Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

z dnia 3 października 2011 r.

Sygn. akt Ts 54/11



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Andrzej Rzepliński,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Stanisława K. w sprawie zgodności:

art. 394 § 1 pkt 9 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z

art. 78 w zw. z art. 45 ust. 1 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

art. 3941 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z

art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:

1) umorzyć postępowanie w zakresie badania zgodności art. 394 § 1 pkt 9 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 78 w zw. z art. 45 ust. 1 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) w pozostałym zakresie odmówić nadania biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 15 lutego 2011 r. Stanisław K. (dalej: skarżący) wniósł o zbadanie zgodności: po pierwsze: art. 394 § 1 pkt 9 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 78 w zw. z art. 45 ust. 1 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji, w zakresie, w jakim pomija prawo do złożenia zażalenia pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu w zakresie przyznanych mu przez sąd I instancji kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu za postępowanie przed sądem I instancji; po drugie: art. 3941 § 1 pkt 2 k.p.c. z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji, w zakresie, w jakim pomija prawo do złożenia zażalenia pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu w zakresie przyznanych mu przez sąd II instancji kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu za postępowanie przed sądem II instancji.

Skarga konstytucyjna została sformułowana w oparciu o następujący stan faktyczny. Okręgowa Rada Adwokacka ustanowiła skarżącego pełnomocnikiem z urzędu w postępowaniu apelacyjnym przed Sądem Okręgowym Warszawa-Praga w Warszawie – IV Wydział Cywilny-Odwoławczy (sygn. akt IV Ca 941/09). Sąd wyrokiem z dnia 28 października 2010 r. oddalił apelację, zasądzając od Skarbu Państwa na rzecz skarżącego kwotę 366 zł tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu. Skarżący wniósł zażalenie na postanowienie w przedmiocie przyznania mu jako pełnomocnikowi kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Powodem wniesienia zażalenia była zbyt niska i zdaniem skarżącego ustalona z naruszeniem przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348, ze zm.; dalej: rozporządzenie o opłatach) wysokość opłaty za czynności adwokata z tytułu zastępstwa procesowego. Postanowieniem z dnia 10 listopada 2010 r. (doręczonym skarżącemu 15 listopada 2010 r.) Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie – IV Wydział Cywilny-Odwoławczy (sygn. akt IV Ca 941/09) odrzucił zażalenie ze względu na jego niedopuszczalność. Postanowieniem z dnia 2 marca 2011 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie – IV Wydział Cywilny-Odwoławczy (sygn. akt IV Ca 941/09) sprostował omyłkę w wyroku z dnia 28 października 2010 r., zastępując kwotę 366 zł kwotą 2196 zł.

Skarżący zarzucił, że art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c. narusza prawo do zaskarżenia orzeczeń wydanych przez sąd I instancji, prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy, prawo do obrony i równego traktowania, a art. 3941 § 1 pkt 2 k.p.c. dodatkowo zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego. Zdaniem skarżącego za nieuzasadnione należy uznać wyłączenie z zakresu pojęcia „kosztów procesu” kosztów nieopłaconej pomocy prawnej adwokata ustanowionego z urzędu ponoszonych przez Skarb Państwa. Konsekwencją tego wyłączenia jest uniemożliwienie pełnomocnikowi z urzędu wniesienia zażalenia w przedmiocie rozstrzygnięcia o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej zarówno w postępowaniu przed sądem I instancji (art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.), jak i sądem II instancji (art. 3941 § 1 pkt 2 k.p.c.). W sytuacji zatem, gdy sąd ustali wysokość przysługujących adwokatowi z urzędu kosztów pomocy prawnej niezgodnie z przepisami rozporządzenia o opłatach, pełnomocnikowi nie przysługuje żaden środek zaskarżenia. Skarżący, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, podnosi, że „brak jest istotnych powodów, które dostatecznie wyjaśniałyby przyjęcie przez ustawodawcę dopuszczalności zaskarżenia postanowienia w przedmiocie wynagrodzenia biegłego (…) i jednocześnie nieuczynienie tego w przypadku ustanowienia wynagrodzenia należnego ustanowionemu z urzędu pełnomocnikowi, który (…) ma taki sam interes w zakwestionowaniu błędnego orzeczenia co biegły”. Skarżący wskazuje również, że wyłączenie z pojęcia „kosztów procesu” kosztów pomocy prawnej różnicuje w sposób nieuzasadniony sytuację pełnomocnika z wyboru i pełnomocnika z urzędu. Zwrot kosztów procesu obejmuje bowiem koszty zastępstwa procesowego pełnomocnika ustanowionego przez stronę i pozwala na zaskarżenie przez pełnomocnika z wyboru orzeczenia sądu w zakresie wysokości przyznanych stronie kosztów, podczas gdy adwokat z urzędu został tej możliwości pozbawiony.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 marca 2011 r. (doręczonym 7 kwietnia 2011 r.) skarżący został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi przez: po pierwsze, doręczenie odpisu wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie – IV Wydział Cywilny-Odwoławczy z dnia 28 października 2010 r. (sygn. akt IV Ca 941/09); po drugie, wskazanie, w jakim zakresie art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c. stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia o konstytucyjnych prawach lub wolnościach skarżącego; po trzecie, wskazanie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności wyrażonych w art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1, art. 45 ust. 1 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji przez art. 3941 § 1 pkt 2 k.p.c.

