P 3/11
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
34/3/A/2012
POSTANOWIENIE
z dnia 21 marca 2012 r.
Sygn. akt P 3/11
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Stanisław Biernat – przewodniczący
Zbigniew Cieślak
Maria Gintowt-Jankowicz
Adam Jamróz – sprawozdawca,
Marek Zubik,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 marca 2012 r., połączonych pytań prawnych:
1) Sądu Okręgowego w Gliwicach Wydział I Cywilny, sygn. akt I C 53/10, czy art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.) jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) Sądu Okręgowego w Gliwicach Wydział I Cywilny, sygn. akt I C 523/09, czy art. 48 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji,
3) Sądu Rejonowego w Zabrzu VIII Wydział Cywilny, sygn. akt VIII C 112/09, czy art. 48 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji,
4) Sądu Okręgowego w Gliwicach Wydział XII Cywilny, sygn. akt XII C 49/11, czy art. 48 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie ze względu na zbędność wydania wyroku.
UZASADNIENIE
I
1. Postanowieniem z 19 października 2010 r., Sąd Okręgowy w Gliwicach Wydział I Cywilny, sygn. akt I C 53/10 (obecnie XII Wydział Cywilny, sygn. akt XII C 59/11), zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym: czy art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.; dalej: u.s.m.) jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 1 Konstytucji.
1.1. Pytanie prawne zostało przedstawione w związku z następującym stanem faktycznym:
Powodowie (31 osób) wystąpili uprzednio do Międzyzakładowej Górniczej Spółdzielni Mieszkaniowej „Perspektywa” w Rudzie Śląskiej z wnioskami o przeniesienie własności lokali mieszkalnych. Powodowie są najemcami dawnych mieszkań zakładowych, które zostały nieodpłatnie przekazane pozwanej spółdzielni. Spółdzielnia mieszkaniowa poinformowała powodów, że w związku z wejściem w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 15 lipca 2009 r., sygn. akt K 64/07, nastąpiła utrata mocy obowiązującej m.in. art. 48 ust. 3 u.s.m., dlatego też wnioski o ustanowienie i przeniesienie odrębnej własności lokali pozostają bez rozpoznania. Wnioski o przekształcenie prawa do mieszkań zakładowych zajmowanych na zasadach najmu nie mogą być realizowane do czasu wejścia w życie zmiany ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.
Powodowie wystąpili do sądu przeciwko spółdzielni mieszkaniowej z pozwem o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli przenoszącego własność lokali mieszkalnych. W odpowiedzi na pozew spółdzielnia wniosła o przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego, wskazując na orzeczenie TK, sygn. K 64/07.
2. Postanowieniem z 14 grudnia 2010 r., uzupełnionym postanowieniem z 9 lutego 2011 r., Sąd Okręgowy w Gliwicach Wydział I Cywilny, sygn. akt I C 523/09, zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
2.1. Pytanie prawne zostało przedstawione w związku z następującym stanem faktycznym:
Powódka, w przywołanej wyżej sprawie sądowej, weszła w prawa najemcy po zmarłym ojcu, który otrzymał przydział na mieszkanie służbowe, jako pracownik Kopalni Węgla Kamiennego. Pozwana – Górnicza Spółdzielnia Mieszkaniowa „Luiza” w Zabrzu – własność wymienionego lokalu oraz prawo użytkowania wieczystego nabyła nieodpłatnie. W dniu 31 lipca 2007 r. powódka złożyła wniosek do pozwanej spółdzielni o przeniesienie prawa własności przedmiotowego mieszkania wraz z piwnicami i odpowiednią częścią wspólną budynku i gruntu. Uchwałą nr 45/2010 z 2 lutego 2010 r. zarząd spółdzielni określił przedmiot odrębnej własności lokali nieruchomości oraz udział w nieruchomości wspólnej związany z tym lokalem. Żądanie powódki zostało zgłoszone pozwanej w czasie obowiązywania art. 48 u.s.m. w brzmieniu sprzed wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 15 lipca 2009 r., sygn. akt K 64/07.
W odpowiedzi na pozew spółdzielnia wniosła o przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego, wskazując na orzeczenie TK, sygn. K 64/07.
Zdaniem sądu, istotne w rozpoznawanej sprawie jest to, że w dniu złożenia wniosku – 31 lipca 2007 r. – o przekształcenie prawa do lokalu, obowiązywał art. 48 ust. 3 u.s.m. Przepis ten utracił moc obowiązującą 27 lipca 2009 r. Tym samym art. 48 ust. 3 ustawy nie może stanowić podstawy prawnej roszczenia powódki. Powódka podtrzymała jednak żądanie, wnosząc pozew 21 sierpnia 2009 r. Pozwana spółdzielnia domagała się zbadania zgodności z Konstytucją przepisu art. 48 ust. 1 u.s.m., wskazując, że w obecnym stanie prawnym brak jest normy prawnej do realizacji roszczenia powódki.
3. Postanowieniem z 22 lutego 2011 r., uzupełnionym postanowieniem z 23 maja 2011 r., Sąd Rejonowy w Zabrzu VIII Wydział Cywilny, sygn. akt VIII C 112/09, zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
3.1. Pytanie prawne zostało przedstawione w związku z następującym stanem faktycznym:
Powód jest najemcą lokalu stanowiącego własność pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej „Luiza” w Zabrzu. Przed nieodpłatnym przejęciem przez spółdzielnię, lokal ten stanowił mieszkanie zakładowe i własność kopalni – Rudzkiej Spółki Węglowej spółka akcyjna w Rudzie Śląskiej. Pismem z 15 października 2007 r. powód złożył wniosek o przeniesienie własności lokalu mieszkalnego wraz z udziałem we współwłasności gruntu. Pozwana, pismem z 15 listopada 2007 r., poinformowała powoda o podjęciu wszelkich czynności w celu przekształcenia prawa do lokalu. W dniu 10 marca 2009 r., powód ponownie wezwał spółdzielnię do niezwłocznego zawarcia umowy o przeniesienie własności lokalu.
