Ts 271/09
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I UZP 4/09 II FPS 6/08 III AUa 1914/07 VU 2052/06
Pełny tekst orzeczenia
POSTANOWIENIE
z dnia 15 czerwca 2011 r.
Sygn. akt Ts 271/09
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Piotr Tuleja,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Mirosława J. w sprawie zgodności:
1) art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926, ze zm.) w związku z art. 31 oraz art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926, ze zm.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 4 listopada 2009 r. skarżący zarzucił niezgodność art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926, ze zm.; dalej: ordynacja podatkowa) w związku z art. 31 oraz art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, ze zm.; dalej: u.s.u.s.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz art. 116 ordynacji podatkowej z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. Decyzją z 23 sierpnia 2006 r. (znak: DDD-444/04/2006/DU/OCZ) organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Toruniu (dalej: organ rentowy albo ZUS) przeniósł na skarżącego (od 14 maja 2001 r. prezesa zarządu „Międzynarodowe Targi Pomorza i Kujaw” Sp. z o.o.; dalej: MTPiK Sp. z o.o. albo spółka) odpowiedzialność za zaległe należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz FP i FGŚP.
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu wyrokiem z 2 października 2007 r. (sygn. akt VU 2052/06) oddalił odwołanie skarżącego, a w motywach rozstrzygnięcia podał, że MTPiK Sp. z o.o. od 1997 r. nie miała płynności finansowej, zaś na koniec 1998 r. jej zobowiązania przewyższały majątek.
Wyrokiem z 2 października 2007 r. (sygn. akt VU 2052/06) Sąd Okręgowy – Sąd Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu stwierdził, że istota sporu w niniejszym postępowaniu sprowadzała się do ustalenia, czy zostały spełnione wszystkie przesłanki umożliwiające przeniesienie na skarżącego odpowiedzialności z tytułu nieopłaconych do ZUS składek należnych od MTPiK Sp. z o.o. Sąd uznał, że organ rentowy wykazał, zaś skarżący nie zakwestionował, że spółka posiada zaległości z tytułu składek do ZUS na ubezpieczenia społeczne. Wnoszący niniejszą skargę nie kwestionował również ustalenia organu rentowego, że w okresach wskazanych w zaskarżonej decyzji sprawował funkcję członka zarządu spółki. Ponadto, organ rentowy wykazał, że nie przeprowadził wobec zainteresowanego żadnych czynności egzekucyjnych, albowiem terminy płatności znacznej części nieuregulowanych składek upływały bezpośrednio przed samym ogłoszeniem upadłości bądź w toku postępowania upadłościowego. Sąd Okręgowy uznał, że w dacie wydania decyzji z 23 sierpnia 2006 r. spełnione były wszystkie ustawowe przesłanki odpowiedzialności skarżącego jako osoby trzeciej, tj. członka zarządu za powstałą zaległość składkową spółki.
Wyrokiem z 23 czerwca 2009 r. Sąd Apelacyjny – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku (sygn. akt III AUa 1914/07) zmienił powyższy wyrok i poprzedzającą go decyzję w ten sposób, że wyłączył odpowiedzialność skarżącego za zaległości z tytułu składek na FUS, FUZ, FP i FGŚP za luty 2002 r. wraz z odsetkami. W ocenie Sądu Apelacyjnego kluczowym elementem konstrukcji odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania spółki jest przesłanka bezskuteczności egzekucji i wbrew stanowisku prezentowanemu przez skarżącego – przesłanka ta została przez ZUS wykazana. Wyrok ten doręczono skarżącemu 4 sierpnia 2009 r.
W przekonaniu wnoszącego niniejszą skargę konstytucyjną art. 116 ordynacji podatkowej w związku z art. 31 i art. 32 u.s.u.s. „w zakresie braku wyłączenia odpowiedzialności członków zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania tych spółek wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego i na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, w sytuacji braku egzekucji kwot tych składek od spółek przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jest niezgodny z przepisami art. 2, art. 32 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji”. W przekonaniu skarżącego art. 116 ordynacji podatkowej jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji, gdyż narusza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez bezstronny sąd.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony wolności lub praw, a obowiązkiem skarżącego jest spełnienie wymogów warunkujących jej dopuszczalność wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 46 oraz art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami, skarżący jest zobowiązany do uprawdopodobnienia, w jakim zakresie norma dekodowana z podstawy prawnej rozstrzygnięcia o wolnościach lub prawach skarżącego pozostaje w sprzeczności z normami płynącymi z Konstytucji. Prawidłowe spełnienie tego obowiązku wymaga więc nie tylko precyzyjnego określenia przedmiotu skargi, ale również wskazania adekwatnych wzorców konstytucyjnych. Zarzuty skargi nie mogą być przy tym oczywiście bezzasadne.
