Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :	SSA Iwona Wilk
Sędziowie :	SA Jadwiga Galas SA Anna Tabak (spr.)
Protokolant :	Barbara Knop

po rozpoznaniu w dniu 16 kwietnia 2013 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w R.

przeciwko G. Ł.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 25 kwietnia 2012 r., sygn. akt X GC 32/11

1.  prostując oznaczenie siedziby powódki podanej w zaskarżonym wyroku,
że są nimi G. - zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 o tyle, że od zasądzonej kwoty 73.090,29 złotych zasądza ustawowe odsetki od 12 października 2010r.,
a w pozostałej części powództwo o odsetki oddala;

2.  w pozostałej części oddala apelację.

Sygn. akt V ACa 53/13

UZASADNIENIE

Powódka (...) Spółka Akcyjna w K. w pozwie przeciwko pozwanej G. Ł. domagała się zasądzenia kwoty 140 190,29 zł
z ustawowymi odsetkami od kwot i dat wskazanych w pozwie oraz kosztów procesu tytułem zapłaty za dostarczony, a niezapłacony koks oraz należnej powódce kary umownej za odstąpienie od umowy stron z 2 stycznia 2009 r.

Dnia 16 grudnia 2010 r. Sąd Okręgowy w Gliwicach wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, uwzględniając w całości żądanie pozwu.

Sprzeciwem pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania. Zarzuciła wykonywanie przez nią prac w ramach zawartej przez strony umowy tylko przez 1 miesiąc, następnie zmianę zakresu umowy przez powódkę i w oparciu o ustne ustalenie wykonywanie innego zakresu prac niż objętych umową, brak wykonania przez powódkę obowiązków z pisemnej umowy, co uzasadniało jej uprawnienie do odstąpienia od niej, co uczyniła pismem z 5 lipca 2010 r. Brak podstaw do obciążenia jej przez powódkę karami umownymi z tytułu odstąpienia od umowy, gdy pozwana jako pierwsza złożyła oświadczenie o odstąpieniu. Powołała się na zatrzymanie przez nią zapłaty za zakupiony koks wobec przysługujących jej wobec powódki wierzytelności z tytułu kar umownych: za odstąpienie od umowy oraz opóźnienie w przekazaniu placu budowy.

Wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2012 r. Sąd Okręgowy w Gliwicach:

- zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 73 090,29 zł z ustawowymi odsetkami od kwot i dat szczegółowo podanych;

- w pozostałej części oddalił powództwo;

- zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 569,76 zł kosztów procesu;

- nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 32,86 zł tytułem kosztów procesu;

- nakazał pobrać od powódki na rzecz Skarbu Państwa kwotę 30,34 zł kosztów procesu.

Wydanie wyroku poprzedziły następujące ustalenia faktyczne:

W dniu 2 stycznia 2009 r. powódka (...) Spółka Akcyjna w K. zawarła z pozwaną G. Ł., jako wykonawcą umowę nr (...). Przedmiotem umowy było kompleksowe zrealizowanie w oparciu o gaz ziemny systemu grzewczego w (...)w G. przy ul. (...) z uwzględnieniem rozwiązań objętych opracowaniem pn. „(...)” (W. sierpień 2008 roku). Na mocy §(...) pkt (...) umowy wykonanie systemu grzewczego miało nastąpić za pomocą odpowiednich urządzeń, na których zakup powódka miała udzielić stosownych przedpłat.

Wartość przedmiotu umowy strony określiły na kwotę brutto 671 000 zł.

Strony ustaliły termin końcowy odbioru przedmiotu umowy na dzień
30 października 2009 r.

W § (...) umowy regulującym kwestie odstąpienia od umowy strony postanowiły, że jeżeli rozpoczęcie, realizacja lub wykończenie poszczególnych części lub całości przedmiotu umowy opóźnia się z przyczyn leżących po stronie pozwanej, albo jeżeli przedmiot umowy jest wykonywany w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową powódka może odstąpić od umowy powierzając poprawienie lub dalsze wykonanie przedmiotu umowy innej osobie/firmie na koszt wykonawcy. W razie odstąpienia od umowy z powyższych przyczyn pozwana była zobowiązana w terminie 14 dni od pisemnego powiadomienia jej o odstąpieniu przez powódkę od umowy do sporządzenia inwentaryzacji robót przy udziale powódki, przekazania placu budowy oraz zapłaty kary umownej w wysokości 10% wynagrodzenia, prawo naliczenia kary umownej nie pozbawiało powódki prawa dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych, jeżeli kara umowa nie pokryje wyrządzonej jej szkody.

Z kolei pozwana mogła odstąpić od umowy od umowy w razie nieterminowego płacenia jej uzgodnionego wynagrodzenia przez powódkę, mimo pisemnego wezwania i wyznaczenia dodatkowego 7-dniowego terminu zapłaty.

Nadto, w § (...) pkt (...)umowy strony postanowiły, że w przypadku opóźnień po stronie powódki do ustaleń w przedmiocie rozliczeń finansowych określonych szczegółowo w § (...) pkt (...) i (...) umowy, pozwana może potraktować takie zachowanie powódki jako odstąpienie od umowy i odpowiednio skorzystać z uzgodnień stron zawartych w § (...) pkt(...)umowy.

W § (...) umowy strony przewidziały możliwość naliczania kar umownych na rzecz pozwanej w przypadku zwłoki w przekazaniu placu budowy oraz odbiorze końcowym robót, stanowiących przedmiot umowy.

W § (...) ust. (...)umowy strony zastrzegły, że wszelkie zmiany i uzupełnienia do umowy wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Przed podpisaniem powyższej umowy, tj. dnia 12 listopada 2008 r. zostało wydane na rzecz powódkę pozwolenie m.in. na budowę dwóch hal do produkcji elementów konstrukcji stalowych.

Pozwana przystąpiła do realizacji umowy i prowadziła prace zgodnie z jej treścią przez okres miesiąca, tj. do końca stycznia 2009 r.

W lutym 2009 r. powódka zwróciła się do pozwanej z żądaniem wykonania systemu grzewczo – wentylacyjnego. System grzewczo wentylacyjny stanowił w istocie odmienną konstrukcję od systemu grzewczego, którego dotyczyła umowa. W okresie od lutego do kwietnia 2009 r. strony określiły, co w ramach systemu grzewczo – wentylacyjnego ma zostać wykonane przez pozwaną.

Zatwierdzenie projektu budowlanego oraz udzielenie pozwolenia na budowę wewnętrznej instalacji gazowej dla zasilania urządzeń grzewczo – wentylacyjnych zostało wydane dnia 17 kwietnia 2009 r. w drodze decyzji administracyjnej Prezydenta Miasta G..

Równocześnie między stronami trwały negocjacje co do ceny tego systemu oraz jego mocy. W zakresie wentylacji pozwana współpracowała z (...) Sp. z o.o.

Za pracę wykonaną do lutego 2010 roku pozwana otrzymała stosowne wynagrodzenie.

W trakcie wykonywania przez pozwaną prac w zakresie systemu grzewczo – wentylacyjnego między stronami trwały rozmowy co do zawarcia aneksu do umowy. Przedmiotem aneksu miały być uzgodnienia dotyczące instalacji grzewczo – wentylacyjnej. Do podpisania aneksu nie doszło.

Poza umową pozwana wykonała również inne dodatkowe czynności, takie jak odwodnienie dachu, czy podłączenie nagrzewnic do czerpni.