Żądanie powoda zostało zgłoszone w czasie obowiązywania art. 48 u.s.m. w brzmieniu sprzed wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, sygn. K 64/07.
4. Postanowieniem z 1 czerwca 2011 r., Sąd Okręgowy w Gliwicach Wydział XII Cywilny, sygn. akt XII C 49/11, zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
4.1. Pytanie prawne zostało przedstawione w związku z następującym stanem faktycznym:
Powodowie są najemcami dawnego mieszkania zakładowego, które zostało nieodpłatnie przekazane pozwanej spółdzielni przez Kopalnię Węgla Kamiennego „Halemba” w Rudzie Śląskiej. Powodowie wystąpili do pozwanej z wnioskiem o przeniesienie własności lokalu mieszkalnego. Pozwana wezwała powodów do pokrycia kosztów wykonania rzutów lokalu i przynależnej piwnicy oraz do pokrycia kosztów koniecznych na dzień 31 lipca 2007 r. Powodowie nie dokonali zapłaty należnej kwoty niezwłocznie. W terminie późniejszym pozwana poinformowała powodów, że w związku z wejściem w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, sygn. K 64/07, utracił moc m.in. art. 48 ust. 3 u.s.m., dlatego wnioski o ustanowienie i przeniesienie odrębnej własności lokali pozostają bez rozpoznania. Wnioski o przekształcenie prawa do mieszkań zakładowych zajmowanych na zasadach najmu nie mogą być realizowane do czasu wejścia w życie ustawy o zmianie u.s.m.
Powodowie wystąpili do sądu z pozwem o ustanowienie i przeniesienie na ich rzecz odrębnej własności lokali. W odpowiedzi na pozew spółdzielnia wniosła o oddalenie powództwa oraz o przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego.
5. Powyższe pytania prawne ze względu na tożsamość przedmiotu zaskarżenia i przytoczonej w uzasadnieniach argumentacji zostały, zarządzeniami Prezesa TK odpowiednio z: 17 lutego 2011 r., 6 czerwca 2011 r. i 20 czerwca 2011 r., przekazane do łącznego ich rozpoznania pod wspólną sygnaturą akt P 3/11.
Zdaniem pytających sądów, stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny, że art. 48 ust. 1 u.s.m. jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji będzie skutkowało uwzględnieniem powództw. Uznanie przepisu za niezgodny z Konstytucją będzie skutkowało ich oddaleniem.
6. Pytania prawne zostały przedstawione w związku z powództwami o zobowiązanie spółdzielni mieszkaniowych do złożenia oświadczeń woli o ustanowieniu odrębnej własności lokali mieszkalnych na rzecz powodów, którzy byli najemcami tych lokali. Lokale znajdują się w budynkach przekazanych pozwanym spółdzielniom mieszkaniowym nieodpłatnie przez przedsiębiorstwa państwowe, państwowe osoby prawne lub państwowe jednostki organizacyjne.
W uzasadnieniach pytań prawnych przywołana została treść art. 48 ust. 1 i 3 u.s.m. Pytające sądy podkreślały przede wszystkim znaczenie, jakie dla rozpoznawanych przez nie spraw ma wyrok TK z 15 lipca 2009 r., sygn. K 64/07 (OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 110). Wskutek tego wyroku przepis art. 48 ust. 3 u.s.m. utracił moc obowiązującą. Pozostałe regulacje art. 48 u.s.m. w dalszym ciągu obowiązują.
6.1. Zdaniem pytających sądów, skoro Trybunał Konstytucyjny we wcześniejszych orzeczeniach stwierdził, że – w sytuacji gdy spółdzielnia mieszkaniowa nabyła mieszkanie zakładowe nieodpłatnie – nabycie prawa własności przez najemcę tylko w zamian za spłatę zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu lokalu (art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m.) oraz pokrycie kosztów dokonanych przez spółdzielnię nakładów koniecznych przeznaczonych na utrzymanie budynku, w którym znajduje się ten lokal (art. 48 ust. 3 u.s.m.) byłoby nabyciem własności mieszkania za kwotę rażąco odbiegającą od wartości rynkowej lokalu, to należy uznać, że tym bardziej rażąco godzące w ochronę prawa własności (a zatem i niezgodne z Konstytucją) byłoby nałożenie na spółdzielnię obowiązku zawarcia z najemcą lokalu umowy przeniesienia własności tego lokalu bez zwrotu jakichkolwiek poniesionych przez spółdzielnię nakładów, na podstawie wyłącznie art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m.
Zdaniem pytających sądów, przenoszenie własności lokali na najemców wyłącznie na podstawie obowiązującego art. 48 ust. 1 u.s.m. – w sytuacji gdy spółdzielnia nabyła lokal nieodpłatnie – prowadziłoby de facto do bezpodstawnego wzbogacenia najemców, którzy otrzymaliby prawo własności lokalu za zapłatą jedynie symbolicznej kwoty, kosztem pozostałych członków spółdzielni. Przyznanie prawa własności lokalu spółdzielczego bez odniesienia się do wartości rynkowej tego lokalu oznaczałoby formalne pozbawienie spółdzielni własności części jej mienia oraz umniejszenie wartości majątku spółdzielni, należącego do ogółu jej członków. To zaś byłoby nieuzasadnioną ingerencją w przysługujące właścicielowi prawo rozporządzania rzeczą. Prawo rozporządzania przedmiotem własności jest jednym z najważniejszych i fundamentalnych elementów tego prawa, zatem jego ograniczenia nie powinny naruszać istoty prawa. W opinii pytających sądów, ingerencja we własność prywatną – wynikająca z obowiązującego art. 48 ust. 1 u.s.m. – nie znajduje należytego konstytucyjnego uzasadnienia.