W skardze konstytucyjnej skarżący zakwestionował zgodność art. 116 ordynacji podatkowej w związku z art. 31 oraz art. 32 u.s.u.s. w zakresie braku wyłączenia odpowiedzialności członków zarządu spółek prawa handlowego wobec ZUS z tytułu składek na FUS, FUZ, FP i FGŚS, „w sytuacji braku egzekucji tych składek od tych spółek przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych”. Zgodnie z art. 31 u.s.u.s. do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio art. 116 ordynacji podatkowej. Natomiast z art. 32 u.s.u.s. wynika, że do składek na FP, FGŚP, na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika oraz stosowania ulg i umorzeń, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne. Jak stanowi § 1 art. 116 ordynacji podatkowej: „za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu (1) nie wykazał, że: (a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo (b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy; (2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części”. Z art. 116 § 2 ordynacji podatkowej wynika, że odpowiedzialność członków zarządu określona w § 1 obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, które powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, § 4 natomiast wskazuje wprost, że przepisy § 1–3 stosuje się również do byłego członka zarządu oraz byłego pełnomocnika lub wspólnika spółki w organizacji.
Wobec kwestionowanej regulacji skarżący formułuje zarzut naruszenia art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz w stosunku do art. 116 ordynacji podatkowej naruszenie również art. 45 ust. 1 Konstytucji.
W odniesieniu do zarzutu niezgodności zaskarżonych przepisów z zasadą równości wobec prawa, równego traktowania przez władze publiczne oraz zakazu dyskryminacji (art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji) Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wzorzec kontroli przepisów kwestionowanych w skardze może być wyznaczony wyłącznie takimi unormowaniami konstytucyjnymi, które dają podstawę dla konkretnych podmiotowych praw skarżącego, naruszonych zastosowaniem tych przepisów przez sąd lub organ administracji publicznej. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego w niniejszej sprawie nie doszło do prawidłowego zrealizowania wskazanego wyżej ustawowego obowiązku. Dopuszczalność weryfikacji zaskarżonych przepisów w stosunku do art. 32 Konstytucji uzależniona jest od sprecyzowania przez skarżącego, w zakresie jakiego przysługującego mu prawa podmiotowego, znajdującego podstawę w unormowaniach konstytucyjnych, zasada ta doznała niedozwolonego uszczerbku lub ograniczenia. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, w niniejszej sprawie takie konieczne doprecyzowanie rodzaju naruszonego prawa skarżącego nie nastąpiło. Wnoszący skargę ogranicza się jedynie do argumentacji, że: „brak wykonania przez ZUS ustawowych obowiązków zawartych w przytoczonych przepisach stanowi w istocie złamanie prawa, a złamanie przepisów prawa nie może być podstawą do uzyskania korzystnego wyroku sądowego (…). Skarżący podnosząc wagę przedstawionego problemu zauważa, że tak szacowne składy Siedmiu Sędziów NSA i Sądu Najwyższego w swoich Uchwałach z dn. 08.12.2008 r., sygn. II FPS 6/08 i z dn. 13.05.2009 r., sygn. I UZP 4/09, różnią się istotnie co do odpowiedzialności za zaległości składkowe oraz co do konieczności wszczynania egzekucji w sytuacji, gdy w świetle działań egzekucyjnych podejmowanych przez innego wierzyciela oczywista jest niemożność jego skutecznego prowadzenia”. W ocenie skarżącego, interpretacja sądowa kwestionowanej regulacji, nakładająca na członka zarządu obowiązek wykazania negatywnych przesłanek materialnoprawnych dotyczących odpowiedzialności za składki wobec ZUS, przy jednoczesnym pominięciu braku wykonania przez ZUS egzekucji wobec spółki, tworzy oczywistą nierówność stron wobec prawa.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego skarżący domaga się w istocie wyłączenia odpowiedzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania wobec ZUS w sytuacji bezczynności ZUS w wykonaniu ustawowych obowiązków w zakresie egzekucji składek należnych mu od spółki. Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność zarzutów skarżącego.
