Pełny tekst orzeczenia

150/2/B/2011

POSTANOWIENIE

z dnia 3 lutego 2011 r.

Sygn. akt Ts 265/09



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Wojciech Hermeliński,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Andrzeja P. w sprawie zgodności:

art. 258 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 42 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 30 października 2009 r. wniesiono o zbadanie zgodności art. 258 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim upoważnia sąd przed merytorycznym rozpoznaniem sprawy i ustaleniem winy oskarżonego (podejrzanego) do stosowania tymczasowego aresztowania, wyłącznie na podstawie przypuszczenia, że kara pozbawienia wolności, która grozi oskarżonemu (podejrzanemu) będzie karą surową, z art. 42 ust. 3 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującym stanem faktycznym. Postanowieniem z 26 maja 2009 r. (sygn. akt IV Kp 463/09) Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi – IV Wydział Karny zastosował wobec skarżącego tymczasowy areszt, gdyż zarzuca mu się popełnienie występków zagrożonych karą pozbawienia wolności powyżej 8 lat (przesłanka z art. 258 § 2 k.p.k.), a podejrzany może w obawie przed skazaniem podejmować działania zmierzające do utrudniania toczącego się postępowania, przy czym do momentu wydania orzeczenia w przedmiocie środka zapobiegawczego nie przesłuchano wszystkich świadków, zaś podejrzany nie przyznaje się do winy (przesłanka z art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k.). Sąd Okręgowy w Łodzi – V Wydział Karny Odwoławczy postanowieniem z 26 czerwca 2009 r. (sygn. akt V Kz 541/09) utrzymał w mocy postanowienie z 26 maja 2009 r.

Postanowieniem z 20 sierpnia 2009 r. (sygn. akt II Kp 1917/09) Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie – II Wydział Karny przedłużył stosowanie tymczasowego aresztowania na dalsze trzy miesiące, powołując się na te same przesłanki co sąd stosujący areszt po raz pierwszy. Sąd Okręgowy w Warszawie – X Wydział Karny Odwoławczy postanowieniem z 8 października 2009 r. (sygn. akt X Kz 792/09) utrzymał w mocy postanowienie z 20 sierpnia 2009 r.

Zgodnie z art. 258 § 2 k.p.k., jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą.

Skarżący zarzucił, że przepis ten narusza zasadę domniemania niewinności (art. 42 ust. 3 Konstytucji), albowiem pozwala on „na »skazanie« podejrzanego na »karę pozbawienia wolności« w postaci tymczasowego aresztowania przed rozpoznaniem dowodów i ustaleniem winy oskarżonego (podejrzanego)”. W ocenie skarżącego, stosowanie aresztu na podstawie art. 258 § 2 k.p.k. jest szczególnie rażące, gdy zarzuty oparto wyłącznie na podstawie „niezweryfikowanych lub zweryfikowanych, ale niepotwierdzonych zeznaniach świadka koronnego lub wyjaśnień tzw. małego świadka koronnego, to jest osób, które popełniły najczęściej dużą liczbę poważnych przestępstw i za cenę własnej wolności są w stanie obciążyć każdą osobę niewygodną dla organów ścigania, co ma miejsce w niniejszej sprawie”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia jej dopuszczalności. W szczególności, należy wskazać, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

Zasada domniemania niewinności, gwarantowana przez art. 42 ust. 3 Konstytucji, nie jest tu adekwatną perspektywą oceny zaskarżonego przepisu, zwłaszcza że skarżący nie powołuje żadnych argumentów, które wskazywałby na adekwatność tego wzorca kontroli.