W konsekwencji, zdaniem pytających sądów, art. 48 ust. 1 u.s.m., w części uniemożliwiającej spółdzielni odzyskanie jakichkolwiek innych należności poza spłatą zaległych świadczeń wynikających stricte z umowy najmu, jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
7. W piśmie z 16 marca 2011 r. stanowisko w sprawie w imieniu Sejmu zajął Marszałek Sejmu. Wniósł on o stwierdzenie, że art. 48 ust. 1 u.s.m. w zakresie, w jakim przyznaje najemcy lokalu mieszkalnego, nabytego nieodpłatnie przez spółdzielnię mieszkaniową od przedsiębiorstwa państwowego, państwowej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej, roszczenie o przeniesienie własności tego lokalu powiązane wyłącznie z obowiązkiem spłaty zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu, jest niezgodny z art. 2 i art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 75 ust. 1 Konstytucji.
W pierwszej kolejności Marszałek Sejmu podkreślił, że przedmiotem kontroli – pomimo wskazania przez sądy pytające całego art. 48 ust. 1 u.s.m. – może być wyłącznie ten przepis w zakresie, w jakim dotyczy roszczenia najemcy lokalu mieszkalnego nabytego nieodpłatnie przez spółdzielnię mieszkaniową od przedsiębiorstwa państwowego, państwowej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej. Albowiem tylko w tym zakresie odpowiedź na pytanie prawne ma znaczenie dla rozstrzygnięcia spraw zawisłych przed sądami.
Zdaniem Marszałka Sejmu, punktem wyjścia oceny zgodności zakwestionowanego art. 48 ust. 1 u.s.m. ze wskazanymi przez sądy wzorcami są ustalenia poczynione przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku, o sygn. akt K 64/07.
Marszałek Sejmu zwrócił również uwagę na dominujący w orzecznictwie sądowym pogląd, zgodnie z którym, w wypadku lokalu mieszkalnego nabytego przez spółdzielnię mieszkaniową nieodpłatnie od przedsiębiorstwa państwowego, innej państwowej osoby prawnej lub państwowej jednostki organizacyjnej (tzw. mieszkania zakładowe), podstawą roszczenia najemcy o przeniesienie jego własności na preferencyjnych warunkach – po utracie mocy obowiązującej art. 48 ust. 3 u.s.m. w wyniku wyroku TK sygn. K 64/07 – może być art. 48 ust. 1 u.s.m., co przesądza o niekonstytucyjności tej regulacji.
Uzasadniając swoje stanowisko, Marszałek Sejmu powołał się na poglądy Trybunału wyrażone w sprawie o sygn. K 64/07 dotyczące ochrony prawa własności spółdzielni mieszkaniowych. W ocenie Marszałka, stanowisko judykatury wypracowane na tle art. 48 ust. 1 u.s.m. rodzi dla spółdzielni skutki jeszcze bardziej dotkliwe niż regulacja zawarta w art. 48 ust. 3 u.s.m. Przesłanką zawarcia umowy przeniesienia własności lokalu nie jest pokrycie kosztów dokonanych przez spółdzielnię nakładów koniecznych przeznaczonych na utrzymanie budynku, w którym znajduje się lokal, lecz wyłącznie spłata zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu lokalu. Marszałek Sejmu podzielił stanowisko pytającego sądu, że przeniesienie własności ma charakter nie tylko przymusowy, ale de facto nieodpłatny. Możliwość wystąpienia z takim roszczeniem uwarunkowana jest wyłącznie wykonaniem obowiązku wynikającego z innego stosunku prawnego.
W zakresie oceny kwestionowanego przepisu z punktu widzenia wzorca kontroli wynikającego z art. 75 ust. 1 Konstytucji, Marszałek Sejmu stwierdził, że pytający sąd nie tylko nie uzasadnił zarzutu, ale także – co istotniejsze – wzorzec ten jest nieadekwatny, ze względu na brak koniecznej relewancji pomiędzy przedmiotem zaskarżenia a podstawą zaskarżenia.
8. W piśmie z 19 października 2011 r. stanowisko w sprawie zajął Prokurator Generalny. Prokurator Generalny wniósł o stwierdzenie, że art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m. w zakresie, w jakim zobowiązuje spółdzielnię mieszkaniową, która nieodpłatnie przejęła lokale mieszkalne przedsiębiorstwa państwowego, państwowej osoby prawnej lub państwowej jednostki organizacyjnej, do zawarcia umowy przeniesienia własności lokalu po dokonaniu przez najemcę tego lokalu jedynie spłaty zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 75 ust. 1 Konstytucji. Ponadto w zakresie badania konstytucyjności art. 48 ust. 1 pkt 2 u.s.m. postępowanie podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku, a w zakresie badania zgodności art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m. – z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji – podlega umorzeniu ze względu na zbędność wydania wyroku.
