Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 stycznia 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa J. K. (1)

przeciwko A. S.

o zachowek

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 14 grudnia 2011 r. sygn. akt I C 1886/10

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I o tyle, że termin wymagalności ustawowych odsetek od kwoty 87.500 zł ustala od dnia 24 sierpnia 2010 roku;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  nakazuje ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Białymstoku kwotę 245 zł tytułem nieuiszczonej opłaty od apelacji;

4.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 1.500 zł tytułem zwrotu części kosztów za drugą instancję.

UZASADNIENIE

J. K. (2) wniosła o zasądzenie od A. S. kwoty 87.500 zł wraz z ustawowymi odsetkami od daty wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem zachowku po zmarłym synu - S. K..

Po ostatecznym sprecyzowaniu pozwu, dokonanym w piśmie z 14 listopada 2011 r., powódka domagała się zasądzenia tytułem zachowku kwoty 97.485,69 zł z ustawowymi odsetkami: od kwoty 94.000 zł - od dnia 24 sierpnia 2010 r. i od kwoty 3.485,69 zł - od dnia doręczenia pozwanej odpisu pisma rozszerzającego powództwo.

A. S. uznała roszczenie do kwoty 40.000 zł. W pozostałej części wniosła o oddalenie powództwa.

Sąd Okręgowy w Białymstoku, wyrokiem z 14 grudnia 2011 r., zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 91.450 zł wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% w stosunku rocznym: od kwoty 87.500 zł - od dnia 28 stycznia 2011 r. do dnia zapłaty i od kwoty 4.450 zł - od dnia 23 listopada 2011 r. do dnia zapłaty (pkt I). W pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone (pkt II).

Sąd I instancji ustalił, że na podstawie testamentu notarialnego z 23 października 2003 r., spadek po zmarłym S. K., nabyła w całości A. S.. Do kręgu spadkobierców ustawowych po zmarłym należała jedynie powódka, będąca jego matką.

S. K. był właścicielem gospodarstwa rolnego zabudowanego budynkiem mieszkalnym, oborą drewnianą i stodołą murowaną, składającego się z działek o nr (...) o powierzchni 7,9 ha, położonego we wsi H. gmina D. oraz we wsi C. gmina N.. W skład majątku spadkowego, podlegającego rozliczeniu w ramach zachowku, wchodził również ciągnik rolniczy marki (...).

Sąd Okręgowy zważył, że w świetle regulacji art. 991 § 1 k.c. powódce przysługiwał zachowek w wysokości ½ wartości udziału spadkowego (w tym wypadku całego spadku), który by jej przysługiwał jako jedynemu spadkobiercy ustawowemu. Celem ustalenia wartości spadku Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego, który oszacował, że łączna wartość nieruchomości gruntowych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego wynosi 188.400 zł. W oparciu o umowę sprzedaży ciągnika, Sąd ustalił jego wartość na kwotę 4.000 zł. Łączna kwota stanowiąca podstawę do obliczenia wartości zachowku wyniosła 182.900 zł (188.400 + 4.000). Po pomniejszeniu o wyłożone przez pozwaną koszty nagrobka spadkodawcy (9.500 zł), podstawę do obliczenia zachowku stanowiła kwota 182.900 zł. Powódce przysługiwała połowa wartości spadku, tj. 91.450 zł.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c., przyjmując początek ich biegu: od kwoty 87.500 zł - od daty doręczenia pozwu zaś od pozostałej kwoty - od daty doręczenia pisma rozszerzającego żądanie pozwu.

Apelację od tego wyroku, w części dotyczącej rozstrzygnięcia o odsetkach wniosła powódka, zarzucając:

1.  naruszenie art. 481 § 1 w zw. z art. 455 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i pominięcie, że termin wymagalności roszczenia o zachowek, jako roszczenia bezterminowego, wyznacza data wezwania zobowiązanego do zapłaty,

2.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że terminem wymagalności roszczenia o zachowek jest dzień doręczenia pozwanej odpisu pozwu, w sytuacji gdy powódka wzywała pozwaną do dobrowolnego spełnienia świadczenia znacznie wcześniej, co powoduje, że roszczenie stało się wymagalne z upływem terminu wyznaczonego pozwanej w wezwaniu do zapłaty,

3.  błąd rachunkowy polegajacy na błędnym obliczeniu różnicy kwoty 91.450 zł oraz kwoty 87.500 zł, co doprowadziło do przyjęcia błędnego wyniku 4.450, podczas gdy różnica wskazanych kwot wynosi 3.950.