Pismem z dnia 14 kwietnia 2011 r. skarżący odniósł się do powyższego zarządzenia. Skarżący cofnął skargę w zakresie zbadania zgodności art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c. z art. 78 w zw. z art. 45 ust. 1 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji. Skarżący doręczył odpis wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 28 października 2010 r. (sygn. akt IV Ca 941/09) oraz odpis postanowienia tego Sądu z dnia 2 marca 2011 r. o sprostowaniu omyłki w wyroku i przyznaniu od Skarbu Państwa tytułem nieopłaconego wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną z urzędu kwoty 2196 zł.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wnioskodawca może do rozpoczęcia rozprawy wycofać wniosek, pytanie prawne albo skargę konstytucyjną. W orzecznictwie Trybunału niejednokrotnie wyrażany był pogląd, że prawo do cofnięcia skargi przed rozpoczęciem rozprawy mieści się w granicach swobodnego uznania skarżącego i jest odzwierciedleniem zasady dyspozycyjności, na której opiera się postępowanie przed TK (por. postanowienia z dnia: 4 marca 1999 r., SK 16/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 26; 8 marca 2000 r., K 32/98, OTK ZU nr 2/2000, poz. 64; 13 września 2000 r., K 24/99, OTK ZU nr 6/2000, poz. 192). Cofnięcie skargi konstytucyjnej przed rozpoczęciem rozprawy nie podlega zatem kontroli Trybunału. Skutkuje to umorzeniem postępowania zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK. Powyższy wywód znajduje swoje oparcie nie tylko w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Również w doktrynie wskazuje się na to, że cofnięcie skargi konstytucyjnej jest niekontrolowanym przez Trybunał prawem skarżącego, które przysługuje temu ostatniemu do chwili rozpoczęcia rozprawy. Innymi słowy, po rozpoczęciu rozprawy dyspozycyjność wnioskodawcy podlega już kontroli Trybunału Konstytucyjnego (zob.: Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 112).

W piśmie z 14 kwietnia 2011 r. skarżący cofnął skargę w zakresie badania zgodności art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c. z art. 78 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. W związku z tym, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, Trybunał umorzył postępowanie w tym zakresie.

2. W pozostałym zakresie Trybunał Konstytucyjny postanowił odmówić nadania skardze konstytucyjnej biegu.

3. Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia jej dopuszczalności.

Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK jednym z podstawowych obowiązków spoczywających na skarżącym jest wskazanie sposobu, w jaki kwestionowana w skardze konstytucyjnej regulacja naruszyła przysługujące mu prawa lub wolności określone w przepisach ustawy zasadniczej. Naruszenie to musi mieć charakter faktyczny i aktualny (por. W. Wróbel, Skarga konstytucyjna – problemy do rozwiązania, [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. M. Zubik, Warszawa 2006, s. 67). Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z dnia 14 września 2009 r., SK 51/08 (OTK ZU nr 8/A/2009, poz. 127): „Celem kryterium aktualności jest zapobieżenie rozszerzeniu skargi konstytucyjnej, polegającemu na upodobnieniu jej do skargi powszechnej (actio popularis). Wymagane jest więc wykazanie, że naruszenie ma charakter aktualny, a nie potencjalny – konieczne jest istnienie aktualnego interesu prawnego skarżącego w merytorycznym rozstrzygnięciu skargi; niekorzystne oddziaływanie obwiązujących norm prawnych na sytuację prawną skarżącego musi mieć charakter rzeczywisty i realny, ma trwać w chwili wnoszenia skargi (por. postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 3 lipca 2007 r., sygn. SK 4/07; podobnie: Z. Czeszejko-Sochacki, Formy naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw, [w:] Skarga konstytucyjna, red. J. Trzciński, Warszawa 2000, s. 79-81)”.

4. Trybunał stwierdza, że w badanej sprawie przesłanka aktualności naruszenia nie została spełniona, co przesądza o odmowie nadania skardze dalszego biegu. Skarżący podniósł w skardze, że naruszenie konstytucyjnych praw i wolności wynikało z przyznania od Skarbu Państwa przez Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z dnia 28 października 2010 r. kwoty 366 zł tytułem nieopłaconego wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną przez skarżącego z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, zamiast kwoty 2196 zł – zgodnie z przepisami rozporządzenia o opłatach. Postanowieniem z dnia 2 marca 2011 r. Sąd Okręgowy sprostował omyłkę i przyznał skarżącemu wyżej wymienioną kwotę. Tym samym, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że po stronie skarżącego nie występuje już przesłanka naruszenia praw lub wolności konstytucyjnych warunkująca merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej. Okoliczność ta przesądza o niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej.



Wobec powyższego Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania biegu skardze konstytucyjnej.