Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 marca 2013 r. w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa Agencji (...)w W.

przeciwko Gminie M.

o zapłatę albo zobowiązanie do zawarcia umowy

na skutek apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu z dnia 12 sierpnia 2011 r., sygn. akt I C 545/11

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że zasądza od Gminy M. na rzecz Agencji(...)w W. kwotę 339.013 (trzysta trzydzieści dziewięć tysięcy trzynaście) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 września 2010 r. do dnia zapłaty, z tym zastrzeżeniem, że pozwana Gmina M. ma prawo do zwolnienia się z powyższego zobowiązania poprzez przeniesienie nieodpłatnie na rzecz Skarbu Państwa -Agencji (...)w W. udziału w wysokości ½
w prawie własności nieruchomości położonej w K. G., Gminie G., województwie (...), stanowiącej działkę gruntu oznaczoną nr (...)o pow. 14ha 5400m ^{( 2)}, dla której Sąd Rejonowy
w K. V Wydział (...)prowadzi księgę wieczystą KW nr (...);

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od Gminy M. na rzecz Agencji (...)w W. kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego oraz 25.351 (dwadzieścia pięć tysięcy trzysta pięćdziesiąt jeden) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego;

IV.  zasądza od Gminy M. na rzecz Agencji (...)
w W. kwotę 32.568 (trzydzieści dwa tysiące pięćset sześćdziesiąt osiem) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 7 marca 2013 r.

I ACa 114/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 12 sierpnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Radomiu zasądził od Gminy M. na rzecz Agencji (...)w W. kwotę 399.013 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 września 2010 r. do dnia zapłaty albo zobowiązał pozwaną Gminę M. do zawarcia z powodową Agencją umowy, precyzując jej treść, mocą której pozwana Gmina przenosiłaby nieodpłatnie na rzecz powodowej Agencji udział w wysokości ½ w prawie własności nieruchomości położonej w K. G. gmina G. o pow. 14,54 ha oznaczonej jako działka gruntu nr (...) objętej księgą wieczystą nr (...). Ponadto Sąd zasądził od Gminy M. na rzecz Agencji (...)w W. 27.168 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 12 sierpnia 1999 r. Agencja (...)Skarbu Państwa przekazała nieodpłatnie na rzecz Gminy G. i Gminy M. na współwłasność po ½ części nieruchomość położoną w K. G. gmina G. o pow. 14,54 ha oznaczonej jako działka gruntu nr (...) – w trybie art. 24 ust 5 pkt 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz. U z 2007 r. Nr 231 poz. 1700) (zwanej dalej u.g.n.r.) .

Przedmiotowa nieruchomość przeznaczona była na budowę składowiska odpadów dla potrzeb mieszkańców wsi. W umowie (w § 6 aktu notarialnego) zawarto zapis, że w razie przeznaczenia nieruchomości na inne cele niż określone w umowie przed upływem 10 lat licząc od daty zawarcia umowy nabywcy zobowiązują się zwrócić stronie zbywającej równowartość pieniężną nieruchomości ustaloną według zasad określonych w art. 30 ust. 1 powołanej wyżej ustawy ognrsp.

W dniu 16 lutego 2009 r. przedstawiciele Oddziału Terenowego powodowej Agencji dokonali kontroli wykorzystania przekazanej nieruchomości i stwierdzili na gruncie, że nieruchomość nie jest użytkowana i nie wykonano na niej żadnych prac związanych z inwestycją, która zgodnie z umową miała być na niej realizowana. Powodowa Agencja wystąpiła do Sądu Rejonowego w K. o wezwanie do próby ugodowej z udziałem obu (...), które nabyły te nieruchomość. Do ugody nie doszło gdyż na wyznaczony termin rozprawy nikt nie stawił się od strony pozwanej Gminy M., natomiast przedstawiciel Gminy G. zadeklarował gotowość zwrotu nieruchomości co też i nastąpiło w dniu 8 lipca 2010 r umową zawartą w formie aktu notarialnego, z tym, że umowa ta dotyczyła tylko udziału w wysokości ½ w nabytej nieruchomości. Pozwana Gmina M. odmówiła zarówno zapłaty żądanej kwoty 399.013 zł jak również zwrotu nieruchomości (w udziale jaki jej przypadał) natomiast oświadczyła, że jest zainteresowana zagospodarowaniem przedmiotowej nieruchomości na cele komunalne.

Powyższe stanowisko pozwanej Gminy skutkowało wystąpieniem przez Agencję (...)Skarbu Państwa z pozwem w sprawie niniejszej.

Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo uznając, że skoro inwestycja nie została zrealizowana to znaczy, że nieruchomość nie została wykorzystana na cele, na które została nieodpłatnie przekazana. Tym samym zaistniała sytuacja przewidziana w § 6 aktu notarialnego z dnia 12 sierpnia 1999 r. oraz w art. 24 ust 5 powołanej ustawy ognrsp. Zachodziła również podstawa do uwzględnienia roszczenia alternatywnego tj. o zobowiązanie do zwrotnego przeniesienia prawa własności na rzecz powodowej Agencji.

Wyrok sądu pierwszej instancji zaskarżyła pozwana Gmina M. apelacją z dnia 5 września 2011r., w której zarzuca obrazę przepisów postępowania to jest:

-

art. 217 § 1 kpc w zw z art. 227 § 1 kpc poprzez nierozpoznanie wniosków dowodowych pozwanego zgłoszonych w odpowiedzi na pozew ;

-

obrazę art. 328 § 2 kpc poprzez brak zamieszczenia w uzasadnieniu wyroku obligatoryjnych wymogów tj. argumentów, które legły u podstaw zaskarżonego wyroku.

Nadto skarżąca zrzuciła obrazę przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię § 6 umowy nieodpłatnego przekazania własności z dnia 12 sierpnia 1999 r. w zw. z art. 24 ust 5 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w brzmieniu obowiązującym na dzień 12 sierpnia 1999 r. w zw. z art. 65 kc.

Wskazując na powyższe skarżąca wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 29 lutego 2012r. uwzględniając apelację pozwanej Gminy zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił zasądzając od powódki na rzecz pozwanej 7 217zł tytułem zwrotu kosztów procesu za pierwszą instancję i 25 351zł tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancje.

Sąd Apelacyjny uznał, że roszczenie z jakiego - w razie zbycia lub przeznaczenia nieruchomości na inne cele niż przewidziane w umowie – mogła skorzystać Agencja to jedynie żądanie zwrotu aktualnej wartości pieniężnej nieruchomości. Przepis ten nie przyznaje Agencji roszczenia o zwrot nieruchomości dlatego też przy stanowisku procesowym pozwanej Gminy żądanie alternatywne jako pozbawione podstawy prawnej podlegało oddaleniu.

Zwrot w naturze w celu doprowadzenia do wygaśnięcia zobowiązania mógłby być zastosowany jedynie w ramach instytucji datio in solutum przewidzianej w art. 453 kc., tzn. w sytuacji gdyby pozwana Gmina była zobowiązana do spełnienia świadczenia pieniężnego i w celu zwolnienia własności nieruchomości, a Agencja na to wyraziłaby zgodę. Instytucja datio in solutum jest to uprawnienie dla dłużnika, a nie dodatkowe roszczenie dla wierzyciela.

W ocenie Sądu Apelacyjnego z bezspornego stanu faktycznego wynika, że nie została na przekazanej nieruchomości zrealizowana inwestycja w postaci składowiska odpadów ani też żadna inna, ale nie jest to równoznaczne z sytuacją przeznaczenia nieruchomości na inne cele. Stan bezczynności jaki zaistniał po stronie nabywców nie został przewidziany w ustawie jako podstawa do roszczeń przewidzianych w art. 24 ust. 5 pkt 2 ognrsp. Przepis ten daje zbywcy określone uprawnienia o ile nabywca w okresie 10 lat od nabycia dokona zbycia lub przeznaczy nieruchomość na inny cel co oznacza, że po upływie 10 lat nawet zbycie czy zmiana przeznaczenia nie stwarza Agencji żadnych roszczeń. Przepis ten był wielokrotnie nowelizowany, ale żadna ze zmian nie przewidywała roszczeń w sytuacji gdy nabywca nie zrealizuje inwestycji, dla której nabył nieruchomość. Zakładając racjonalność działań legislacyjnych ustawodawcy Sąd Apelacyjny uznał, że gdyby celem ustawodawcy było przyznanie roszczenia przewidzianego w art. 24 ust. 5 pkt 2 ognrsp również w sytuacji bezczynności nabywcy, to stosowny zapis zostałby wprowadzony do tej ustawy tak jak np. w art. 136 i 137 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. z 2010 Nr 102 poz. 651), w którym przewidziano zwrot wywłaszczonej nieruchomości w sytuacji bezczynności lub gdy stała się ona zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu.