Pozwana otrzymywała przedpłaty na realizację inwestycji w postaci zakupu urządzeń. Powódka regulowała wystawiane przez pozwaną faktury VAT przelewami bankowymi oraz w drodze kompensat. W drodze przelewów bankowych została przez powódkę zapłacona kwota 88 938 zł.

Strony ustaliły, że przedpłaty na dostawy urządzeń będą realizowane również w drodze sprzedaży na rzecz pozwanej koksu. Powódka tytułem zrealizowanych dostaw koksu wystawiła faktury VAT nr: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) na łączną kwotę 95 519,36 zł, które zostały rozliczone z należnościami pozwanej z tytułu realizacji umowy, przy czym z faktury VAT nr (...) na kwotę 12 168,13 zł rozliczona została jedynie kwota 11 999,24 zł.

Powódka sprzedała również pozwanej koks, który nie został rozliczony przez pozwaną, gdyż pozwana w zamian za te dostawy nie dostarczyła urządzeń, ani nie wykonała żadnych prac. Na powyższy koks zostały wystawione faktury VAT nr: (...) (nierozliczona została kwota 168,89 zł), (...), (...), (...), (...), (...) oraz (...). Łączna wartość dostarczonego, a nie rozliczonego koksu wyniosła 73 090,29 zł.

Pozwana została wezwana do przedstawienia aktualnego harmonogramu prac celem rozliczenia środków pozyskanych z przedpłat oraz z tytułu dostaw koksu.

Strony mając na uwadze problemy z przyłączeniem gazu do hal przemysłowych ustalały na bieżąco zakres prac oraz terminy dostaw urządzeń, które mogły być realizowane mimo braku podłączenia gazu. Problemy z instalacją gazową powstały, gdy powódka nie podpisała z(...)w Z. umowy przyłączeniowej na uzyskane wcześniej zapewnienie dostaw gazu, a zmieniając przedmiot zlecenia z instalacji grzewczej na grzewczo – wentylacyjną potrzebowała większych mocy cieplnych i zwiększoną dostawę gazu.

Strony negocjowały zawarcie aneksu do łączącej je umowy potwierdzającego m.in. podstawę i zakres dotychczasowych rozliczeń oraz uwzględniającego dodatkowe prace projektowe i roboty.

Powódka nie wyraziła zgody na zawarcie aneksu do umowy na warunkach zaproponowanych przez pozwaną.

Wobec powyższego pozwana zaprzestała realizowania umowy i złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy z dniem 5 lipca 2010 r. Jednocześnie pozwana obciążyła powódkę karą umowną w wysokości 55 000 zł tytułem nienależytego wykonania zobowiązania (§ (...) pkt(...)umowy) oraz karą umowną w wysokości 55 000 zł z tytułu zwłoki w przekazaniu placu budowy. Nadto pozwana wystawiła na rzecz powódki notę księgową z dnia 17 sierpnia 2010 r. tytułem odszkodowania uzupełniającego za utracone zyski w związku z § (...) pkt(...) umowy.

Powódka nie uznała powyższego odstąpienia przez pozwaną od umowy za uzasadnione i pismem z dnia 3 sierpnia 2010 r. wezwała pozwaną do realizowania umowy pod rygorem odstąpienia od umowy z winy pozwanej. Powódka w piśmie tym wezwała pozwaną, aby dostarczyła urządzenia na halę, celem rozliczenia zaliczki w kwocie 73 090,29 zł. Jednocześnie powódka uznała wystawione noty za nieuzasadnione.

Wobec niezastosowania się przez pozwaną do wezwania realizacji umowy powódka złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Pozwana została wezwana do przeprowadzenia inwentaryzacji w dniu 4 listopada 2010 r., jednakże nie stawiła się w wyznaczonym dniu.

Powódka wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 73 090,29 zł tytułem dostaw koksu. Pozwana potwierdziła saldo należności powódki z tytułu nierozliczonych dostaw koksu.

W związku z odstąpieniem od umowy powódka wystawiła notę obciążeniową tytułem kary umownej zgodnie z § (...) ust. (...) pkt (...) w zw. z § (...) ust.(...)umowy na kwotę 67 100 zł.

Ustalenia faktyczne poczyniono na podstawie dowodów z dokumentów niekwestionowanych przez strony, zeznań świadków H. J., K. G. i M. Ł. oraz zeznań powódki.

Sąd pierwszej instancji nie dał wiary zeznaniom świadka H. J., że w ramach pisemnej umowy z 2 stycznia 2009 r. pozwana miała wykonać instalację grzewczo-wentylacyjną, zaś zakres prac nie zwiększył się w stosunku do objętego umową jako sprzecznym z zeznaniami świadka M. Ł., a przede wszystkim dokumentów.

Oddalono wnioski dowodowe zgłoszone przez pozwaną pismem procesowym z 4 kwietnia 2012 r. i 23 kwietnia 2012 r. jako sprekludowane, a w części bezprzedmiotowe dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd uznał, że powództwo w części zasługiwało na uwzględnienie. Stanął na stanowisku bezzasadności żądania przez powódkę od pozwanej kar umownych w kwocie dochodzonej pozwem.

Stwierdził, że w pisemnej umowie strony zawarły postanowienie o karach umownych przysługujących zamawiającemu, jak i wykonawcy oraz przewidziały dla każdej z nich możliwość odstąpienia od umowy w konkretnie zaistniałych sytuacjach.

Strony jednak – na mocy zgodnej woli nie realizowały od lutego 2009 roku umowy w kształcie pisemnej. Na zlecenie powódki pozwana realizowała od lutego 2009 roku do lutego 2010 roku całkowicie odmienny system sieci objęty pisemną umową. Pierwotny system nie obejmował wentylacji mechanicznej. Rozwiązania techniczne określone przez pozwaną w dokumencie pt. (...)jako aneks do opracowania pt. (...), jak i opracowanie wykonane dla pozwanej przez (...) sp. z o.o. tj. projekt budowlany z marca 2009 roku, uzupełnienie do tego projektu budowlanego oraz projekt budowlany z kwietnia 2009 roku dotyczyły nowego systemu tj. grzewczo-wentylacyjnego i obejmowało specyficzny sposób stosowania nagrzewnic W. i wentylatorów wyciągowych.

Nadto o tym, że przedmiotem pisemnej umowy była tylko instalacja grzewcza świadczą negocjacje prowadzone przez strony w przedmiocie zawarcia aneksu do umowy oraz projekty aneksów do umów.

Dalej Sąd stwierdził, że powódka nie podpisała aneksu z uwagi na niezaakceptowanie przez nią cen, co wynika z zeznań prezesa powódki.

Pozwana poza umową wykonała także inne roboty dodatkowe, jak odwodnienie dachu, czy podłączenie nagrzewnic do czerpni.

Stanął na stanowisku, że skoro obie strony zgodnie nie przestrzegały warunków umowy z 2 stycznia 2009 r. i realizowały jej odmienny przedmiot, to brak jest podstaw do naliczania przez którąkolwiek ze stron kar umownych z powołaniem się na niewykonanie lub nienależyte wykonanie pierwotnie łączącej ich umowy.

Gdyby dopuścić możliwość przysługiwania stronom kary umownej, to zaistniałaby sytuacja, że z pierwotnej umowy zachowałaby aktualność jedynie kara umowna, co pozostaje w sprzeczności z jej funkcją, w tym także stymulacyjną, mobilizującą dłużnika do wykonania zobowiązania.