Z uzasadnienia Sądu Apelacyjnego – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wynika, że wbrew stanowisku skarżącego przesłanka bezskuteczności egzekucji została przez ZUS wykazana. Stwierdzenie bezskuteczności egzekucji ustala się na podstawie każdego prawnie dopuszczalnego dowodu, gdyż jest ona równoznaczna z brakiem możliwości przymusowego zaspokojenia wierzyciela. Dla ustalenia bezskuteczności egzekucji wystarczające jest wykazanie przez wierzyciela, że egzekucja z majątku spółki nie doprowadziłaby do zaspokojenia zobowiązania. Sąd podkreślił, że bezskuteczność egzekucji w ujęciu ogólnym określić można jako stan, w którym pozostały niezaspokojone zobowiązania, których nie można wyegzekwować od samej spółki. Bezspornie najczęstszym, niebudzącym wątpliwości sposobem wykazania spełnienia przesłanki bezskuteczności egzekucji jest przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego w stosunku do spółki, zakończonego wydanym postanowieniem o jego umorzeniu, z uwagi na jego bezskuteczność. Przesłanka, o której mowa wyżej, zostaje również wykazana w razie oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, w sytuacji gdy majątek dłużnika nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego, a także w razie umorzenia postępowania upadłościowego. Postępowanie upadłościowe stanowi bowiem egzekucję uniwersalną, w przeciwieństwie do egzekucji sądowej czy administracyjnej, określanej jako egzekucja indywidualna. Egzekucja przeciwko spółce może okazać się bezskuteczna dopiero po zakończeniu postępowania upadłościowego, bez osiągnięcia zamierzonego celu, jakim jest równomierne zaspokojenie wierzycieli z majątku upadłego.
Z dokumentacji dołączonej do niniejszej skargi konstytucyjnej wynika, że skarżący zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości, ogłoszono upadłość, wyznaczono syndyka masy upadłości oraz umorzono postępowanie upadłościowe ze względu na brak środków na jego kontynuowanie oraz ukończenie. W postępowaniu upadłościowym ZUS dokonał zgłoszenia swoich wierzytelności i nie otrzymał żadnych środków. Okoliczności te, w świetle wyżej wskazanych rozważań, skutkują uznaniem, że wprawdzie organ rentowy nie wszczął przeciwko spółce postępowania egzekucyjnego, zgłosił jednak swoje wierzytelności z tytułu składek do masy upadłości, a wobec umorzenia postępowania upadłościowego z braku środków na pokrycie jego kosztów spełniona została przesłanka bezskuteczności egzekucji.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność zarzutu skarżącego dotyczącego naruszenia art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji przez art. 116 ordynacji podatkowej w związku z art. 31 oraz art. 32 u.s.u.s. Okoliczność ta stanowi, zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu w wyznaczonym wyżej zakresie.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez art. 116 ordynacji podatkowej w związku z art. 31 oraz art. 32 u.s.u.s. wynikających z art. 2 Konstytucji zasad prawidłowej legislacji oraz pewności prawa, Trybunał Konstytucyjny przypomina, że nie tworzą one po stronie obywateli praw podmiotowych ani wolności. Trybunał dopuszcza wprawdzie, że zasady te mogą stanowić źródło praw i wolności, jednakże dopiero wówczas, gdy nie są one ujęte wprost w innych przepisach Konstytucji, a ze względu na zasadę skargowości (art. 66 ustawy o TK) obowiązkiem skarżącego jest ich wskazanie oraz uzasadnienie.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego zarzuty skarżącego sprowadzają się nie tyle do podważenia konstytucyjności kwestionowanych przepisów, ile wykazania istnienia dwóch przeciwstawnych nurtów orzeczniczych w sądownictwie. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że tak sformułowane zarzuty nie odnoszą się do treści przepisów, lecz ich stosowania, a w zakresie działania polskiego sądu konstytucyjnego nie mieści się orzekanie o zgodności aktów stosowania prawa wydawanych przez organy władzy sądowniczej. Trybunał Konstytucyjny stwierdza także, że zarzuty naruszenia powołanego wzorca kontroli cechuje oczywista bezzasadność. Okoliczności te stanowią podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu w zakresie wyżej określonym (art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