Z tych względów Sąd Apelacyjny uznał za uzasadniony zarzut naruszenia § 6 umowy nieodpłatnego przekazania własności z dnia 12 sierpnia 1999 r. w zw.z art. 24 ust 5 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w brzmieniu obowiązującym na dzień 12 sierpnia 1999 r. w zw. z art. 65 kc, gdyż sąd pierwszej instancji uwzględniając powództwo dokonał rozszerzającej interpretacji tych przepisów, a brak było podstaw do przyjęcia takiej wykładni. Brak było również podstaw do przyjęcia, że strony zawierając umowę swoim zamiarem obejmowały roszczenie zwrotne czy odszkodowawcze o ile w ciągu 10 lat nie dojdzie do realizacji zamierzonej inwestycji. Strony zawierając umowę w dniu 12 sierpnia 1999 r. mogły przecież w ramach swobody umów wprowadzić dodatkowe rygory czy warunki w jakich zbywca byłby uprawniony żądać zwrotu nieruchomości, strony jednak tego nie uczyniły poprzestając na przeniesieniu do umowy rygorów przewidzianych przez ustawę co siłą rzeczy nic nie zmieniało w ich pozycji prawnej i w zakresie uprawnień względem kontrahenta .

Na skutek wniesionej przez powodową Agencje skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 7 listopada 2012r. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Lublinie do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy wskazał, że przyjęta przez Sąd Apelacyjny wykładnia sformułowania „z przeznaczeniem na inne cele" nie jest sprzeczna z wykładnią gramatyczną, jednakże wykładnia systemowa i funkcjonalna art. 24 ust. 5 pkt. 1 u.g.n.r, prowadzi do odmiennego wniosku aniżeli wywiedziony przez Sąd Apelacyjny.

Według tego przepisu nieruchomości wchodzące w skład Zasobu Agencji może ona w drodze umowy nieodpłatnie przekazać na własność jednostce samorządu terytorialnego na cele związane z inwestycjami infrastrukturalnymi służącymi wykonywaniu zadań własnych. Z treści tego przepisu wynika, że zamiarem ustawodawcy było nałożenie na beneficjentów nabywanych nieruchomości obowiązku ich zagospodarowania zgodnie z celem określonym w umowie nieodpłatnego przekazania. Zatem warunkiem koniecznym dla uznania, iż ten cel został zrealizowany było wykorzystanie przekazanych nieruchomości na te inwestycje.

Ratio legis art. 24 ust. 5 zd. 2 u.g.n.r. polega na tym, żeby zapobiegać dowolnemu dysponowaniu przez gminy nieruchomościami przekazanymi im nieodpłatnie przez Agencję (...). Chodzi o to, że nieruchomości te powinny być wykorzystywane przez gminy tylko na cele przewidziane w umowie przekazania, pod rygorem obowiązku zapłaty ich wartości, w razie przekazania nieruchomości. Brak realizacji tego celu stanowi de facto zmianę przeznaczenia na inne cele. To oznacza, że wykonanie przez samorząd terytorialny zaciągniętego zobowiązania należy oceniać przez pryzmat realizacji celu nieodpłatnego przeznaczenia nieruchomości uzasadniającą zastosowanie sankcji przewidzianej w art. 24 ust. 5 zd. 2 u.g.n.r. W przeciwnym bowiem wypadku dochodziłoby do swego rodzaju uwłaszczenia się samorządów wbrew istocie nieodpłatnego przekazania.

Nieruchomość ta gospodarczo miała być wykorzystana na wysypisko śmieci, a pozwana przeznaczyła ją w istocie na nieużytek. Zatem faktycznie doszło do zmiany przeznaczenia tej nieruchomości w rozumieniu art. 24 ust. 5 zd. 2 u.g.n.r.

Ponadto Sąd Najwyższy zważył, że zasadnie Sąd Apelacyjny uznał, iż żądanie alternatywne może być uwzględnione wtedy, gdy zachodzi wypadek zobowiązania przemiennego, którego źródłem jest najczęściej czynność prawna. Prócz tego źródłem może być ustawa, na co wskazuje brzmienie § 1 art. 365 k.c. Jednakże od wypadków zobowiązania przemiennego należy odróżnić wypadki, gdy po stronie dłużnika istnieje uprawnienie do zwolnienia się od świadczenia (tzw. facultas alternativa) wynikające z przepisów ustawy albo też mogące być przyznane dłużnikowi przez wierzyciela dzięki odpowiedniemu sformułowaniu przez niego pozwu.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Zgodnie z art. 398 ²⁰ kpc Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy. Przedstawiona wyżej wykładnia prawa dokonana przez Sąd Najwyższy skutkuje uznaniem bezzasadności zarzutów naruszenia prawa materialnego przez Sąd Okręgowy przy wydaniu wyroku uwzględniającego roszczenie powodowej Agencji.