Uwzględniając natomiast roszczenie w przedmiocie zapłaty za koks, Sąd miał na uwadze, że pozwana sama przyznała, iż różnicę między kwotą uzyskaną ze sprzedaży koksu, a ceną zakupionych urządzeń zatrzymała tytułem kar umownych należnych jej od powódki.

Podstawą zasądzenia od pozwanej kwoty 73 090,29 zł był przepis art. 471 k.c., zaś o odsetkach rozstrzygnięto w oparciu o art. 481 k.c., biorąc pod uwagę termin zapłaty określony w fakturach.

Podstawą rozstrzygnięcia o kosztach procesu był art. 100 k.p.c., powódka wygrała spór w 53%. Nie dopatrzył się Sąd podstaw do przyznania pełnomocnikowi powódki zwiększonych kosztów zastępstwa procesowego.

Wyrok Sądu Okręgowego – w części uwzględniającej powództwo i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zaskarżyła apelacją pozwana, domagająca się:

- zmiany zaskarżonego wyroku poprzez jego uchylenie i uznanie, że:



strona pozwana skutecznie odstąpiła od umowy nr (...) i posiadała uprawnienie do naliczania kar umownych,



strona pozwana posiadała uprawnienie do naliczenia roszczenia odszkodowawczego z tytułu niewykonywania przez powódkę umowy nr (...), gdyż powódka wstrzymała jej realizację i ponosi winę za ten stan, bowiem nie zgłosiła zamiaru dalszej jej realizacji, bądź rezygnacji z umowy celem uwolnienia się, po myśli art. 354 §2 k.c., od skutków zaniechania świadczenia przez wierzyciela, czym naraziła pozwaną na szkody,



nieuprawnione było powództwo w oparciu o umowę nr (...) z dnia 2.01.2009 r. przez uznanie, że w stanie faktycznym pozwana w ramach działalności pozaumownej wykonywała dla powódki zlecenie pozyskania dla niej środków finansowych poprzez zakup koksu u powódki i jego dalszą odsprzedaż przy pomocy profesjonalnego pośrednika (...) Sp. z o.o. W. oraz, że usługa ta nie była związana z przedmiotem umowy nr (...) i nie stanowi roszczeń odszkodowawczych, a także umorzenie postępowania w tym zakresie;

- obciążenia pozwanej w całości kosztami sądowymi według norm przepisanych;

- zwrotu kosztów postępowania w całości za obydwie instancje według norm przepisanych;

-ustalenia przez Sąd Apelacyjny stanu faktycznego w sprawie, w tym jakiego rodzaju stosunki prawne łączyły strony.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 6 k.c., 354 k.c., 471 k.c., 627 k.c., 636 § 1 k.c., 647-649 k.c. przez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie;

2.  naruszenie przepisów postępowania:

- art. 232 k.p.c. poprzez brak wyjaśnienia okoliczności zgodnie z prawdą obiektywną i nieuwzględnienia wszystkich dowodów złożonych w sprawie, w szczególności notatki uzgodnień z 16 września 2009 r., pisma powoda z 20 kwietnia 2010 r., wyciągu z ksiąg rachunkowych oraz niedopuszczenie prawidłowo złożonych przez pozwaną wniosków dowodowych;

- art. 236 k.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c., gdyż Sąd w sposób niedostatecznie pewny określił materiał dowodowy mogący stanowić podstawę merytorycznego rozstrzygnięcia;

3. wadliwość podstawy faktycznej, będącej wynikiem naruszenia przepisów postępowania, a to art. 227 k.p.c. i 233 k.p.c.

W apelacji pozwana zawnioskowała dodatkowe dowody.

W uzasadnieniu skarżąca podniosła, że pisemna umowa nie była realizowana, zaś wykonywała na rzecz powódki czynności bezumownie, powódka faktycznie wstrzymała realizację pisemnej umowy stron z dniem 23 stycznia 2009 r.

Jej zdaniem transakcja kupna sprzedaży koksu była poza umową z 1 lutego 2009 r., a nie jako przedpłata dostaw urządzeń objętych umową.

Zakup koksu nie miał nic wspólnego z pisemną umową, powódka zrezygnowała z odsetek od faktur za koks, gdyż strony rozliczały się kompensatami.

Podkreśliła, że skutecznie odstąpiła od łączącej strony umowy pisemnej, za odstąpienie od umowy należała się jej kara umowna, nadto przysługuje jej roszczenie odszkodowawcze za niewykonanie przez powódkę umowy z 2 stycznia 2009 r.

W piśmie procesowym z dnia 4 kwietnia 2013 r. powołała się dodatkowo na potrącenie dokonane w dniu 28 marca 2013 r. należności przysługujących powódce zasądzoną kwotą z przysługującą jej wierzytelnością z tytułu roszczenia odszkodowawczego na kwotę 218 150 zł.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

- apelacja pozwanej zasługuje na minimalne uwzględnienie, w pozostałym zakresie nie jest trafna.

Na wstępie należy zauważyć, iż po prawomocnym oddaleniu przez Sąd pierwszej instancji roszczenia o zapłatę kary umownej w wysokości 67 100 zł w dalszym ciągu rozpoznaniu podlegał jedynie spór o zapłatę 73 090,29 zł, obejmujący brak rozliczenia się przez pozwaną z otrzymanego – jako zaliczkę na zakup urządzeń – koksu.

Generalnie ustalony przez Sąd Okręgowy stan faktyczny w sprawie jest prawidłowy, znajduje oparcie w zebranych dowodach i ustalenia te Sąd Apelacyjny potwierdza, uznając je za własne.

Mając na uwadze rozpoznanie przez Sąd Apelacyjny sprawy w dalszym ciągu merytorycznie, a nie ograniczanie się li tylko do zarzutów apelacyjnych, w postępowaniu apelacyjnym ustalono następujące dodatkowe okoliczności faktyczne:

Powódka udzieliła swojemu mężowi – M. Ł. pełnomocnictwa do dokonywania wszelkich czynności związanych z działalnością swojej firmy, w tym prowadzenia negocjacji z kontrahentami, zawierania, zmiany i rozwiązywania wszelkich umów oraz podpisywania wszelkich dokumentów, który ją aktywnie reprezentował w trakcie realizacji umowy.

Dowód: pełnomocnictwo z 18 grudnia 2008 r. - k. 21.

Powódka w związku z przedmiotową inwestycją udzieliła z kolei pełnomocnictwa swojemu pracownikowi H. J., który miał podejmować wszelkie decyzje.

Dowód: zeznania świadka H. J. i K. G..

Dnia 9 lutego 2009 r. strony ustaliły jaki rodzaj działalności będzie prowadzony w nowobudowanych halach (...), (...)i wiacie oraz zmianę przedmiotu umowy m.in. poprzez wykonanie opisu systemu grzewczego wentylacji mechanicznej, zaś wykonawca (pozwana) określiła wartość swoich nowych prac projektowych na 4 000 zł.

W dniu 9 marca 2009 r. strony m.in. zgodnie podały, że wykonawca realizując pisemną umowę z 2 stycznia 2009 r. dokonał weryfikacji przyjętych w opracowaniu przedprojektowym z sierpnia 2008 roku założeń i danych wyjściowych dla określenia zapotrzebowania ciepła zakładu, w tym zakres i wielkość oraz sposób realizacji wentylacji ogólnej w projektowanych halach(...), (...) i wiaty oraz zaktualizowano bilans ciepła dla istniejącej hali.