W skardze konstytucyjnej zakwestionowano także zgodność art. 116 ordynacji podatkowej z art. 45 ust. 1 Konstytucji. W przekonaniu skarżącego „ZUS jako organ struktur Państwa nie musi w praktyce sądowej udowadniać wszczęcia i przeprowadzenia egzekucji wobec spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należnych kwot składek (..), co tworzy niezgodność art. 116 Ordynacji podatkowej z art. 45 ust. 1 Konstytucji, w zakresie naruszenia prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez bezstronny sąd”.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wyżej wskazane zarzuty skarżącego cechuje oczywista bezzasadność. Zgodnie z art. 116 ordynacji podatkowej w związku z art. 31 u.s.u.s. do pozytywnych przesłanek odpowiedzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania należą bezskuteczność, choćby częściowa, egzekucji z majątku spółki oraz powstanie zaległości w czasie pełnienia obowiązków przez członka zarządu. Natomiast przesłanki negatywne tej odpowiedzialności zdefiniowane zostały następująco: wykazanie, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe), albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez winy członka zarządu; wskazanie mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości w znacznej części. Na organie rentowym spoczywa ciężar udowodnienia okoliczności pozytywnych, zaś członek zarządu, aby uwolnić się od odpowiedzialności, powinien wykazać którąkolwiek z wskazanych powyżej okoliczności negatywnych. W niniejszej sprawie przedstawione zostały pozytywne przesłanki odpowiedzialności skarżącego za zobowiązania objęte zaskarżoną decyzją, zaś przesłanek negatywnych nie wskazano. W świetle sprawozdania zarządu o stanie spółki, zawierającego opis jej stanu ekonomicznego i finansowego, jak również z protokołu ze Zgromadzenia Wspólników MTPiK Sp. z o.o. wynika, że już w 2001 r. wnoszący niniejszą skargę – jako osoba powołana do pełnienia funkcji prezesa zarządu – musiał mieć świadomość sytuacji finansowej spółki oraz wgląd do jej dokumentów rachunkowych. W okresie, kiedy skarżący pełnił funkcję członka zarządu, spółka nie regulowała swoich wymagalnych zobowiązań, a prowadzona egzekucja uniwersalna nie okazała się skuteczną, zatem argumentacja skarżącego, że wykazał przesłankę egzoneracyjną, zaś organ rentowy nie udowodnił przesłanki pozytywnej, jest oczywiście bezzasadna. Okoliczność powyższa uzasadnia odmowę nadania skardze dalszego biegu w zakresie wyżej określonym (art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
z dnia 15 czerwca 2011 r.
Sygn. akt Ts 271/09
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Piotr Tuleja,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Mirosława J. w sprawie zgodności:
1) art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926, ze zm.) w związku z art. 31 oraz art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926, ze zm.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 4 listopada 2009 r. skarżący zarzucił niezgodność art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926, ze zm.; dalej: ordynacja podatkowa) w związku z art. 31 oraz art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, ze zm.; dalej: u.s.u.s.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz art. 116 ordynacji podatkowej z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. Decyzją z 23 sierpnia 2006 r. (znak: DDD-444/04/2006/DU/OCZ) organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Toruniu (dalej: organ rentowy albo ZUS) przeniósł na skarżącego (od 14 maja 2001 r. prezesa zarządu „Międzynarodowe Targi Pomorza i Kujaw” Sp. z o.o.; dalej: MTPiK Sp. z o.o. albo spółka) odpowiedzialność za zaległe należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz FP i FGŚP.
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu wyrokiem z 2 października 2007 r. (sygn. akt VU 2052/06) oddalił odwołanie skarżącego, a w motywach rozstrzygnięcia podał, że MTPiK Sp. z o.o. od 1997 r. nie miała płynności finansowej, zaś na koniec 1998 r. jej zobowiązania przewyższały majątek.
Wyrokiem z 2 października 2007 r. (sygn. akt VU 2052/06) Sąd Okręgowy – Sąd Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu stwierdził, że istota sporu w niniejszym postępowaniu sprowadzała się do ustalenia, czy zostały spełnione wszystkie przesłanki umożliwiające przeniesienie na skarżącego odpowiedzialności z tytułu nieopłaconych do ZUS składek należnych od MTPiK Sp. z o.o. Sąd uznał, że organ rentowy wykazał, zaś skarżący nie zakwestionował, że spółka posiada zaległości z tytułu składek do ZUS na ubezpieczenia społeczne. Wnoszący niniejszą skargę nie kwestionował również ustalenia organu rentowego, że w okresach wskazanych w zaskarżonej decyzji sprawował funkcję członka zarządu spółki. Ponadto, organ rentowy wykazał, że nie przeprowadził wobec zainteresowanego żadnych czynności egzekucyjnych, albowiem terminy płatności znacznej części nieuregulowanych składek upływały bezpośrednio przed samym ogłoszeniem upadłości bądź w toku postępowania upadłościowego. Sąd Okręgowy uznał, że w dacie wydania decyzji z 23 sierpnia 2006 r. spełnione były wszystkie ustawowe przesłanki odpowiedzialności skarżącego jako osoby trzeciej, tj. członka zarządu za powstałą zaległość składkową spółki.
