Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 16 listopada 2011 r.
Sygn. akt Ts 178/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz – przewodnicząca
Zbigniew Cieślak – sprawozdawca
Mirosław Granat,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 maja 2011 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej POLNORD S.A.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 22 lipca 2009 r. zarzucono niezgodność art. 70 § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926, ze zm.; dalej: Ordynacja podatkowa) w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r. z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 84 Konstytucji. Skarżąca wskazała także art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji jako wzorce subsydiarne (pomocnicze) w stosunku do wymienionych wyżej wzorców kontroli.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 9 marca 2011 r. (doręczonym pełnomocnikowi skarżącej 18 marca 2011 r.) skarżąca została wezwana do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej m.in. przez: wskazanie ostatecznego – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – rozstrzygnięcia sądu lub organu władzy publicznej, z wydaniem którego łączy zarzut naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw oraz dokładne określenie przedmiotu skargi przez wykazanie, że art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r. stanowił podstawę tego rozstrzygnięcia.
Pełnomocnik skarżącej odniósł się do zarządzenia sędziego TK w piśmie procesowym z 25 marca 2011 r. Jako ostateczne rozstrzygnięcie, z którym skarżąca łączy zarzut naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw, wskazał wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 25 marca 2009 r. (sygn. akt II FSK 1309/08; dalej: wyrok NSA). Zdaniem skarżącej podstawę wyroku NSA stanowił art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r.
Postanowieniem z 4 maja 2011 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Podstawą odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej było stwierdzenie, że zaskarżony w skardze konstytucyjnej przepis nie był podstawą rozstrzygnięcia, z którego wydaniem skarżąca wiąże naruszenie swoich konstytucyjnych wolności lub praw. Tym samym nie została spełniona przesłanka wynikająca z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), co skutkowało oczywistą bezzasadnością skargi konstytucyjnej.
Na powyższe postanowienie pełnomocnik skarżącej wniósł w ustawowym terminie zażalenie. W złożonym środku odwoławczym podniesiono, że Trybunał dopuścił się naruszenia art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK przez niewłaściwe zastosowanie, w sytuacji gdy skarżąca usunęła w wyznaczonym terminie braki formalne skargi. Ponadto, zarzucono naruszenie art. 36 ust. 3 ustawy o TK przez niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, że skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna, w sytuacji gdy skarżąca wskazała iunctim pomiędzy zaskarżonym przepisem art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej a wskazanymi wzorcami kontroli wynikającymi z przytoczonych w skardze konstytucyjnej przepisów Konstytucji. Dodatkowo skarżąca podniosła naruszenie art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK przez błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, że skarżąca jest zobowiązana do wskazania konkretnej jednostki redakcyjnej ustawy (artykuł, paragraf), z którą łączy naruszenie konstytucyjnie chronionych praw i wolności. Zdaniem skarżącej prawidłowa wykładnia art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK obliguje skarżącą do wskazania aktu normatywnego, a właściwie normy prawnej, z której zastosowaniem łączy naruszenie konstytucyjnych praw i wolności. Ostatni zarzut dotyczy naruszenia art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK przez niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, że zakwestionowany akt normatywny utracił moc obowiązującą, w sytuacji gdy norma prawa z niego wywodzona jest prawem nadal obowiązującym, a jedynie została zamieszczona w innej jednostce redakcyjnej (obecnie jest to art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 4 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6–7 i z art. 49 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postanowienie o odmowie nadania rozpatrywanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu jest prawidłowe, zaś zarzuty podniesione w zażaleniu nie zasługują na uwzględnienie.
Na wstępie należy podkreślić, że podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej skarżącej dalszego biegu nie było nieusunięcie braków formalnych skargi w terminie, a wyłącznie brak wskazania w sprawie skarżącej ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu, tj. art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r. Trybunał Konstytucyjny podziela pogląd wyrażony w zaskarżonym postanowieniu, że wskazane przez skarżącą rozstrzygnięcie, w którym ostatecznie orzeczono o jej prawach i wolnościach wynikających z Konstytucji (tj. wyrok NSA), nie zostało wydane na podstawie kwestionowanego przepisu, tj. art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r., lecz na podstawie art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej.