Zarzut naruszenia konstytucyjnej zasady domniemania niewinności należy uznać za oczywiście bezzasadny. Skarżący korzysta z gwarancji wyrażonej w art. 42 ust. 3 Konstytucji dopóty, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał (por. np. postanowienia z: 16 października 2002 r., Ts 170/01, OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 265; 20 czerwca 2005 r., Ts 118/04, OTK ZU nr 3/B/2005, poz. 118), że celem środków proceduralnych (w tym środków zapobiegawczych) nie jest zastosowanie odpowiedzialności karnej. „Jak sama nazwa wskazuje, środki zapobiegawcze służą m.in. zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania, tak aby można było pociągnąć do odpowiedzialności karnej osobę, będącą sprawcą przestępstwa. (…) zastosowanie tymczasowego aresztowania nie stanowi wymierzenia »odpowiedzialności karnej« w rozumieniu art. 42 ust. 1 Konstytucji. Nie można bowiem traktować tego środka jako kary, chociaż nie budzi wątpliwości, iż zawarta w nim dolegliwość porównywalna jest z dolegliwością, jaka wiąże się z karą pozbawiania wolności. Podstawę jego zastosowania nie stanowi jednak popełnienie czynu zabronionego, tylko m.in. istnienie dużego prawdopodobieństwa popełnienia takiego czynu, a celem – inaczej niż w przypadku kary – zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości, tylko zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania (wyjątkowo – zapobieżenie popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa – art. 249 k.p.k.)” (postanowienie TK z 20 czerwca 2005 r., Ts 118/04).

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 6 października 2009 r. (SK 46/07, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 132) stwierdził: „środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania wiąże się z ograniczeniem wolności osobistej, przy czym jest czymś zupełnie innym niż ewentualnie orzeczona kara pozbawienia wolności. Tymczasowe aresztowanie nie jest bowiem »karą«, gdyż tymczasowo aresztowanemu przysługuje domniemanie niewinności, a karę wymierzyć można jedynie winnemu”.

Z powyższego wynika, że nie ma podstaw dla żądania, aby gwarancje procesowe związane z wymierzeniem odpowiedzialności karnej z jednej strony i z zastosowaniem środka zapobiegawczego z drugiej (nawet takiego, jakim jest tymczasowe aresztowanie) były ukształtowane na takim samym poziomie (postanowienie TK z 10 listopada 2004 r., Ts 118/04, OTK ZU nr 3/B/2005, poz. 117).

Instytucja tymczasowego aresztowania pełni funkcje procesowe, przede wszystkim funkcję zabezpieczającą (ochrona prawidłowego toku postępowania karnego) i prewencyjną (uniemożliwienie bezprawnego wpływania na prawidłowy tok postępowania), a także akcesoryjną funkcję ochronną (zapobiegnięcie popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa) – por. wyrok z 10 czerwca 2008 r. (SK 17/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 78).


Również Europejski Trybunał Praw Człowieka podobnie postrzega rolę, jaką odgrywa areszt stosowany w postępowaniu karnym (por. np. wyrok w sprawie Kąkol przeciwko Polsce z 6 września 2007 r., nr 3994/03, LexPolonica nr 1573616; pkt 49 uzasadnienia wyroku).

Jedynie na marginesie Trybunał Konstytucyjny zauważa, że właściwy wzorzec kontroli konstytucyjności przesłanek tymczasowego aresztowania mógłby stanowić, gwarantujący każdemu nietykalność i wolność osobistą, art. 41 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Zastosowanie środka zapobiegawczego, jakim jest tymczasowe aresztowanie, wkracza bowiem w sposób oczywisty w konstytucyjnie chronioną wolność osobistą człowieka (por. wyrok TK z 17 lutego 2004 r., SK 39/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 7; postanowienie TK z 10 stycznia 2001 r., SK 2/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 6). Jednakże prawo to, podobnie jak inne prawa konstytucyjnie zagwarantowane, podlegać może ograniczeniu wobec osób naruszających prawo dla ochrony dobra wspólnego czy innych ważnych konstytucyjnie chronionych wartości (wyrok TK z 6 października 2009 r., SK 46/07, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 132). Do podstawowych zadań państwa należy bowiem egzekwowanie przez nie prawa, w tym zapewnienie nieuchronności kary dla osób prawo to naruszających (zob. wyrok TK z 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144).



Mając powyższe na względzie, należało na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK orzec jak w sentencji.