Wyrokiem z 23 czerwca 2009 r. Sąd Apelacyjny – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku (sygn. akt III AUa 1914/07) zmienił powyższy wyrok i poprzedzającą go decyzję w ten sposób, że wyłączył odpowiedzialność skarżącego za zaległości z tytułu składek na FUS, FUZ, FP i FGŚP za luty 2002 r. wraz z odsetkami. W ocenie Sądu Apelacyjnego kluczowym elementem konstrukcji odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania spółki jest przesłanka bezskuteczności egzekucji i wbrew stanowisku prezentowanemu przez skarżącego – przesłanka ta została przez ZUS wykazana. Wyrok ten doręczono skarżącemu 4 sierpnia 2009 r.
W przekonaniu wnoszącego niniejszą skargę konstytucyjną art. 116 ordynacji podatkowej w związku z art. 31 i art. 32 u.s.u.s. „w zakresie braku wyłączenia odpowiedzialności członków zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania tych spółek wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego i na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, w sytuacji braku egzekucji kwot tych składek od spółek przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jest niezgodny z przepisami art. 2, art. 32 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji”. W przekonaniu skarżącego art. 116 ordynacji podatkowej jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji, gdyż narusza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez bezstronny sąd.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony wolności lub praw, a obowiązkiem skarżącego jest spełnienie wymogów warunkujących jej dopuszczalność wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 46 oraz art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami, skarżący jest zobowiązany do uprawdopodobnienia, w jakim zakresie norma dekodowana z podstawy prawnej rozstrzygnięcia o wolnościach lub prawach skarżącego pozostaje w sprzeczności z normami płynącymi z Konstytucji. Prawidłowe spełnienie tego obowiązku wymaga więc nie tylko precyzyjnego określenia przedmiotu skargi, ale również wskazania adekwatnych wzorców konstytucyjnych. Zarzuty skargi nie mogą być przy tym oczywiście bezzasadne.
W skardze konstytucyjnej skarżący zakwestionował zgodność art. 116 ordynacji podatkowej w związku z art. 31 oraz art. 32 u.s.u.s. w zakresie braku wyłączenia odpowiedzialności członków zarządu spółek prawa handlowego wobec ZUS z tytułu składek na FUS, FUZ, FP i FGŚS, „w sytuacji braku egzekucji tych składek od tych spółek przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych”. Zgodnie z art. 31 u.s.u.s. do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio art. 116 ordynacji podatkowej. Natomiast z art. 32 u.s.u.s. wynika, że do składek na FP, FGŚP, na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika oraz stosowania ulg i umorzeń, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne. Jak stanowi § 1 art. 116 ordynacji podatkowej: „za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu (1) nie wykazał, że: (a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo (b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy; (2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części”. Z art. 116 § 2 ordynacji podatkowej wynika, że odpowiedzialność członków zarządu określona w § 1 obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, które powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, § 4 natomiast wskazuje wprost, że przepisy § 1–3 stosuje się również do byłego członka zarządu oraz byłego pełnomocnika lub wspólnika spółki w organizacji.
Wobec kwestionowanej regulacji skarżący formułuje zarzut naruszenia art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz w stosunku do art. 116 ordynacji podatkowej naruszenie również art. 45 ust. 1 Konstytucji.