Prokurator Generalny uznał stanowisko pytających sądów za zasadne. Zwrócił przy tym uwagę, że na skutek utraty mocy obowiązującej art. 48 ust. 3 u.s.m. powstał stan prawny, w którym warunki nabywania przez najemców mieszkań zakładowych stały się korzystniejsze niż przed utratą jego mocy. Zdaniem Prokuratora Generalnego, skoro w wyroku o sygn. K 64/07, Trybunał uznał, że nabycie własności lokalu od spółdzielni, która nabyła mieszkanie zakładowe nieodpłatnie, wyłącznie po spłacie przez najemcę zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu lokalu i po pokryciu kosztów dokonanych przez spółdzielnię nakładów koniecznych, prowadzi do naruszenia istoty praw właścicielskich spółdzielni, to oczywiste jest, że nabycie lokalu jedynie po spłacie przez najemcę zadłużenia z tytułu czynszu najmu potęguje orzeczoną niekonstytucyjność. To znaczy, zdaniem Prokuratora Generalnego, że ocena i motywy wyroku w sprawie sygn. akt K 64/07 zachowują aktualność.
W konsekwencji, zdaniem Prokuratora Generalnego, wynikająca z art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m. ingerencja we własność prywatną spółdzielni mieszkaniowych idzie tak daleko, że nie znajduje należytego konstytucyjnego uzasadnienia.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m. – art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji, Prokurator Generalny uznał – odwołując się do orzecznictwa Trybunału – że w sytuacji gdy wystąpi niezgodność kwestionowanej regulacji z jednym ze wskazanych wzorców kontroli, można zaniechać dalszej oceny merytorycznej.
Jeśli chodzi o umorzenie postępowania w zakresie kontroli art. 48 ust. 1 pkt 2 u.s.m., to Prokurator wskazał, że przepis ten odnosi się do lokali mieszkalnych, które były przez spółdzielnię nabyte odpłatnie. W związku z zakresem kognicji Trybunału w sprawie zainicjowanej pytaniem prawnym, postępowanie w tym zakresie podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Niniejsza sprawa jest przedmiotowo tożsama z rozstrzygniętą wcześniej sprawą o sygn. P 17/10, w której wyrok, ogłoszony 14 lutego 2012 r., opublikowany został w Dzienniku Ustaw z 22 lutego 2012 r., pod poz. 201. W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.) w zakresie, w jakim przyznaje najemcy roszczenie o przeniesienie własności spółdzielczego lokalu mieszkalnego, który przed nieodpłatnym przejęciem przez spółdzielnię mieszkaniową był mieszkaniem przedsiębiorstwa państwowego, państwowej osoby prawnej lub państwowej jednostki organizacyjnej, powiązane wyłącznie z obowiązkiem spłaty zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu lokalu (pkt 1 powołanego przepisu), jest niezgodny z art. 64 ust. 1 Konstytucji (część I wyroku).
Trybunał Konstytucyjny postanowił także, że przepis uznany za niezgodny z Konstytucją, w zakresie wskazanym w wyroku, traci moc obowiązującą z upływem 12 (dwunastu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (część II wyroku).
Trybunał nadmienia, że w związku z wyrokiem z dnia 14 lutego 2012 r. w sprawie o sygn. P 17/10, wydał tego samego dnia postanowienie sygnalizacyjne (sygn. akt S 1/12), postanawiając w trybie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) przedstawić Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej – w celu zapewnienia spójności systemu prawnego – uwagi dotyczące konieczności podjęcia działań legislacyjnych mających na celu uregulowanie uprawnień najemców dawnych mieszkań zakładowych, które zostały nieodpłatnie przejęte przez spółdzielnie mieszkaniowe.
2. Analiza przedstawionych wyżej pytań prawnych sądów, a w szczególności analiza stanów faktycznych w sprawach, które legły u podstaw postanowień tych pytań, analiza argumentów zaskarżenia przedstawionych przez sądy w uzasadnieniach pytań prawnych, a także ustalony przez Trybunał wspólny dla wszystkich pytań prawnych problem konstytucyjny postawiony Trybunałowi do rozstrzygnięcia – prowadzą do wniosku, że w niniejszej sprawie pytające sądy zakwestionowały art. 48 ust. 1 u.s.m. w zakresie, w jakim przepis ten dotyczy roszczenia najemcy spółdzielczego lokalu mieszkalnego będącego uprzednio mieszkaniem zakładowym, które spółdzielnia mieszkaniowa nabyła nieodpłatnie.
Pytające sądy zakwestionowały więc, w myśl zasady falsa demonstratio non nocet art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m., a nie, jak wskazały w petitach pytań prawnych, cały przepis art. 48 ust. 1 u.s.m.
Jak wspomniano Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. P 17/10 orzekł, że art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m. jest niezgodny z art. 64 ust. 1 Konstytucji. Tym samym Trybunał w wyroku w sprawie sygn. P 17/10, orzekł o niekonstytucyjności tego samego przedmiotu zaskarżenia, który wynika z pytań prawnych w niniejszej sprawie, a zarazem odpowiedział na pytania prawne, które postawiły sądy w niniejszej sprawie. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK wywołuje to skutek polegający na umorzeniu postępowania w niniejszej sprawie z powodu zbędności wydania wyroku. Umarzając postępowanie Trybunał uwzględnił bowiem przyjętą w swoim orzecznictwie zasadę ne bis in idem, zgodnie z którą ponowne rozpoznawanie tej samej kwestii czyni niewątpliwie postępowanie zbędnym, w wypadku uprzedniego stwierdzenia niezgodności z Konstytucją zakwestionowanego ponownie przepisu (por. np. postanowienia TK: z 28 lipca 2003 r., sygn. P 26/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 73; z 3 kwietnia 2007 r., sygn. P 47/06, OTK ZU nr 4/A/2007, poz. 41; z 2 września 2008 r., sygn. P 61/07, OTK ZU nr 7/A/2008, poz. 127).