Podtrzymując argumenty zawarte w postanowieniu o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, Trybunał stwierdza, że wbrew stanowisku skarżącej wyrażonemu w zażaleniu nie dokonuje stosowania prawa i oceny faktów. W tym kontekście Trybunał zwraca uwagę, że zgodnie z art. 79 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Odnosząc się do zakresu przedmiotowego skargi, przepis ten jednoznacznie zatem wskazuje, że Trybunał Konstytucyjny bada akt normatywny, na podstawie którego sąd orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. W związku z tym skarga konstytucyjna, poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego, powinna zawierać dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej podjął rozstrzygnięcie (art. 47 ustawy o TK). W konsekwencji przedmiotem kontroli w ramach procedury skargi jest konstytucyjność podstawy prawnej rozstrzygnięcia sądu czy organu administracji publicznej. Przy tym nie chodzi tu o przepis wprost wskazany w petitum rozstrzygnięcia czy w jego uzasadnieniu, ale o te regulacje, które rzeczywiście znalazły zastosowanie przy rozstrzyganiu sprawy skarżącego. Trybunał Konstytucyjny przyjmuje bowiem w swoim orzecznictwie, że „kwestią techniczną jest to, w jaki sposób proces analizy obowiązujących przepisów, który ostatecznie doprowadził organ procesowy do konkluzji zawartej w wydanym orzeczeniu, zostanie w nim uzewnętrzniony w postaci podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Sam zaś fakt niepowołania konkretnego przepisu nie przesądza jeszcze o tym, czy stanowił on podstawę wydanego orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji” (wyrok z 17 września 2002 r., SK 35/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 60; podobnie wyroki z 9 października 2001 r., SK 8/00, OTK ZU nr 7/2001, poz. 211 oraz 21 października 2003 r., SK 41/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 89).
W przedmiotowej sprawie w treści zapadłych orzeczeń znalazły się odwołania do obu regulacji (tj. zarówno do art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r., jak i do art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej). W szczególności, we wskazanym przez skarżącą – jako ostateczne rozstrzygnięcie o jej konstytucyjnych prawach lub wolnościach – wyroku NSA sąd dokonał porównania obu regulacji, nie określając jednoznacznie, która z nich stanowiła podstawę prawną wydanego orzeczenia, ale odwołując się do stanu obowiązującego w 2005 r. Zdaniem Trybunału nie oznacza to jednak, że oba przepisy były podstawą rozstrzygnięcia. Jednocześnie przedmiotem skargi uczyniono wyłącznie regulację zawartą w art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r.
Podtrzymując swe dotychczasowe orzecznictwo w zakresie stosowania zasady falsa demonstratio non nocet, Trybunał nie uznaje, wbrew stanowisku skarżącej, wskazanych wyżej norm za tożsame. Zdaniem Trybunału, rekonstrukcja treści norm zawartych w przepisach art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r. oraz w art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej nie daje podstaw do twierdzenia, że zakres normatywny obu przepisów jest taki sam. Jak wskazano w zaskarżonym postanowieniu, nowelizacja Ordynacji podatkowej dokonana ustawą z dnia 12 września 2002 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 169, poz. 1387; dalej: ustawa nowelizująca z 2002 r.) polegała nie tylko na zmianie oznaczenia numeru jednostki redakcyjnej art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej, ale również na nadaniu temu przepisowi nowego brzmienia. W konsekwencji, od 1 stycznia 2003 r. nie tylko zabezpieczenie zobowiązań podatkowych hipoteką, lecz także zastawem skarbowym skutkowało wyłączeniem ich przedawnienia, z zastrzeżeniem, że po upływie terminu przedawnienia mogą one być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu. Tym samym rozszerzeniu uległ katalog przesłanek wyłączających przedawnienie zobowiązań podatkowych.
Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny uznał więc za konieczne jednoznaczne określenie podstawy prawnej orzeczenia rozstrzygającego ostatecznie o prawach lub wolnościach skarżącej. Analiza załączonych do skargi konstytucyjnej, zapadłych w sprawie skarżącej orzeczeń – w świetle obowiązujących wówczas regulacji prawnych, w tym także przepisów intertemporalnych – doprowadziła do jednoznacznej konstatacji, że podstawą rozstrzygnięcia był art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej.
TK nie podzielił również stanowiska skarżącej co do oceny, w którym brzmieniu przepisy Ordynacji podatkowej można uznać za korzystniejsze dla podatnika. W związku z treścią art. 20 § 2 ustawy nowelizującej z 2002 r. i mając na uwadze całokształt zasad i terminów przedawnienia, TK za korzystniejsze uznał przepisy w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z 2002 r. W tym kontekście TK w szczególności uwzględnił nowe brzmienie art. 70 § 4 Ordynacji podatkowej, wprowadzające dla przerwania biegu przedawnienia, a więc zdarzenia niekorzystnego dla podatnika, dwa warunki, tj. zastosowanie środka egzekucyjnego oraz powiadomienie o tym podatnika, natomiast przed nowelizacją okolicznościami powodującymi przerwanie biegu przedawnienia było podjęcie przez organ pierwszej czynności egzekucyjnej oraz powiadomienie o tym podatnika.