W odniesieniu do zarzutu niezgodności zaskarżonych przepisów z zasadą równości wobec prawa, równego traktowania przez władze publiczne oraz zakazu dyskryminacji (art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji) Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wzorzec kontroli przepisów kwestionowanych w skardze może być wyznaczony wyłącznie takimi unormowaniami konstytucyjnymi, które dają podstawę dla konkretnych podmiotowych praw skarżącego, naruszonych zastosowaniem tych przepisów przez sąd lub organ administracji publicznej. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego w niniejszej sprawie nie doszło do prawidłowego zrealizowania wskazanego wyżej ustawowego obowiązku. Dopuszczalność weryfikacji zaskarżonych przepisów w stosunku do art. 32 Konstytucji uzależniona jest od sprecyzowania przez skarżącego, w zakresie jakiego przysługującego mu prawa podmiotowego, znajdującego podstawę w unormowaniach konstytucyjnych, zasada ta doznała niedozwolonego uszczerbku lub ograniczenia. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, w niniejszej sprawie takie konieczne doprecyzowanie rodzaju naruszonego prawa skarżącego nie nastąpiło. Wnoszący skargę ogranicza się jedynie do argumentacji, że: „brak wykonania przez ZUS ustawowych obowiązków zawartych w przytoczonych przepisach stanowi w istocie złamanie prawa, a złamanie przepisów prawa nie może być podstawą do uzyskania korzystnego wyroku sądowego (…). Skarżący podnosząc wagę przedstawionego problemu zauważa, że tak szacowne składy Siedmiu Sędziów NSA i Sądu Najwyższego w swoich Uchwałach z dn. 08.12.2008 r., sygn. II FPS 6/08 i z dn. 13.05.2009 r., sygn. I UZP 4/09, różnią się istotnie co do odpowiedzialności za zaległości składkowe oraz co do konieczności wszczynania egzekucji w sytuacji, gdy w świetle działań egzekucyjnych podejmowanych przez innego wierzyciela oczywista jest niemożność jego skutecznego prowadzenia”. W ocenie skarżącego, interpretacja sądowa kwestionowanej regulacji, nakładająca na członka zarządu obowiązek wykazania negatywnych przesłanek materialnoprawnych dotyczących odpowiedzialności za składki wobec ZUS, przy jednoczesnym pominięciu braku wykonania przez ZUS egzekucji wobec spółki, tworzy oczywistą nierówność stron wobec prawa.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego skarżący domaga się w istocie wyłączenia odpowiedzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania wobec ZUS w sytuacji bezczynności ZUS w wykonaniu ustawowych obowiązków w zakresie egzekucji składek należnych mu od spółki. Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność zarzutów skarżącego.
Z uzasadnienia Sądu Apelacyjnego – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wynika, że wbrew stanowisku skarżącego przesłanka bezskuteczności egzekucji została przez ZUS wykazana. Stwierdzenie bezskuteczności egzekucji ustala się na podstawie każdego prawnie dopuszczalnego dowodu, gdyż jest ona równoznaczna z brakiem możliwości przymusowego zaspokojenia wierzyciela. Dla ustalenia bezskuteczności egzekucji wystarczające jest wykazanie przez wierzyciela, że egzekucja z majątku spółki nie doprowadziłaby do zaspokojenia zobowiązania. Sąd podkreślił, że bezskuteczność egzekucji w ujęciu ogólnym określić można jako stan, w którym pozostały niezaspokojone zobowiązania, których nie można wyegzekwować od samej spółki. Bezspornie najczęstszym, niebudzącym wątpliwości sposobem wykazania spełnienia przesłanki bezskuteczności egzekucji jest przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego w stosunku do spółki, zakończonego wydanym postanowieniem o jego umorzeniu, z uwagi na jego bezskuteczność. Przesłanka, o której mowa wyżej, zostaje również wykazana w razie oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, w sytuacji gdy majątek dłużnika nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego, a także w razie umorzenia postępowania upadłościowego. Postępowanie upadłościowe stanowi bowiem egzekucję uniwersalną, w przeciwieństwie do egzekucji sądowej czy administracyjnej, określanej jako egzekucja indywidualna. Egzekucja przeciwko spółce może okazać się bezskuteczna dopiero po zakończeniu postępowania upadłościowego, bez osiągnięcia zamierzonego celu, jakim jest równomierne zaspokojenie wierzycieli z majątku upadłego.