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 21 marca 2012 r.
Sygn. akt P 3/11
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Stanisław Biernat – przewodniczący
Zbigniew Cieślak
Maria Gintowt-Jankowicz
Adam Jamróz – sprawozdawca,
Marek Zubik,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 marca 2012 r., połączonych pytań prawnych:
1) Sądu Okręgowego w Gliwicach Wydział I Cywilny, sygn. akt I C 53/10, czy art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.) jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) Sądu Okręgowego w Gliwicach Wydział I Cywilny, sygn. akt I C 523/09, czy art. 48 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji,
3) Sądu Rejonowego w Zabrzu VIII Wydział Cywilny, sygn. akt VIII C 112/09, czy art. 48 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji,
4) Sądu Okręgowego w Gliwicach Wydział XII Cywilny, sygn. akt XII C 49/11, czy art. 48 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie ze względu na zbędność wydania wyroku.
UZASADNIENIE
I
1. Postanowieniem z 19 października 2010 r., Sąd Okręgowy w Gliwicach Wydział I Cywilny, sygn. akt I C 53/10 (obecnie XII Wydział Cywilny, sygn. akt XII C 59/11), zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym: czy art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.; dalej: u.s.m.) jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 1 Konstytucji.
1.1. Pytanie prawne zostało przedstawione w związku z następującym stanem faktycznym:
Powodowie (31 osób) wystąpili uprzednio do Międzyzakładowej Górniczej Spółdzielni Mieszkaniowej „Perspektywa” w Rudzie Śląskiej z wnioskami o przeniesienie własności lokali mieszkalnych. Powodowie są najemcami dawnych mieszkań zakładowych, które zostały nieodpłatnie przekazane pozwanej spółdzielni. Spółdzielnia mieszkaniowa poinformowała powodów, że w związku z wejściem w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 15 lipca 2009 r., sygn. akt K 64/07, nastąpiła utrata mocy obowiązującej m.in. art. 48 ust. 3 u.s.m., dlatego też wnioski o ustanowienie i przeniesienie odrębnej własności lokali pozostają bez rozpoznania. Wnioski o przekształcenie prawa do mieszkań zakładowych zajmowanych na zasadach najmu nie mogą być realizowane do czasu wejścia w życie zmiany ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.
Powodowie wystąpili do sądu przeciwko spółdzielni mieszkaniowej z pozwem o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli przenoszącego własność lokali mieszkalnych. W odpowiedzi na pozew spółdzielnia wniosła o przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego, wskazując na orzeczenie TK, sygn. K 64/07.
2. Postanowieniem z 14 grudnia 2010 r., uzupełnionym postanowieniem z 9 lutego 2011 r., Sąd Okręgowy w Gliwicach Wydział I Cywilny, sygn. akt I C 523/09, zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
2.1. Pytanie prawne zostało przedstawione w związku z następującym stanem faktycznym:
Powódka, w przywołanej wyżej sprawie sądowej, weszła w prawa najemcy po zmarłym ojcu, który otrzymał przydział na mieszkanie służbowe, jako pracownik Kopalni Węgla Kamiennego. Pozwana – Górnicza Spółdzielnia Mieszkaniowa „Luiza” w Zabrzu – własność wymienionego lokalu oraz prawo użytkowania wieczystego nabyła nieodpłatnie. W dniu 31 lipca 2007 r. powódka złożyła wniosek do pozwanej spółdzielni o przeniesienie prawa własności przedmiotowego mieszkania wraz z piwnicami i odpowiednią częścią wspólną budynku i gruntu. Uchwałą nr 45/2010 z 2 lutego 2010 r. zarząd spółdzielni określił przedmiot odrębnej własności lokali nieruchomości oraz udział w nieruchomości wspólnej związany z tym lokalem. Żądanie powódki zostało zgłoszone pozwanej w czasie obowiązywania art. 48 u.s.m. w brzmieniu sprzed wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 15 lipca 2009 r., sygn. akt K 64/07.
W odpowiedzi na pozew spółdzielnia wniosła o przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego, wskazując na orzeczenie TK, sygn. K 64/07.
Zdaniem sądu, istotne w rozpoznawanej sprawie jest to, że w dniu złożenia wniosku – 31 lipca 2007 r. – o przekształcenie prawa do lokalu, obowiązywał art. 48 ust. 3 u.s.m. Przepis ten utracił moc obowiązującą 27 lipca 2009 r. Tym samym art. 48 ust. 3 ustawy nie może stanowić podstawy prawnej roszczenia powódki. Powódka podtrzymała jednak żądanie, wnosząc pozew 21 sierpnia 2009 r. Pozwana spółdzielnia domagała się zbadania zgodności z Konstytucją przepisu art. 48 ust. 1 u.s.m., wskazując, że w obecnym stanie prawnym brak jest normy prawnej do realizacji roszczenia powódki.
3. Postanowieniem z 22 lutego 2011 r., uzupełnionym postanowieniem z 23 maja 2011 r., Sąd Rejonowy w Zabrzu VIII Wydział Cywilny, sygn. akt VIII C 112/09, zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
3.1. Pytanie prawne zostało przedstawione w związku z następującym stanem faktycznym:
Powód jest najemcą lokalu stanowiącego własność pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej „Luiza” w Zabrzu. Przed nieodpłatnym przejęciem przez spółdzielnię, lokal ten stanowił mieszkanie zakładowe i własność kopalni – Rudzkiej Spółki Węglowej spółka akcyjna w Rudzie Śląskiej. Pismem z 15 października 2007 r. powód złożył wniosek o przeniesienie własności lokalu mieszkalnego wraz z udziałem we współwłasności gruntu. Pozwana, pismem z 15 listopada 2007 r., poinformowała powoda o podjęciu wszelkich czynności w celu przekształcenia prawa do lokalu. W dniu 10 marca 2009 r., powód ponownie wezwał spółdzielnię do niezwłocznego zawarcia umowy o przeniesienie własności lokalu.