W opinii TK, na uwzględnienie nie zasługują również zarzuty skarżącej odnoszące się do postępowania karnego o sygn. akt AP-II-Ds.-10/02. Zdaniem TK, w związku z ustanowieniem, w postaci dwóch hipotek przymusowych kaucyjnych, zabezpieczenia zobowiązania podatkowego w podatku dochodowym od osób prawnych na podstawie decyzji Naczelnika Pomorskiego Urzędu Skarbowego w Gdańsku z 14 grudnia 2005 r. (nr DP/P1/4217-0003/05/AS) oraz decyzji Dyrektora Izby Skarbowej w Gdańsku z 30 czerwca 2006 r. (nr BP/4218-0005/06/MW), które skutkowały wyłączeniem przedawnienia w odniesieniu do zabezpieczonych zobowiązań podatkowych, nie było konieczności powoływania się w decyzji Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w Gdańsku z dnia 16 października 2006 r. na toczące się postępowanie karne, którego wszczęcie (zgodnie z dyspozycją art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej) przerywało bieg przedawnienia tych zobowiązań. W związku z powyższym, argument zażalenia, jakoby brak odniesienia się do wskazanego wyżej postępowania karnego miał świadczyć o zastosowaniu w sprawie skarżącej art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r., nie zasługuje, w ocenie Trybunału, na uwzględnienie.
Niezrozumiały pozostaje również argument zażalenia odnoszący się do art. 21 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 143, poz. 1199; dalej: ustawa nowelizująca z 2005 r.). Zdaniem Trybunału fakt, iż zgodnie z art. 21 ustawy nowelizującej z 2005 r. w odniesieniu do przedawnienia zobowiązań powstałych przed wejściem w życie tej ustawy stosuje się wyłącznie art. 70 § 4 w brzmieniu nadanym tą ustawą, nie oznacza, że w odniesieniu do tych zobowiązań wyłączone jest również stosowanie przepisów w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z 2002 r., co – jak twierdzi skarżąca – miałoby skutkować stosowaniem art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r.
W konsekwencji, Trybunał, dokonując oceny, w jaki sposób decyzje dokonujące zabezpieczenia wpłynęły na bieg przedawnienia zobowiązania podatkowego, nie podzielił również stanowiska skarżącej odnośnie do przepisów, które należy zastosować. Zgodziwszy się co do tego, że zastosowanie znajdą przepisy ustawy nowelizującej z 2002 r., Trybunał stwierdził, iż przy konsekwentnej wykładni przepisów intertemporalnych w zakresie oceny, w którym brzmieniu przepisy Ordynacji podatkowej można uznać za korzystniejsze dla podatnika, za podstawę należało przyjąć art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej.
Za niezasługujący na uwzględnienie należy uznać, zdaniem Trybunału, także zarzut naruszenia art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. Nie stanowił on bowiem podstawy odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w niniejszej sprawie.
Również w kontekście zarzutu naruszenia art. 36 ust. 3 ustawy o TK Trybunał stwierdza, że podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej był brak ostatecznego rozstrzygnięcia o prawach lub wolnościach skarżącej wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu. W zakwestionowanym postanowieniu brak jest konstatacji, że skarżąca powołała nieadekwatne wzorce kontroli. Odwołanie się na marginesie zaskarżonego postanowienia do dotychczasowego orzecznictwa Trybunału w dziedzinie prawa daninowego miało przekonać skarżącą, że nie każda niekorzystna zmiana sytuacji majątkowej podatnika w związku z zastosowaniem w jego sprawie przepisów prawa podatkowego może być oceniana jako ograniczenie prawa własności i innych praw majątkowych. Mając na uwadze brak konstytucyjnego prawa do przedawnienia, czy choćby ekspektatywy tego prawa (por. stanowisko Trybunału w tym zakresie wyrażane w orzeczeniach dotyczących prawa karnego wyroki z: 23 maja 2005 r., SK 44/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 52; 25 maja 2004 r., SK 44/03, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 46; 13 października 2009, P 4/08, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 133; 2 września 2008 r., K 35/06, OTK ZU nr 7/A/2008, poz. 120; 15 października 2008 r., P 32/06, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 138) wykazanie, że ingerencja taka narusza konstytucyjnie chronione prawo własności (art. 64 Konstytucji), wymaga zatem szczególnych argumentów. Natomiast stwierdzenie, że podstawą rozstrzygnięcia w rozpatrywanej sprawie był art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej, w istocie pozbawiało skarżącą argumentów pozwalających na udowodnienie tezy postawionej w skardze konstytucyjnej co do naruszenia zasady równości przez wyłączenie skutku w postaci przedawnienia zobowiązania podatkowego jedynie w odniesieniu do podmiotów, które posiadają składniki majątkowe, na których może zostać ustanowiona kaucyjna hipoteka przymusowa i których składniki majątku trwałego zostały obciążone hipoteką przymusową zabezpieczającą wykonanie zobowiązań podatkowych. W konsekwencji, Trybunał odmówił uwzględnienia zażalenia w zakresie naruszenia art. 36 ust. 3 ustawy o TK.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny zażalenia nie uwzględnił.