Z dokumentacji dołączonej do niniejszej skargi konstytucyjnej wynika, że skarżący zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości, ogłoszono upadłość, wyznaczono syndyka masy upadłości oraz umorzono postępowanie upadłościowe ze względu na brak środków na jego kontynuowanie oraz ukończenie. W postępowaniu upadłościowym ZUS dokonał zgłoszenia swoich wierzytelności i nie otrzymał żadnych środków. Okoliczności te, w świetle wyżej wskazanych rozważań, skutkują uznaniem, że wprawdzie organ rentowy nie wszczął przeciwko spółce postępowania egzekucyjnego, zgłosił jednak swoje wierzytelności z tytułu składek do masy upadłości, a wobec umorzenia postępowania upadłościowego z braku środków na pokrycie jego kosztów spełniona została przesłanka bezskuteczności egzekucji.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność zarzutu skarżącego dotyczącego naruszenia art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji przez art. 116 ordynacji podatkowej w związku z art. 31 oraz art. 32 u.s.u.s. Okoliczność ta stanowi, zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu w wyznaczonym wyżej zakresie.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez art. 116 ordynacji podatkowej w związku z art. 31 oraz art. 32 u.s.u.s. wynikających z art. 2 Konstytucji zasad prawidłowej legislacji oraz pewności prawa, Trybunał Konstytucyjny przypomina, że nie tworzą one po stronie obywateli praw podmiotowych ani wolności. Trybunał dopuszcza wprawdzie, że zasady te mogą stanowić źródło praw i wolności, jednakże dopiero wówczas, gdy nie są one ujęte wprost w innych przepisach Konstytucji, a ze względu na zasadę skargowości (art. 66 ustawy o TK) obowiązkiem skarżącego jest ich wskazanie oraz uzasadnienie.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego zarzuty skarżącego sprowadzają się nie tyle do podważenia konstytucyjności kwestionowanych przepisów, ile wykazania istnienia dwóch przeciwstawnych nurtów orzeczniczych w sądownictwie. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że tak sformułowane zarzuty nie odnoszą się do treści przepisów, lecz ich stosowania, a w zakresie działania polskiego sądu konstytucyjnego nie mieści się orzekanie o zgodności aktów stosowania prawa wydawanych przez organy władzy sądowniczej. Trybunał Konstytucyjny stwierdza także, że zarzuty naruszenia powołanego wzorca kontroli cechuje oczywista bezzasadność. Okoliczności te stanowią podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu w zakresie wyżej określonym (art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
W skardze konstytucyjnej zakwestionowano także zgodność art. 116 ordynacji podatkowej z art. 45 ust. 1 Konstytucji. W przekonaniu skarżącego „ZUS jako organ struktur Państwa nie musi w praktyce sądowej udowadniać wszczęcia i przeprowadzenia egzekucji wobec spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należnych kwot składek (..), co tworzy niezgodność art. 116 Ordynacji podatkowej z art. 45 ust. 1 Konstytucji, w zakresie naruszenia prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez bezstronny sąd”.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wyżej wskazane zarzuty skarżącego cechuje oczywista bezzasadność. Zgodnie z art. 116 ordynacji podatkowej w związku z art. 31 u.s.u.s. do pozytywnych przesłanek odpowiedzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania należą bezskuteczność, choćby częściowa, egzekucji z majątku spółki oraz powstanie zaległości w czasie pełnienia obowiązków przez członka zarządu. Natomiast przesłanki negatywne tej odpowiedzialności zdefiniowane zostały następująco: wykazanie, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe), albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez winy członka zarządu; wskazanie mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości w znacznej części. Na organie rentowym spoczywa ciężar udowodnienia okoliczności pozytywnych, zaś członek zarządu, aby uwolnić się od odpowiedzialności, powinien wykazać którąkolwiek z wskazanych powyżej okoliczności negatywnych. W niniejszej sprawie przedstawione zostały pozytywne przesłanki odpowiedzialności skarżącego za zobowiązania objęte zaskarżoną decyzją, zaś przesłanek negatywnych nie wskazano. W świetle sprawozdania zarządu o stanie spółki, zawierającego opis jej stanu ekonomicznego i finansowego, jak również z protokołu ze Zgromadzenia Wspólników MTPiK Sp. z o.o. wynika, że już w 2001 r. wnoszący niniejszą skargę – jako osoba powołana do pełnienia funkcji prezesa zarządu – musiał mieć świadomość sytuacji finansowej spółki oraz wgląd do jej dokumentów rachunkowych. W okresie, kiedy skarżący pełnił funkcję członka zarządu, spółka nie regulowała swoich wymagalnych zobowiązań, a prowadzona egzekucja uniwersalna nie okazała się skuteczną, zatem argumentacja skarżącego, że wykazał przesłankę egzoneracyjną, zaś organ rentowy nie udowodnił przesłanki pozytywnej, jest oczywiście bezzasadna. Okoliczność powyższa uzasadnia odmowę nadania skardze dalszego biegu w zakresie wyżej określonym (art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.