Żądanie powoda zostało zgłoszone w czasie obowiązywania art. 48 u.s.m. w brzmieniu sprzed wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, sygn. K 64/07.
4. Postanowieniem z 1 czerwca 2011 r., Sąd Okręgowy w Gliwicach Wydział XII Cywilny, sygn. akt XII C 49/11, zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
4.1. Pytanie prawne zostało przedstawione w związku z następującym stanem faktycznym:
Powodowie są najemcami dawnego mieszkania zakładowego, które zostało nieodpłatnie przekazane pozwanej spółdzielni przez Kopalnię Węgla Kamiennego „Halemba” w Rudzie Śląskiej. Powodowie wystąpili do pozwanej z wnioskiem o przeniesienie własności lokalu mieszkalnego. Pozwana wezwała powodów do pokrycia kosztów wykonania rzutów lokalu i przynależnej piwnicy oraz do pokrycia kosztów koniecznych na dzień 31 lipca 2007 r. Powodowie nie dokonali zapłaty należnej kwoty niezwłocznie. W terminie późniejszym pozwana poinformowała powodów, że w związku z wejściem w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, sygn. K 64/07, utracił moc m.in. art. 48 ust. 3 u.s.m., dlatego wnioski o ustanowienie i przeniesienie odrębnej własności lokali pozostają bez rozpoznania. Wnioski o przekształcenie prawa do mieszkań zakładowych zajmowanych na zasadach najmu nie mogą być realizowane do czasu wejścia w życie ustawy o zmianie u.s.m.
Powodowie wystąpili do sądu z pozwem o ustanowienie i przeniesienie na ich rzecz odrębnej własności lokali. W odpowiedzi na pozew spółdzielnia wniosła o oddalenie powództwa oraz o przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego.
5. Powyższe pytania prawne ze względu na tożsamość przedmiotu zaskarżenia i przytoczonej w uzasadnieniach argumentacji zostały, zarządzeniami Prezesa TK odpowiednio z: 17 lutego 2011 r., 6 czerwca 2011 r. i 20 czerwca 2011 r., przekazane do łącznego ich rozpoznania pod wspólną sygnaturą akt P 3/11.
Zdaniem pytających sądów, stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny, że art. 48 ust. 1 u.s.m. jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji będzie skutkowało uwzględnieniem powództw. Uznanie przepisu za niezgodny z Konstytucją będzie skutkowało ich oddaleniem.
6. Pytania prawne zostały przedstawione w związku z powództwami o zobowiązanie spółdzielni mieszkaniowych do złożenia oświadczeń woli o ustanowieniu odrębnej własności lokali mieszkalnych na rzecz powodów, którzy byli najemcami tych lokali. Lokale znajdują się w budynkach przekazanych pozwanym spółdzielniom mieszkaniowym nieodpłatnie przez przedsiębiorstwa państwowe, państwowe osoby prawne lub państwowe jednostki organizacyjne.
W uzasadnieniach pytań prawnych przywołana została treść art. 48 ust. 1 i 3 u.s.m. Pytające sądy podkreślały przede wszystkim znaczenie, jakie dla rozpoznawanych przez nie spraw ma wyrok TK z 15 lipca 2009 r., sygn. K 64/07 (OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 110). Wskutek tego wyroku przepis art. 48 ust. 3 u.s.m. utracił moc obowiązującą. Pozostałe regulacje art. 48 u.s.m. w dalszym ciągu obowiązują.
6.1. Zdaniem pytających sądów, skoro Trybunał Konstytucyjny we wcześniejszych orzeczeniach stwierdził, że – w sytuacji gdy spółdzielnia mieszkaniowa nabyła mieszkanie zakładowe nieodpłatnie – nabycie prawa własności przez najemcę tylko w zamian za spłatę zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu lokalu (art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m.) oraz pokrycie kosztów dokonanych przez spółdzielnię nakładów koniecznych przeznaczonych na utrzymanie budynku, w którym znajduje się ten lokal (art. 48 ust. 3 u.s.m.) byłoby nabyciem własności mieszkania za kwotę rażąco odbiegającą od wartości rynkowej lokalu, to należy uznać, że tym bardziej rażąco godzące w ochronę prawa własności (a zatem i niezgodne z Konstytucją) byłoby nałożenie na spółdzielnię obowiązku zawarcia z najemcą lokalu umowy przeniesienia własności tego lokalu bez zwrotu jakichkolwiek poniesionych przez spółdzielnię nakładów, na podstawie wyłącznie art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m.
Zdaniem pytających sądów, przenoszenie własności lokali na najemców wyłącznie na podstawie obowiązującego art. 48 ust. 1 u.s.m. – w sytuacji gdy spółdzielnia nabyła lokal nieodpłatnie – prowadziłoby de facto do bezpodstawnego wzbogacenia najemców, którzy otrzymaliby prawo własności lokalu za zapłatą jedynie symbolicznej kwoty, kosztem pozostałych członków spółdzielni. Przyznanie prawa własności lokalu spółdzielczego bez odniesienia się do wartości rynkowej tego lokalu oznaczałoby formalne pozbawienie spółdzielni własności części jej mienia oraz umniejszenie wartości majątku spółdzielni, należącego do ogółu jej członków. To zaś byłoby nieuzasadnioną ingerencją w przysługujące właścicielowi prawo rozporządzania rzeczą. Prawo rozporządzania przedmiotem własności jest jednym z najważniejszych i fundamentalnych elementów tego prawa, zatem jego ograniczenia nie powinny naruszać istoty prawa. W opinii pytających sądów, ingerencja we własność prywatną – wynikająca z obowiązującego art. 48 ust. 1 u.s.m. – nie znajduje należytego konstytucyjnego uzasadnienia.