Dnia 31 marca 2009 r. strony ustaliły m.in., że istniejąca hala produkcyjna będzie ogrzewana nagrzewnicami gazowymi W. dostarczonymi i zainstalowanymi przez pozwaną.

Dnia 18 maja 2009 r. powódka przyznała otrzymanie w marcu 2009 roku wykonanego przez podwykonawcę pozwanej opracowania w zakresie wentylacji ogólnej dla nowo budowanych hal (...), (...) i wiaty oraz uzgodnienia założeń wentylacyjnych dla istniejącej hali w celu zweryfikowania łącznej mocy cieplnej oraz wykonania przez pozwaną projektu wewnętrznej instalacji gazowej hali (...),(...) i wiaty.

Zamawiający oświadczył rozważanie etapowej realizacji umowy w (...) w 3 etapach obejmujących halę (...) (I etap), halę (...), wiatę i częściowo halę istniejącą (II etap) i halę istniejącą przy obniżeniu mocy cieplnej (etap III), zaś pozwana zaproponowała wstępny harmonogram rzeczowo-finansowy obejmujący zakres realizacji przedmiotu umowy w terminach i przełomie cen określonych umową stron z 1 września 2009 r.

W pozostałym zakresie przedmiotu umowy strony postanowiły podjęcie negocjacji co do terminu realizacji i ceny.

Następnie dnia 16 września 2009 r. strony dokonały przeglądu dotychczasowej realizacji przedmiotu umowy z 2 stycznia 2009 r. oraz stwierdziły zasadność rozszerzenia tejże umowy o wzrost wynagrodzenia umownego i dodatkowo rozszerzenia przedmiotu umowy o wykonanie instalacji wentylacji ogólnej hal produkcyjnych z wykorzystaniem nagrzewnic gazowych W.. Ustalono wówczas, że pozwana dokona aktualizacji przedmiotu umowy z 1 lutego 2009 r. w zakresie ilościowym i rodzajowym dostaw urządzeń i komponentów z uwzględnieniem zastawienia urządzeń zawartego we wniosku do (...) w Z. z 18 maja 2009 r. i opracowań firmy (...) sp. z o.o. w zakresie potrzeb cieplnych do celów wentylacji w halach produkcyjnych(...),(...) i istniejącej.

W zakresie przeszacowania wartości umowy pozwana miała uwzględnić dla dostaw urządzeń z firm (...) ceny katalogowe w/w firm według stanu na 18 maja 2009 r. i zastosuje upust 7% z okresem obowiązywania tak ustalonej ceny do 28 lutego 2010 r., zaś w zakresie prac instalacyjno-montażowych, projektowych i podobnych zwiększenie ich wartości o 6% plus dodatkową kwotę na materiały i prace dotyczące instalacji wentylacji – przy okresie obowiązywania nowej ceny do 28 lutego 2010 r.

Strony wówczas postanowiły, że za środki finansowe uzyskane przez pozwaną ze sprzedaży barterowej (koks) oraz przedpłat gotówkowych wykonawca będzie sukcesywnie dostarczał deklarowane i możliwe do ukończenia uzgodnione opracowania projektowe, z firmy (...) aparaty grzewczo-wentylacyjne W. z przeznaczeniem w pierwszym rzędzie dla hali (...) i je zamontuje.

Strony ponadto zobowiązały się do podpisana aneksu określającego nowe warunki realizacji zaktualizowanego przedmiotu umowy nr (...).

Z kolei dnia 22 października 2009 r. – wobec założenia zmniejszenia produkcji na hali (...) – strony przyjęły, że firma (...) sp. z o.o. uzupełni projekt budowlany i zweryfikuje w odniesieniu do hali (...) potrzeby ilości powietrza wentylacyjnego oraz zakres instalacji filtrowentylacyjnej koniecznej do wykonania oraz we współpracy z pozwaną wykona projekt wykonawczy układów nawiewnych, umożliwiających przyłączenie gazowe nagrzewnic W. i uzgodni z inwestorem koszt wykonania opracowania, a także zweryfikuje złożoną inwestorowi ofertą wykonania instalacji filtrowentylacji koniecznej do wykonania przy zmniejszonej produkcji. Pozwana zobowiązała się uwzględnić w aneksie opracowanie pt. (...)w G. także wariant podgrzewu powietrza wentylacyjnego dla zmniejszonej produkcji i w porozumieniu z inwestorem zweryfikować określony umową nr (...) koszt prac dotyczący wykonania projektu wykonawczego układów nawiewnych w hali(...) oraz dostawy i montażu dodatkowych elementów wentylacyjnych jakie z niego wynikną, a także dodatkowych urządzeń grzewczych, służących do podgrzewu powietrza wentylacyjnego.

Dowody: notatki ze spotkania stron – karty 160-165 akt.

Dnia 22 lutego 2010 r. pozwana przesłała powódce aneks do umowy z 2 lutego 2009 r., wraz z załącznikami, który nie został przez powódkę przyjęty.

Pismem z 9 kwietnia 2010 r. pozwana ponagliła powódkę o podpisanie aneksu oraz powołując się na ustalenia stron z lutego 2010 roku, w czasie których postanowiono, że zobowiązała się dostarczyć urządzenia W. do hali (...) oraz ich montaż, w ramach rozliczenia za sprzedany w 2009 rok koks i że warunkiem realizacji tych ustaleń jest podpisanie przez powódkę aneksu do umowy.

Następnie pismem z dnia 10 kwietnia 2010 r. (w uzupełnieniu pisma z 9 kwietnia 2010 r.) pozwana przedłożyła harmonogram dotyczący rozliczenia środków pieniężnych uzyskanych ze sprzedaży koksu, w którym zobowiązała się do dostarczenia do 30 kwietnia 2010 r. szóstej nagrzewnicy, do 31 maja 2010 r. zrealizować pozostałe dostawy elementów układu grzewczego oraz zabezpieczenia środków finansowych na elementy wentylacji hali (...)i ich montaż, do 31 czerwca 2010 r. dostarczenie elementów wentylacji, zaś w lipcu 2010 roku montaż nagrzewnic i montaż wentylacji nawiewnej w hali (...) rozliczając przedpłaty – pod warunkiem podpisania aneksu nr (...) do umowy.

Dowód:pismo pozwanej z 22 lutego 2010 r. wraz z aneksem z załącznikami
- k. 166-174,

pismo pozwanej z 9 kwietnia 2010 r. i 10 kwietnia 2010 r. - k. 175-176 r.

Pismem z 20 kwietnia 2010 r. powódka m.in. podała, że za ostateczny termin rozliczenia sprzedaży barterowej uznaje 30 maja 2010 r., zaś pismem z 28 kwietnia 2010 r. powołała się na brak rozliczenia pozwanej ze sprzedaży barterowej, wbrew notatce z 16 kwietnia 2009 r.

Dowód: pismo powódki z 20 kwietnia 2010 r. i 28 kwietnia 2010 r.
- k.177 i 179.

Pozwana domagała się aneksowania umowy nr (...) z 2 lutego 2009 r., sporządzając ich projekty m.in. 2 marca 2009 r., 28 kwietnia 2009 r.

Dowody: projekty aneksów - k. 265-285 akt.

