika to z faktu, że na gruncie przepisów obowiązujących w czasie popełnienia przestępstw objętych aktem oskarżenia (październik 1999 r. – sierpień 2002 r.) wartość „znacznej szkody majątkowej” (definiowana jako dwustukrotność najniższego miesięcznego wynagrodzenia) musiała przekraczać kwotę od 105 600 zł (200 razy 528 zł) do 152 tys. zł (200 razy 760 zł; różnice wynikały ze zmian wysokości kwot w rozporządzeniu MPiPS), natomiast wartość „szkody majątkowej w wielkich rozmiarach” (definiowana jako tysiąckrotność najniższego miesięcznego wynagrodzenia) musiała przekraczać kwotę od 528 tys. zł (1000 razy 528 zł) do 760 tys. zł (1000 razy 760 zł). Tymczasem w obecnym stanie prawnym wysokość wyrządzonej przestępstwem szkody, by mogła być ona zakwalifikowana jako „znaczna”, musi przekraczać 200 tys. zł, a „szkody w wielkich rozmiarach” – musi przekraczać milion złotych. Oznacza to, że obecnie znamiona przestępstwa określonego w art. 296 § 1 i 3 k.k. będzie wypełniało wyrządzenie szkody o wartości wyższej niż dawniej. Wynika więc stąd, że poprzedni stan prawny nie jest względniejszy dla osób objętych aktem oskarżenia w sprawie rozpatrywanej przez pytający sąd, wobec czego nie ma do nich zastosowania art. 4 § 1 k.k., zatem brakuje podstaw zastosowania w toczącej się przed sądem sprawie poprzednio obowiązujących art. 774 pkt 1 k.p. i rozporządzenia MPiPS.

4. W świetle powyższego Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że pytający sąd może rozpatrywaną sprawę rozstrzygnąć bez uzyskania odpowiedzi na postawione pytanie prawne, stosując przepisy obecnie obowiązujące. Oznacza to, że pytanie prawne przestało spełniać przesłankę funkcjonalną, co obliguje Trybunał Konstytucyjny do umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.