W konsekwencji, zdaniem pytających sądów, art. 48 ust. 1 u.s.m., w części uniemożliwiającej spółdzielni odzyskanie jakichkolwiek innych należności poza spłatą zaległych świadczeń wynikających stricte z umowy najmu, jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
7. W piśmie z 16 marca 2011 r. stanowisko w sprawie w imieniu Sejmu zajął Marszałek Sejmu. Wniósł on o stwierdzenie, że art. 48 ust. 1 u.s.m. w zakresie, w jakim przyznaje najemcy lokalu mieszkalnego, nabytego nieodpłatnie przez spółdzielnię mieszkaniową od przedsiębiorstwa państwowego, państwowej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej, roszczenie o przeniesienie własności tego lokalu powiązane wyłącznie z obowiązkiem spłaty zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu, jest niezgodny z art. 2 i art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 75 ust. 1 Konstytucji.
W pierwszej kolejności Marszałek Sejmu podkreślił, że przedmiotem kontroli – pomimo wskazania przez sądy pytające całego art. 48 ust. 1 u.s.m. – może być wyłącznie ten przepis w zakresie, w jakim dotyczy roszczenia najemcy lokalu mieszkalnego nabytego nieodpłatnie przez spółdzielnię mieszkaniową od przedsiębiorstwa państwowego, państwowej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej. Albowiem tylko w tym zakresie odpowiedź na pytanie prawne ma znaczenie dla rozstrzygnięcia spraw zawisłych przed sądami.
Zdaniem Marszałka Sejmu, punktem wyjścia oceny zgodności zakwestionowanego art. 48 ust. 1 u.s.m. ze wskazanymi przez sądy wzorcami są ustalenia poczynione przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku, o sygn. akt K 64/07.
Marszałek Sejmu zwrócił również uwagę na dominujący w orzecznictwie sądowym pogląd, zgodnie z którym, w wypadku lokalu mieszkalnego nabytego przez spółdzielnię mieszkaniową nieodpłatnie od przedsiębiorstwa państwowego, innej państwowej osoby prawnej lub państwowej jednostki organizacyjnej (tzw. mieszkania zakładowe), podstawą roszczenia najemcy o przeniesienie jego własności na preferencyjnych warunkach – po utracie mocy obowiązującej art. 48 ust. 3 u.s.m. w wyniku wyroku TK sygn. K 64/07 – może być art. 48 ust. 1 u.s.m., co przesądza o niekonstytucyjności tej regulacji.
Uzasadniając swoje stanowisko, Marszałek Sejmu powołał się na poglądy Trybunału wyrażone w sprawie o sygn. K 64/07 dotyczące ochrony prawa własności spółdzielni mieszkaniowych. W ocenie Marszałka, stanowisko judykatury wypracowane na tle art. 48 ust. 1 u.s.m. rodzi dla spółdzielni skutki jeszcze bardziej dotkliwe niż regulacja zawarta w art. 48 ust. 3 u.s.m. Przesłanką zawarcia umowy przeniesienia własności lokalu nie jest pokrycie kosztów dokonanych przez spółdzielnię nakładów koniecznych przeznaczonych na utrzymanie budynku, w którym znajduje się lokal, lecz wyłącznie spłata zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu lokalu. Marszałek Sejmu podzielił stanowisko pytającego sądu, że przeniesienie własności ma charakter nie tylko przymusowy, ale de facto nieodpłatny. Możliwość wystąpienia z takim roszczeniem uwarunkowana jest wyłącznie wykonaniem obowiązku wynikającego z innego stosunku prawnego.
W zakresie oceny kwestionowanego przepisu z punktu widzenia wzorca kontroli wynikającego z art. 75 ust. 1 Konstytucji, Marszałek Sejmu stwierdził, że pytający sąd nie tylko nie uzasadnił zarzutu, ale także – co istotniejsze – wzorzec ten jest nieadekwatny, ze względu na brak koniecznej relewancji pomiędzy przedmiotem zaskarżenia a podstawą zaskarżenia.
8. W piśmie z 19 października 2011 r. stanowisko w sprawie zajął Prokurator Generalny. Prokurator Generalny wniósł o stwierdzenie, że art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m. w zakresie, w jakim zobowiązuje spółdzielnię mieszkaniową, która nieodpłatnie przejęła lokale mieszkalne przedsiębiorstwa państwowego, państwowej osoby prawnej lub państwowej jednostki organizacyjnej, do zawarcia umowy przeniesienia własności lokalu po dokonaniu przez najemcę tego lokalu jedynie spłaty zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 75 ust. 1 Konstytucji. Ponadto w zakresie badania konstytucyjności art. 48 ust. 1 pkt 2 u.s.m. postępowanie podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku, a w zakresie badania zgodności art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m. – z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji – podlega umorzeniu ze względu na zbędność wydania wyroku.