Z uwagi na powyższe powódka wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez określenie terminu początkowego biegu odsetek od kwoty 91.450 zł – od 24 sierpnia 2010 r.; ewentualnie poprzez określenie terminu początkowego biegu odsetek: od kwoty 87.500 zł – od 24 sierpnia 2010 r., a od pozostałej kwoty – od 23 listopada 2011 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja była częściowo zasadna.

Orzeczenie zasądzające zachowek ma charakter rozstrzygnięcia deklaratoryjnego (rolą sądu w procesie o zachowek jest kontrola prawidłowości ustalenia przez uprawnionego wysokości żądanej z tego tytułu kwoty), zaś zobowiązanie do zapłaty zachowku jest zobowiązaniem z natury rzeczy bezterminowym, dlatego też przekształcenie go w zobowiązanie terminowe następuje stosownie do treści art. 455 k.c. (niezwłocznie) - w wyniku wezwania wierzyciela (uprawnionego z tytułu zachowku) skierowanego wobec dłużnika (spadkobiercy) do spełnienia świadczenia.

W orzecznictwie wyrażono pogląd, że roszczenie o zachowek staje się wymagalne z chwilą określenia przez sąd jego wysokości i dopiero z tą datą staje się możliwe naliczanie odsetek za opóźnienie. Powyższe uzasadnia się tym, że ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku, następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu z tego tytułu (por. wyrok Sądu Apelacynego w Warszawie z 18 listopada 1997 r., I ACa 690/97, Apel.-W-wa 1998/4/35 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 2 marca 2012 r., I ACa 110/12, Lex nr 1129357). Stanowisko to nie może jednak, w ocenie Sądu Apelacyjnego rozpoznajacego niniejszą sprawę, przybrać charakteru tezy o wymiarze generalnym. Przeciwko temu przemawia także orzecznictwo w procesach odszkodowawczych, w których co do zasady, wysokość odszkodowania pieniężnego powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, pokrywających się w praktyce z datą orzekania przez sąd (art. 363 § 2 k.c.), a w których dopuszcza się powiązanie wymagalności roszczenia odszkodowawczego z wezwaniem do jego zapłaty. W tych okolicznościach rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek powinno uwzględniać przede wszystkim okoliczności konkretnej sprawy.

Okoliczności sprawy niniejszej nakazują przyjęcie, że część roszczenia była wymagalna nie tylko wcześniej niż w dacie orzekania, ale nawet przed doręczneiem pozwanej odpisu pozwu. Powódka wezwała pozwaną do zapłaty zachowku pismem z 9 sierpnia 2010 r. (k. 268). W piśmie tym określiła wartość spadku na kwotę 188.000 zł, która ostatecznie okazała się zbliżona do wartości spadku ustalonej w postępowaniu sądowym. Po wtóre, pozwana nie kwestionowała zasadności roszczenia co do zasady, oponując jedynie przyjęciu podanej przez powódkę wartości masy spadkowej (k. 70 /269/). W tych okolicznościach uprawione było uznanie, że należycie sprecyzowane i generalnie zasadne co do wysokości roszczenie, było możliwe do zrealizowania bezpośrednio po wezwaniu do zapłaty.

W wezwaniu tym, termin do zapłaty zachowku został ustalony na 5 dni od daty doręczenia wezwania, co miało miejsce 18 sierpnia 2010 r. (por. zwrotne potwierdzenie odbioru – k. 154). Początek biegu odsetek, od daty 24 sierpnia 2010 r., został zatem przez powódkę okrślony prawidłowo. Trzeba jednak podkreślić, że w związku z pierwotnym wytoczeniem powództwa o kwotę niższą, niż wskazana w wezwniu, odsetki od ww. daty, należały się skarżącej tylko od kwoty 87.500 zł. Od kwoty pozostałej odsetki należą się od daty doręczenia pozwanej odpisu pisma rozszerzającego powództwo, czyli od daty przyjętej przez Sąd Okręgowy.

Końcowo, odnosząc się do zarzutu błędu rachunkowego przy określaniu odsetek, należy wskazać, że sentencja orzeczenia w tej części została sprostowana postanowieniem Sądu Okręgowego z 26 stycznia 2012 r. (k. 193), notabene na wniosek samej powódki, złożony przed wniesieniem apelacji (k. 192). W związku z tym, w dacie rozstrzygania apelacji (art. 316 § 1 k.p.c.), analizowany zarzut stał się niezasadny. Po wydaniu orzeczenia prostującego zakwestionowana treść sentencji wyroku już bowiem nie istniała.

Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 1 sentencji, a na podstawie art. 385 k.p.c., jak w punkcie 2 sentencji wyroku.

O kosztach sądowych oraz o kosztach procesu orzeczono, odpowiednio na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w zw. z art. 100 zd. 1 k.p.c. oraz na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c.