Podnoszone w apelacji zarzuty naruszenia prawa procesowego nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, z uwagi na to, że okoliczności faktyczne sprawy mające wpływ na rozstrzygnięcie o zasadności roszczenia powodowej Agencji są bezsporne. Przesłuchanie Wójta Gminy M. w charakterze strony i przesłuchanie zawnioskowanego w odpowiedzi na pozew świadka, na okoliczność planów zagospodarowania nieruchomości, w żaden sposób nie wpłynęłyby na fakt, że nieruchomość nie została wykorzystana w terminie określonym w umowie, zgodnie z celem przewidzianej w tej umowie. Wyłącznie te okoliczności stanowiły przesłankę powstania po stronie powodowej roszczenia o zapłatę odszkodowania.

Zgodnie ze stanowiskiem Sadu Najwyższego uznać również należało, że powodowa Agencja poprzez sformułowanie żądania w pozwie przyznała pozwanej Gminie uprawnienie do zwolnienia się z zapłaty odszkodowania poprzez zwrotne przeniesienie własności nieruchomości. Stwierdzić należy również, że treść wyroku Sądu pierwszej instancji nie odpowiadała żądaniu pozwu. Powódka określając żądanie w pozwie wyraźnie wskazała, że w celu umożliwienia pozwanej zwolnienie się od zapłaty odszkodowania wnosi o zobowiązanie pozwanej do zawarcia umowy o zwrotnym przeniesieniu nieruchomości. Przy tak określonym żądaniu, w przypadku uwzględnienia go przez Sąd, to pozwana Gmina miałaby prawo wyboru czy ma zapłacić odszkodowanie Agencji, czy zawrzeć umowę o zwrotnym przeniesieniu własności nieruchomości.

Tymczasem treść wydanego wyroku wskazuje, że to powodowa Agencja ma prawo wyboru sposobu zaspokojenia, albo poprzez egzekucję świadczenia odszkodowawczego, albo składając wniosek do Sądu o wpis prawa własności, gdyż wyrok Sądu Okręgowego zastępuje oświadczenie woli pozwanej Gminy.

Z tego względu mając na uwadze, że wyrok Sądu pierwszej instancji został zaskarżony w całości, Sąd Apelacyjny uznał, że zachodzi podstawa do zmiany jego treści na podstawie art. 386 § 1 kpc w sposób sprecyzowany przez powodową Agencję w piśmie z dnia 4 marca 2013r.[ pismo k. 265]. Na podstawie wyroku Sądu Apelacyjnego to pozwana Gmina będzie miała prawo wyboru sposobu zaspokojenia roszczeń w oparciu o sprecyzowaną treść orzeczenia. Orzeczenie to jest zatem korzystniejsze dla pozwanej Gminy, która zaskarżyła wyrok Sądu pierwszej instancji apelacją. W pozostałej części Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 kpc jako bezzasadną.

Na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z § 2 ust. 2 , § 6 pkt 7 i § 12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu [ Dz. U. Nr 163, poz. 1349] Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanej na rzecz powodowej Agencji 5 400zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego w wysokości 5 400zł oraz poniesione przez powodową Agencję koszty postępowania przed Sądem Najwyższym w wysokości 25 351zł, na która to kwotę złożyły się – opłata sądowa od skargi kasacyjnej w wysokości 19 951zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie § 2 ust. 2 , § 6 pkt 7 i § 12 ust. 4 pkt 1 cytowanego wcześniej Rozporządzenia w wysokości 5 400zł.

Zgodnie z żądaniem pozwanej Agencji Sąd Apelacyjny na podstawie art. 415 kpc w zw. z art. 398 ¹⁵ kpc i na podstawie art. 481 § 1 kc zasądził od pozwanej Gminy na rzecz Agencji kwotę 32 568zł z ustawowymi odsetkami od doręczenia wezwania do zapłaty pozwanej Gminie, co miało miejsce w dniu 7 marca 2013r. [ oświadczenie pełnomocnika na rozprawie]. Powyższą kwotę powodowa Agencja zapłaciła Gminie wykonując prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego następnie uchylony przez Sąd Najwyższy.