Prokurator Generalny uznał stanowisko pytających sądów za zasadne. Zwrócił przy tym uwagę, że na skutek utraty mocy obowiązującej art. 48 ust. 3 u.s.m. powstał stan prawny, w którym warunki nabywania przez najemców mieszkań zakładowych stały się korzystniejsze niż przed utratą jego mocy. Zdaniem Prokuratora Generalnego, skoro w wyroku o sygn. K 64/07, Trybunał uznał, że nabycie własności lokalu od spółdzielni, która nabyła mieszkanie zakładowe nieodpłatnie, wyłącznie po spłacie przez najemcę zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu lokalu i po pokryciu kosztów dokonanych przez spółdzielnię nakładów koniecznych, prowadzi do naruszenia istoty praw właścicielskich spółdzielni, to oczywiste jest, że nabycie lokalu jedynie po spłacie przez najemcę zadłużenia z tytułu czynszu najmu potęguje orzeczoną niekonstytucyjność. To znaczy, zdaniem Prokuratora Generalnego, że ocena i motywy wyroku w sprawie sygn. akt K 64/07 zachowują aktualność.
W konsekwencji, zdaniem Prokuratora Generalnego, wynikająca z art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m. ingerencja we własność prywatną spółdzielni mieszkaniowych idzie tak daleko, że nie znajduje należytego konstytucyjnego uzasadnienia.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m. – art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji, Prokurator Generalny uznał – odwołując się do orzecznictwa Trybunału – że w sytuacji gdy wystąpi niezgodność kwestionowanej regulacji z jednym ze wskazanych wzorców kontroli, można zaniechać dalszej oceny merytorycznej.
Jeśli chodzi o umorzenie postępowania w zakresie kontroli art. 48 ust. 1 pkt 2 u.s.m., to Prokurator wskazał, że przepis ten odnosi się do lokali mieszkalnych, które były przez spółdzielnię nabyte odpłatnie. W związku z zakresem kognicji Trybunału w sprawie zainicjowanej pytaniem prawnym, postępowanie w tym zakresie podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Niniejsza sprawa jest przedmiotowo tożsama z rozstrzygniętą wcześniej sprawą o sygn. P 17/10, w której wyrok, ogłoszony 14 lutego 2012 r., opublikowany został w Dzienniku Ustaw z 22 lutego 2012 r., pod poz. 201. W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.) w zakresie, w jakim przyznaje najemcy roszczenie o przeniesienie własności spółdzielczego lokalu mieszkalnego, który przed nieodpłatnym przejęciem przez spółdzielnię mieszkaniową był mieszkaniem przedsiębiorstwa państwowego, państwowej osoby prawnej lub państwowej jednostki organizacyjnej, powiązane wyłącznie z obowiązkiem spłaty zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu lokalu (pkt 1 powołanego przepisu), jest niezgodny z art. 64 ust. 1 Konstytucji (część I wyroku).
Trybunał Konstytucyjny postanowił także, że przepis uznany za niezgodny z Konstytucją, w zakresie wskazanym w wyroku, traci moc obowiązującą z upływem 12 (dwunastu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (część II wyroku).
Trybunał nadmienia, że w związku z wyrokiem z dnia 14 lutego 2012 r. w sprawie o sygn. P 17/10, wydał tego samego dnia postanowienie sygnalizacyjne (sygn. akt S 1/12), postanawiając w trybie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) przedstawić Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej – w celu zapewnienia spójności systemu prawnego – uwagi dotyczące konieczności podjęcia działań legislacyjnych mających na celu uregulowanie uprawnień najemców dawnych mieszkań zakładowych, które zostały nieodpłatnie przejęte przez spółdzielnie mieszkaniowe.
2. Analiza przedstawionych wyżej pytań prawnych sądów, a w szczególności analiza stanów faktycznych w sprawach, które legły u podstaw postanowień tych pytań, analiza argumentów zaskarżenia przedstawionych przez sądy w uzasadnieniach pytań prawnych, a także ustalony przez Trybunał wspólny dla wszystkich pytań prawnych problem konstytucyjny postawiony Trybunałowi do rozstrzygnięcia – prowadzą do wniosku, że w niniejszej sprawie pytające sądy zakwestionowały art. 48 ust. 1 u.s.m. w zakresie, w jakim przepis ten dotyczy roszczenia najemcy spółdzielczego lokalu mieszkalnego będącego uprzednio mieszkaniem zakładowym, które spółdzielnia mieszkaniowa nabyła nieodpłatnie.
Pytające sądy zakwestionowały więc, w myśl zasady falsa demonstratio non nocet art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m., a nie, jak wskazały w petitach pytań prawnych, cały przepis art. 48 ust. 1 u.s.m.
Jak wspomniano Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. P 17/10 orzekł, że art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m. jest niezgodny z art. 64 ust. 1 Konstytucji. Tym samym Trybunał w wyroku w sprawie sygn. P 17/10, orzekł o niekonstytucyjności tego samego przedmiotu zaskarżenia, który wynika z pytań prawnych w niniejszej sprawie, a zarazem odpowiedział na pytania prawne, które postawiły sądy w niniejszej sprawie. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK wywołuje to skutek polegający na umorzeniu postępowania w niniejszej sprawie z powodu zbędności wydania wyroku. Umarzając postępowanie Trybunał uwzględnił bowiem przyjętą w swoim orzecznictwie zasadę ne bis in idem, zgodnie z którą ponowne rozpoznawanie tej samej kwestii czyni niewątpliwie postępowanie zbędnym, w wypadku uprzedniego stwierdzenia niezgodności z Konstytucją zakwestionowanego ponownie przepisu (por. np. postanowienia TK: z 28 lipca 2003 r., sygn. P 26/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 73; z 3 kwietnia 2007 r., sygn. P 47/06, OTK ZU nr 4/A/2007, poz. 41; z 2 września 2008 r., sygn. P 61/07, OTK ZU nr 7/A/2008, poz. 127).
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.