Pismem z 5 lipca 2010 r. pozwana odstąpiła od umowy nr (...) i tego dnia wystawiła notę księgową nr (...), obciążającą powódkę karą umowną w wysokości 55 000 zł za odstąpienie od umowy.

Następnie pismem z dnia 6 sierpnia 2010 r. pozwana złożyła oświadczenie o potrąceniu wierzytelności powódki z faktur za koks o nr (...), (...), (...), (...), (...), (...) z przysługującą jej wierzytelnością w wysokości 55 000 zł z noty księgowej nr (...).

Pismem z 17 sierpnia 2010 r. pozwana – przesyłając powódce noty księgowe nr (...) wezwała do zapłaty ich. Do wymienionego pisma dołączyła noty z daty 16 sierpnia 2010 r. – nr (...) na kwotę 55 000 zł z tytułu kary umownej za zwłokę w przekazaniu placu budowy za okres od 18 maja 2009 r. do 5 czerwca 2010 r.

Dowód: pismo pozwanej z 17 sierpnia 2010 r. - k. 186,

nota nr (...)z 17 sierpnia 2010 r. wraz z załącznikiem
- k. 449 i 450,

nota nr (...) z 17 sierpnia 2010 r.

Pismem z 30 sierpnia 2010 r. powódka wezwała pozwaną do dostarczenia urządzeń na halę (...) w celu rozliczenia należności za koks w terminie 14 dni pod rygorem odstąpienia od umowy. Wymienione pismo pozwana otrzymała 6 września 2010 r., a urządzeń nie dostarczyła i pismem z 30 września 2010 r. – doręczonym pozwanej w dniu 6 października 2010 r. powódka odstąpiła z tych przyczyn od umowy z 2 stycznia 2009 r. nr (...).

Dowód: pismo powódki z 30 sierpnia 2010 r. wraz z dowodem doręczenia
- k. 187 – 190,

pismo powódki z 30 września 2010 r. wraz z dowodem doręczenia
- k. 197-198.

Wymienione dodatkowe ustalenia faktyczne poczyniono w oparciu o dokumenty złożone przez strony, a niekwestionowane przez nie.

W sprawie bezspornym było nabycie przez pozwaną od powódki koksu, z którego nie rozliczyła się na kwotę 73 090,29 zł (objętą pozwem).

Spór sprowadzał się do odmiennych stanowisk stron i powódka wywodziła, że strony łączyła umowa z 2 stycznia 2009 r. nr (...), w ramach której strony wprowadziły rozliczenia barterowe – za otrzymany koks – w tym na kwotę objętą żądaniem pozwu – pozwana winna była dostarczyć powódce urządzenia, bądź wykonać roboty.

Pozwana z kolei twierdziła, że strony nie realizowały pisemnej umowy z 2 stycznia 2009 r., wykonywała na rzecz powódki prace, ale bez umowy, otrzymany koks nie stanowił zaliczek na pisemną umowę z 2 stycznia 2009 r., a najwyżej na bezumowne wykonywanie czynności, wreszcie, że zatrzymała nierozliczoną należność za koks na poczet przysługujących jej kar umownych i należnego odszkodowania.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutów apelującej w przedmiocie naruszenia przez Sąd pierwszoinstancyjny przepisów prawa procesowego, gdyż ich ewentualne uchybienia mogą prowadzić do błędnych ustaleń faktycznych, a w konsekwencji ewentualnego naruszenia prawa materialnego.

Za nieuzasadniony należy uznać zarzut skarżącej o naruszeniu przepisów art. 232 i 236 k.p.c., skarżąca nie podaje w czym upatruje się naruszenia tych przepisów, co uniemożliwia szczegółowe ustosunkowanie się do nich.

Uznając z kolei za uzasadniony zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. i 233 k.p.c. oraz 328 k.p.c. poprzez brak dokonania pełnych ustaleń faktycznych, oceny pominiętych przez Sąd pierwszej instancji wszystkich dowodów, Sąd Apelacyjny uzupełnił stan faktyczny oraz ponownie ocenił zebrane w sprawie dowody.

Pomimo wskazanych wyżej uchybień brak było podstaw do uchylenia zaskarżonego rozstrzygnięcia, gdyż nie skutkowały one nieważnością postępowania, bądź brakiem rozpoznania istoty sporu.

Oceniając ponownie zebrane w sprawie dowody Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, iż strony łączyła umowa o dzieło – w zakresie prac projektowych, umowa o roboty budowlane w zakresie prac związanych z montażem urządzeń i instalacji oraz sprzedaży urządzeń i w tychże umowach jako zamawiający występowała powódka, natomiast pozwana była wykonawcą.

Wymienione umowy zostały zawarte w dniu 2 stycznia 2009 r. pisemną umową nr (...). Ich przedmiotem było sporządzenie projektu budowlanego wewnętrznej instalacji gazowej celem podłączenia urządzeń grzewczych wraz z wnioskiem o uzyskanie dla zamawiającego decyzji pozwolenia na budowę nowo budowanych hal (...) i (...) oraz wiaty, kompletacja i dostawa urządzeń technologicznych W. i (...), prace instalacyjno-montażowe oraz instalacja gazowa w halach (...) i (...), za ogólnym wynagrodzeniem 671 000 zł brutto, w tym wartość urządzeń 340 000 zł netto, na które powódka miała dokonać przedpłaty w wysokości 40%.

W tejże umowie przewidziano prawo odstąpienia od umowy obu stron:

– zamawiającemu, gdy rozpoczęcie, realizacja lub wykończenie poszczególnych części lub całości przedmiotu umowy opóźnia się z przyczyn leżących po stronie wykonawcy lub wykonywanie przedmiotu umowy w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową.

– wykonawcy - w razie nieterminowego płacenia uzgodnionego mu wynagrodzenia, mimo pisemnego wezwania i wyznaczenia dodatkowego 7-dniowego terminu.

W umowie zastrzeżono także dla stron kary umowne (w tym dla wykonawcy):

- za odstąpienie od umowy w razie nieterminowego zapłacenia wynagrodzenia – 10% wynagrodzenia;

- za zwłokę w przekazaniu placu budowy – 0,1% wynagrodzenia za każdy dzień zwłoki;

- w razie odstąpienia od umowy przez zamawiającego – 10% wynagrodzenia.

Strony postanowiły, iż wszelkie zmiany umowy mogą być jedynie dokonane w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Ze strony powódki umowę podpisał wiceprezes zarządu i prokurent, a więc prawidłowa reprezentacja, pozwana zaś podpisała ją osobiście.

Czynności prawnej można dokonać przez przedstawiciela – pełnomocnika (art. 95, 96 k.c.). Umowa stron stanowi dwustronną czynność prawną, czynnością prawną jest również zmiana umowy.

Nie ulega wątpliwości, iż pełnomocnikiem pozwanej był jej mąż M. Ł.. Z postępowania dowodowego wynika, iż pełnomocnikiem powódki był H. J., czemu powódka nie zaprzeczyła (a ewentualnie potwierdziła jego czynności m.in. w pozwie).

Zawarta przez strony umowa z 2 stycznia 2009 r. mogła ulec zmianie jedynie w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Wbrew twierdzeniom pozwanej i stanowiska Sądu pierwszej instancji, rzeczona umowa uległa zmianie z zachowaniem formy pisemnej.

Zmiany te z zachowaniem formy pisemnej dokonano w notatkach ze spotkań stron, podpisanych przez pełnomocników. Zmiana umowy dotyczyła m.in. rozszerzenia zakresu przedmiotowego umowy poprzez objęcie nią dodatkowej hali, już istniejącej oraz w miejsce tylko ogrzewania gazowego wprowadzenie prac projektowych i wykonanie ogrzewania oraz wentylacji mechanicznej. Zmiana umowy polegała również na wprowadzeniu przez strony możliwości dokonania przez powódkę przedpłat na urządzenia w formie rozliczenia barterowego.

Rozliczenie to polegało na tym, że w miejsce gotówki powódka dostarczyła pozwanej koks za określoną cenę, po którego sprzedaży i uzyskanej ceny pozwana cenę tę winna była przeznaczyć na zakup urządzeń.

W takich okolicznościach nietrafne było zajmowane przez apelującą stanowisko, iż umowa z 2 stycznia 2009 r. nie była wykonywana przez strony, zaś wszelkie prace, które wykonała na rzecz powódki miały charakter bezumowny. W dalszej kolejności, wobec zmiany pisemnej umowy z 2 stycznia 2009 r. m.in. poprzez możliwość dokonywania przez powódkę przedpłat na urządzenia w formie rozliczeń barterowych (notatka z 16 września 2009 r.) nieuzasadnione było stanowisko pozwanej o braku dokonywania przedpłat przez powódkę na urządzenia oraz braku związku dostaw koksu z zawartą umową, a zawarcie przez strony odrębnej umowy o sprzedaż koksu.

Zwrócić należy uwagę, że dochowanie pisemnej formy zmiany umowy, pod rygorem nieważności nie musi nastąpić poprzez zawarcie formalnego do niej aneksu, a wystarczającym jest złożenie oświadczenia woli przez obie strony na piśmie w innym dokumencie m.in. notatce służbowej ze spotkania, notatce uzgodnień.

W tym miejscu należy zauważyć, iż strony nie podpisały notatki z 3 lutego 2010 r. (k. 290), tak więc nie wywołuje ona skutków prawnych.

Strony nie sporządziły harmonogramu rzeczowo-finansowego realizacji umowy z 2 stycznia 2009 r., chociaż ustaliły termin na 27 kwietnia 2009 r. do sporządzenia takiego harmonogramu. Harmonogram taki nie został sporządzony do czasu zakończenia współpracy przez strony.

Postępowanie dowodowe wykazało żądanie pozwanej i podjęcie przez nią starań o sporządzenie formalnego aneksu do umowy, regulującego wszelkie ustalenia stron i zmiany przedmiotu umowy podjęte na spotkaniach, tym bardziej, że na spotkaniu w dniu 16 września 2009 r. zobowiązały się do zawarcia formalnego aneksu. Przyszły aneks miał m.in. regulować nowy zakres przedmiotowy umowy, terminy realizacji przez pozwaną prac oraz wysokość wynagrodzenia.

Do końca współpracy stron – mimo braku zawarcia formalnego aneksu do umowy – pozostały w mocy postanowienia umowy pisemnej z 2 stycznia 2009 r. m.in. dotyczące obowiązku przedpłat powódki (40%) na zakup przez pozwaną koniecznych urządzeń, przysługujących stronom uprawnieniach do odstąpienia od umowy (w podanych okolicznościach) oraz o karach umownych w wymienionych sytuacjach.

Jak już powiedziano wyżej – łączącą strony umowę pisemną z 2 stycznia 2009 r. zmienioną notatkami w zakresie prac projektowych należy zakwalifikować jako umowę o dzieło w rozumieniu art. 627 k.c., zaś w zakresie prac instalacyjnych jako o roboty budowlane z materiałów wykonawcy w rozumieniu art. 647 k.c., a dostarczenie urządzeń jako sprzedaż. Umowy miały charakter odpłatny, wzajemny.

Między stronami bezsporne było otrzymanie przez pozwaną od powódki koksu o wartości 73 090,29 zł i brak dostarczenia przez powódkę na tę wartość urządzeń.

Jak już powiedziano wyżej objęty sporem koks został dostarczony pozwanej w ramach rozliczenia barterowego przedpłat za wykonanie umowy z 2 stycznia 2009 r., a konkretnie zakupu urządzeń.

Objęta sporem kwota 73 090,29 zł obejmowała następujące należności:

- 168,89 zł pozostałość z faktury (...),

- 12 323,51 – faktura (...),

- 12 430,34 zł – faktura (...),

- 11 672,86 zł – faktura (...),

- 12 556,58 zł – faktura (...),

- 11 721,42 zł – faktura (...),

- 12 216,69 zł – faktura (...).

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwana podała, że należności z tychże faktur „zatrzymała z tytułu kar umownych należnych jej od strony powodowej z powodu odstąpienia od umowy z jej winy”.

Należało więc zakwalifikować tak sformułowane stanowisko pozwanej, w szczególności, czy stanowiło ono złożone przez pozwaną oświadczenie o potrąceniu wzajemnych wierzytelności stron, czy też powołanie się na zarzut potrącenia tj. powołanie się na umorzenie wierzytelności wskutek ich uprzedniego potrącenia.

Sprzeciw został złożony przez zawodowego pełnomocnika procesowego.

Niniejsza sprawa ma charakter gospodarczy, co oznaczało, że zgłaszając zarzut potrącenia winien on być udowodniony jedynie dokumentami. W tym miejscu należy odróżnić złożenie zarzutu potrącenia w procesie (który jest zarzutem formalnym, a czasami także ze skutkami materialnymi), z powołaniem się na uprzednio dokonane przed procesem potrącenie, a więc w istocie zarzut wygaśnięcia wierzytelności na skutek jej uprzedniego skutecznego potrącenia.

Biorąc pod uwagę – jak podano wyżej – reprezentowanie pozwanej przez zawodowego pełnomocnika procesowego, treść sprzeciwu oraz dokonanie już uprzednio potrącenia przez pozwaną pismem z 6 sierpnia 2010 r. (karta 185 akt), należy przyjąć powołanie się przez skarżącą na wygaśnięcie wierzytelności poprzez uprzednie skuteczne jej potrącenie.

W konsekwencji należało rozważyć, czy pozwanej przysługiwały wierzytelności w stosunku do powódki z tytułu kar umownych, a więc czy skutecznie je potrąciła prowadząc do ich umorzenia.

W sprzeciwie pozwana powołała się na 2 noty księgowe:

- nr (...) z 5 lipca 2010 r. na kwotę 55 000 zł za odstąpienie przez powódkę od umowy,

- nr (...) z 17 sierpnia 2010 r. w wysokości 55 000 zł za nieterminowe przekazanie placu budowy (w ogóle brak przekazania placu budowy).

Pismem z 6 sierpnia 2010 r. (karta 185 akt), które wpłynęło do pozwanej 16 sierpnia 2010 r. pozwana oświadczyła, że z przysługujących jej wierzytelności 55 000 zł kary umownej z noty(...)z 5 lipca 2010 r. dokonuje potrącenia należnej powódce zapłaty z faktur za koks w następujących wysokościach:

- 168,89 zł z faktury (...),

- 11 672,86 zł – faktura (...),

- 12 323,51 – faktura (...),

- 12 430,34 zł – faktura (...),

- 11 721,42 zł – faktura (...),

- 6 682,98 z faktury (...).

Zwrócić należy uwagę, że tym oświadczeniem o potrąceniu pozwana nie objęła objętej sporem należności z faktury (...) na kwotę 12 556,58 zł, a należność z faktury (...) potrąciła tylko w części, co do kwoty 6 682,98 zł, zaś z faktury (...) na wyższą kwotę niż wartość faktury. Należało więc zająć stanowisko w sprawie, czy pozwanej przysługiwała wierzytelność na kwotę 55 000 zł, którą mogła potrącić, a w konsekwencji, czy oświadczenie o potrąceniu wywołało skutek prawny. Według pisemnej umowy stron (§ (...) pkt (...)) w przypadku braku zapłaty lub opóźnień w płatnościach przez zamawiającego przedpłaty na urządzenia i płatności za faktury częściowe wykonawca takie zachowanie mógł potraktować jako odstąpienie zamawiającego od umowy i był uprawniony do naliczenia kary umownej za odstąpienie od umowy w wysokości 10% wartości umowy (§ (...) pkt (...) w zw. z §(...) pkt (...) umowy).

Nadto w umowie postanowiono, iż powódka może odstąpić od umowy w razie nieterminowego jej płacenia wynagrodzenia, mimo zakreślenia dodatkowego 7-dniowego terminu i w razie odstąpienia od umowy z tej przyczyny przysługiwała jej kara umowna w wysokości 10% wynagrodzenia umownego (§ (...) pkt (...)i (...) pisemnej umowy).

Z wymienionych przepisów wynika, że powódce należała się kara umowna 55 000 zł w razie:

- odstąpienia od umowy przez pozwaną – za takie odstąpienie traktowany był brak przedpłat na urządzenia;

- odstąpienia od umowy przez pozwaną z przyczyn braku płatności terminowej przez pozwaną.

Naliczając karę umowną w wysokości 55 000 zł w nocie nr (...) pozwana powołała się na zapis § (...) pkt (...) umowy oraz przepisy Kodeksu cywilnego podane w jej oświadczeniu z 5 lipca 2010 r.

Jak już podano wyżej postanowienia z umowy zawarte w § (...)pkt(...) dotyczyły odstąpienia powódki od umowy (poprzez brak przedpłat).

Zgodnie z art. 6 k.c. na pozwanej spoczywał ciężar wykazania nieotrzymania od powódki przedpłat w wysokości 40% na urządzenia. Pozwana tej okoliczności nie wykazała, a wręcz przeciwnie, zgromadzone dowody wskazują na otrzymanie przez pozwaną zaliczek, w tym transakcje barterowe. Tak więc nie można przyjąć, by pozwana odstąpiła od umowy, tym samym powódce nie przysługiwała wierzytelność z tytułu kary umownej z zapisu umowy z § (...) pkt (...) w zw. z § (...) pkt (...). Pozwanej nie przysługiwała wierzytelność z tytułu kary umownej z zapisu § (...) pkt (...) i (...) umowy, gdyż nie wykazała, by powódka nie płaciła jej w terminie należności dających uprawnienia do odstąpienia od umowy.

Pismem z dnia 5 lipca 2010 r. pozwana złożyła powódce oświadczenie o odstąpieniu od umowy z dniem 5 lipca 2010 r. z winy powódki, powołując się na zapis § (...) pkt (...) umowy oraz art. 473 § 2, 474 i 491 k.c.

Jak już podano wyżej oświadczenie pozwanej o odstąpieniu od umowy w oparciu o zapis § (...) pkt (...) umowy nie mogło wywołać skutku prawnego. Nie ulega wątpliwości, że z przyczyn leżących po stronie powódki – zmiana koncepcji prac projektowych, zakresu umowy, umowa była realizowana z opóźnieniem.

Umowa o dzieło i o roboty budowlane jest umową wzajemną. Dla prawidłowego wykonywania obu rodzajów umów konieczne jest współdziałanie obu stron.

Według art. 640 k.c. jeżeli do wykonania dzieła potrzebne jest współdziałanie zamawiającego, a tego współdziałania brak, przyjmujący zamówienie może wyznaczyć zamawiającemu odpowiedni termin z zagrożeniem, iż po bezskutecznym jego upływie będzie uprawniony do odstąpienia od umowy.

Powołany przepis miałby zastosowanie do odstąpienia przez pozwaną od umowy o sporządzenie prac projektowych, gdyby pozwana wykazała brak współdziałania w tym przedmiocie powódki oraz zakreślić jej termin do podjęcia współdziałania poprzez zobowiązanie do wykonania określonych zachowań. Taka zaś sytuacja nie miała miejsca, gdyż pozwana nie wezwała powódki do wykonania określonych czynności w zakreślonym terminie pod rygorem odstąpienia od umowy. Za takie wezwanie do wykonania czynności współdziałających, zakreślenie terminu pod rygorem odstąpienia od umowy nie można uznać skierowane przez apelującą wezwanie powódki do podpisania aneksu do umowy z 2 stycznia 2009 r., gdyż w podanym przepisie chodzi o wezwanie do podjęcia czynności faktycznych, a nie prawnych (którą jest podpisanie aneksu), zaś do czynności prawnej nie można przymusić kontrahenta.

Z kolei zgodnie z art. 491 k.c. jeżeli jedna ze stron umowy wzajemnej dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni termin do wykonania z zagrożeniem uprawnienia do odstąpienia od umowy. Pozwana natomiast nie zakreśliła powódce terminu do wykonania określonych obowiązków z umowy o roboty budowlane i dzieła pod rygorem odstąpienia od umowy, tak więc jej odstąpienie od umowy z dniem 5 lipca 2010 r. w oparciu o wskazane przepisy Kodeksu cywilnego było bezskuteczne.

Podstawą odstąpienia od umowy nie mogło być wezwanie do podpisania aneksu umowy z przyczyn podanych wyżej. Przywołane natomiast w oświadczeniu pozwanej z 5 lipca 2010 r. przepisy nie miały zastosowania w sprawie.

Reasumując ten wątek – skoro pozwana nie była uprawniona do odstąpienia od umowy w oparciu o wskazane przepisy Kodeksu cywilnego, ani postanowienia umowy łączącej strony, jej oświadczenie z dnia 5 lipca 2010 r. w przedmiocie odstąpienia od umowy było bezskuteczne, tym samym nie przysługiwała jej kara umowna objęta notą nr (...) w wysokości 55 000 zł za odstąpienie od umowy, a w konsekwencji nie wywarło skutku prawnego jej oświadczenie o potrąceniu z dnia 6 sierpnia 2010 r. (karta 185 akt).

Skuteczne natomiast było oświadczenie powódki z dnia 30 września 2010 r. o odstąpieniu od umowy, bowiem pismem z 30 sierpnia 2010 r. wezwała pozwaną do dostarczenia urządzeń na halę (...) – w terminie 14 dni pod rygorem odstąpienia od umowy. Wymienione pismo pozwanej doręczono 6 września 2010 r. (karta 190 akt), zaś bezspornym był brak dostarczenia urządzeń.

Oświadczenie powódki o odstąpieniu od umowy z 2 stycznia 2010 r. (zmienionej notatkami) było skuteczne w świetle art. 491 § 2 k.c. jako odstąpienie na przyszłość.

Dnia 17 sierpnia 2010 r. pozwana obciążyła powódkę notą nr (...) (karta 449) za zwłokę w przekazaniu placu budowy za okres od 18 maja 2009 r. do 5 lipca 2010 r.

Według postanowień § (...) pkt (...) pisemnej umowy z 2 stycznia 2009 r. zamawiający zapłacił wykonawcy karę umowną w wysokości 0,1% wynagrodzenia za każdy dzień zwłoki w przekazaniu palcu budowy.

W umowie nie określono daty, w której miało nastąpić przekazanie pozwanej placu budowy. Brak także sporządzenia harmonogramu robót. Nadto niesporne było nie dojście do wykonywania prac instalacyjnych, a wykonanie jedynie prac projektowych i dostarczenie przez pozwaną części urządzeń. Skoro strony nie określiły terminu przekazania placu budowy i brak było przystąpienia do prac wykonawczych na tymże placu nie można przyjąć, by pozwanej przysługiwała kara umowna objęta notą nr (...) z 17 sierpnia 2010 r., tym samym jej oświadczenie o potrąceniu z tejże noty kwoty 25 490,10 zł w dniu 9 października 2010 r. (k. 452 akt) nie wywołało skutków prawnych odnośnie umorzenia wierzytelności powódki z objętej sporem faktury nr (...).

Konkludując, skoro powódka skutecznie odstąpiła od umowy z dnia 2 stycznia 2009 r., pozwana winna była zwrócić jej kwotę 73 090,29 zł uzyskaną w ramach transakcji barterowych w oparciu o przepis art. 494 k.c., albowiem jak już podano wyżej, potrącenie pozwanej z dnia 6 sierpnia 2010 r. i 9 października 2010 r. nie wywołało skutków prawnych.

Jak wynika z pism procesowych i korespondencji stron pozwana obciążyła powódkę notą księgową nr (...) za należne jej odszkodowanie z powodu niewykonania omawianej umowy.

W aktach prawy brak jest tejże noty. Nie zostało także złożone przez pozwaną żadne pismo zawierające jej oświadczenie o potrącenie objętymi prawem fakturami za koks z wierzytelnością pozwanej odszkodowania.

Pismami procesowymi z dnia 22 marca 2012 r. (karta 727 akt) z 31 marca 2012 r. (karta 759 akt) – wpływ do Sądu 4 kwietnia 2012 r. oraz złożonym na rozprawie w dniu 25 kwietnia 2012 r. pozwana złożyła dodatkowe wnioski dowodowe, które zostały oddalone na rozprawie w dniu 25 kwietnia 2012 r.

Ponieważ pozwana – poprzez uczestniczącego na posiedzeniu pełnomocnika procesowego nie złożyła zastrzeżeń w trybie art. 162 k.p.c. co do wydanej przez Sąd decyzji, utraciła prawo powoływania się w dalszym postępowaniu – w tym apelacyjnym – na ewentualne w tym zakresie uchybienia sądu. Oznacza to niezasadność zarzutu pozwanej w zakresie braku podstaw do oddalenia złożonych przez nią wniosków dowodowych w podanych wyżej pismach.

Chybiony jest także zarzut o pominięciu przez Sąd dowodu z pisma powódki z 20 kwietnia 2010 (karta 177) i wyciągu z ksiąg rachunkowych. Co prawda w postanowieniu dowodowym wydanym na rozprawie w dniu 14 marca 2012 r. nie wymieniono dat poszczególnych dokumentów, jednakże z uzasadnienia wyroku wyraźnie wynika wzięcie pod uwagę pisma powoda z 20 kwietnia 2010 r. (str. 8 uzasadnienia).

Brak natomiast dopuszczenia dowodu z ksiąg rachunkowych nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Konkludując, za niezasadne należało uznać naruszenie przez Sąd pierwszej instancji przepisów prawa materialnego, a to art. 6 k.c., 354 k.c., 627 k.c., 636 k.c., 647-649 k.c.

Za zasadny natomiast należało uznać zarzut naruszenia art. 471 k.c., który Sąd zastosował jako podstawę zasądzenia kwoty 73 090,29 zł, gdyż podstawą materialną jest art. 494 k.c.

Nadto zasądzając odsetki ustawowe od zaskarżonej kwoty Sąd naruszył przepis art. 481 k.c.

Uszło uwagi Sądu, iż przedmiotowe faktury nie dotyczyły umowy sprzedaży koksu, a rozliczenia barterowego, pozwana nie była więc w opóźnieniu ich zapłat po terminie płatności wskazanych w fakturach, co słusznie podniosła apelująca, a dopiero po ustaniu stosunku prawnego stron, w ramach których otrzymała koks jako przedpłatę na zakup urządzeń i po wezwaniu jej do zapłaty.

Powódka wezwała pozwaną do zapłaty należności za koks pismem z 1 października 2010 r. (karta 201 akt) zakreślając 5-dniowy termin do wpłaty. Pismo to zostało wysłane 1 października 2010 r. Biorąc pod uwagę okres niezbędny do doręczenia pozwanej korespondencji oraz zakreślony termin pozwanej do zapłaty, upłynął on w dniu 11 października 2010 r., tak więc powódce należą się odsetki od następnego dnia tj. 12 października 2010 r. Po wydaniu zaskarżonego wyroku pozwana notą nr (...) z 30 kwietnia 2012 r. obciążyła powódkę kwotą 218 150 zł z tytułu odszkodowania w wyniku niewykonania umowy z 2 stycznia 2009 r., załączając do niej sporządzone przez siebie wyliczenie poniesionej szkody.

W piśmie procesowym z 4 kwietnia 2013 r. – uzupełnienie apelacji – zgłosiła zarzut potrącenia zasądzonej kwoty z przysługującą jej wierzytelnością odszkodowawczą objętą wskazaną kwotą i równocześnie dołączyła oświadczenie o potrąceniu z daty 28 marca 2013 r.

Zgłoszony przez apelującą w postępowaniu apelacyjnym zarzut potrącenia nie mógł być uwzględniony, gdyż niniejsza sprawa miała charakter gospodarczy i do potrącenia mogły być przedstawione wierzytelności jedynie wynikające z dokumentów. Przysługująca według pozwanej jej wierzytelność nie wynikała natomiast z dokumentów stwierdzających wystąpienie szkody i jej wysokość.

Nie podlegała także badaniu w postępowaniu apelacyjnym okoliczność, czy w wyniku oświadczenia pozwanej z 28 marca 2013 r. doszło do wzajemnego umorzenia wierzytelności wobec braku złożenia przez pozwaną wniosków dowodowych co do przysługiwania jej wierzytelności oraz wysokości, zaś takim dowodem nie są jednostronne wyliczenia pozwanej.

Z podanych wyżej względów apelacja pozwanej została uwzględniona na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. jedynie w zakresie ustalenia początkowej daty naliczania odsetek od zasądzonej należności głównej, natomiast w pozostałej części – jako pozbawiona podstaw prawnych oddalona w oparciu o art. 385 k.p.c.

Biorąc pod uwagę minimalne wygranie przez pozwaną apelacji (w zakresie odsetek, od których nie pobrano opłaty sądowej) pozwanej nie należy się zwrot kosztów postępowania apelacyjnego.

Na koniec należy stwierdzić, że zaskarżony wyrok podlegał sprostowaniu, gdyż przed jego wydaniem uległa zmianie siedziba pozwanej z K. na G. (KRS karta 706 akt).

W niniejszym wyroku jako powódkę oznaczono (...) S.A. w R., która stała się następcą prawnym poprzedniej powódki z dniem 21 stycznia 2013 r. (KRS karta 889 akt).