Pełny tekst orzeczenia

489/6/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 23 listopada 2012 r.
Sygn. akt Ts 26/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz – przewodnicząca
Zbigniew Cieślak – sprawozdawca
Stanisław Rymar,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 marca 2012 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Doroty O.,

postanawia:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 29 stycznia 2010 r. skarżąca zakwestionowała zgodność art. 18 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.; dalej: ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych) oraz art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. 2008 r. Nr 164, poz. 1027, ze zm.; dalej: ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej) z art. 20, art. 30 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 3 oraz z art. 32 w zw. z art. 2 Konstytucji.
Decyzją z 15 kwietnia 2008 r. (znak: 210000/411/OZ/01/2008/UP/3) Zakład Ubezpieczeń Społecznych – I Oddział w Łodzi określił kwotę zaległości skarżącej z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy. Odwołanie od powyższej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego z 29 września 2008 r. (sygn. akt VII U 2179/08). Sąd Apelacyjny w Łodzi – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 28 lipca 2009 r. (sygn. akt III AUa 1406/08) oddalił apelację wniesioną od wyroku sądu I instancji. W uzasadnieniu wydanych rozstrzygnięć sądy wskazywały na prawidłowe wyliczenie zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne.
Wyrok sądu II instancji został doręczony skarżącej 21 sierpnia 2009 r. Skarżąca złożyła wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu 20 września 2009 r. Skarżąca otrzymała 22 października 2009 r. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (sygn. akt III AUa 1406/08) z 2 października 2009 r. o odmowie ustanowienia pełnomocnika z urzędu. Ponowny wniosek o ustanowienie pełnomocnika skarżąca złożyła 29 października 2009 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi – Wydział XI Pracy i Ubezpieczeń Społecznych ustanowił dla skarżącej pełnomocnika w celu wniesienia skargi konstytucyjnej (postanowienie z 3 grudnia 2009 r., sygn. akt XI Po 24/09). Pismo Okręgowej Izby Radców Prawnych informujące o wyznaczeniu pełnomocnika zostało doręczone skarżącej 22 grudnia 2009 r.
Zaskarżone przepisy wprowadzają zasadę dochodu deklarowanego do potrzeb wyliczania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, określając jego minimum odpowiednio na 60% (ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych) i 75% (ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej) prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej. Minimum to – w ocenie skarżącej – jest wielokrotnie wyższe aniżeli dochód osiągany z działalności gospodarczej, co prowadzi, jej zdaniem, do naruszenia przez zaskarżone przepisy art. 2, art. 20, art. 30, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 Konstytucji.
W uzasadnieniu zarzutu naruszenia zasady ochrony godności człowieka skarżąca powołuje się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, z którego wynika, że ochrona godności człowieka wymaga zapewnienia mu pewnego minimum materialnego, zapewniającego samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie. Zdaniem skarżącej: „determinowany zasadą poszanowania godności człowieka obowiązek zapewnienia jednostce warunków realizacji jej prawa do egzystencji i wolności, poprzez zapewnienie jej pewnego minimum socjalnego, winien być jednak realizowany nie tylko w stosunku do osób bezrobotnych (...) ale również w stosunku do osób prowadzących działalność gospodarczą”. Zdaniem skarżącej nałożone na nią obciążenia publicznoprawne powodują, że nie jest w stanie utrzymać siebie i swoich dzieci na poziomie minimum socjalnego.
Naruszenie wynikającej z art. 2 Konstytucji zasady sprawiedliwości społecznej upatruje skarżąca w nałożeniu na grupę osób zarobkujących w formie samozatrudnienia i uzyskujących z tego tytułu niewielkie dochody obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne i zdrowotne, obliczanych na podstawie przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce. Zdaniem skarżącej stanowi to nadmierne obciążanie jednej grupy ubezpieczonych. Skarżąca wskazuje na brak równowagi w partycypowaniu w obciążeniach na rzecz społeczeństwa w sferze ubezpieczeń społecznych. Zaskarżane przepisy nie urzeczywistniają także – w jej ocenie – zasady solidaryzmu społecznego, o której mowa w art. 20 Konstytucji, ponieważ nakładają na grupę osób prowadzących działalność gospodarczą i osiągających niewielkie dochody takie same ciężary jak na dużych przedsiębiorców. Sytuacja ta prowadzi do dyskryminacji osób prowadzących działalność gospodarczą (art. 32 Konstytucji), zwłaszcza tych, które korzystają z formy samozatrudnienia i uzyskują niewielkie przychody.
Skarżąca wskazuje w dalszej kolejności na niewydolność systemu ubezpieczeń społecznych, brak gwarancji ekwiwalentności świadczeń wypłacanych w przyszłości w stosunku do aktualnych obciążeń i zarobków przyjętych za podstawę ustalania wysokości składek. Jak twierdzi, tzw. zasada wzajemności składki i świadczenia nie jest ściśle przestrzegana w polskim systemie ubezpieczeń społecznych. Ograniczenie zasady równouprawnienia w stosunku do osób prowadzących działalność gospodarczą w zakresie ciężarów publicznoprawnych w sferze ubezpieczeń społecznych jest sprzeczne – w jej ocenie – z zasadą sprawiedliwości społecznej, ustanowione odrębności są zaś nadmierne, niewspółmierne do osiąganych korzyści.
Postanowieniem z 5 marca 2012 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia wskazano, że art. 30 Konstytucji nie stanowi adekwatnego wzorca kontroli konstytucyjności zaskarżonych regulacji. Co do pozostałych zasad, których ochrony skarżąca zamierzała dochodzić w trybie skargi konstytucyjnej, tj. zasady równości, zasady sprawiedliwości społecznej oraz zasady solidaryzmu społecznego, Trybunał stwierdził – powołując się na ugruntowane orzecznictwo TK – że ich naruszenie nie może uzasadniać wniesienia tego środka prawnego.
W zażaleniu złożonym na powyższe postanowienie 15 marca 2012 r. skarżąca zarzuciła naruszenie art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa TK) przez brak wszechstronnego wyjaśnienia sprawy, skutkującego przyjęciem, że zaskarżone regulacje nie są niezgodne z powołanymi w skardze przepisami Konstytucji. Zdaniem skarżącej Trybunał Konstytucyjny bezpodstawnie uznał, że jej prawa nie zostały naruszone przez obowiązywanie i stosowanie zaskarżonych przepisów z zakresu ubezpieczeń społecznych. Narzucone minimum dochodu jest w jej ocenie niesprawiedliwe, nadmiernie obciążające małych przedsiębiorców zarobkujących jednoosobowo w formie samozatrudnienia. Jak podnosi skarżąca, we wniesionej skardze wystarczająco uzasadniła, że z zasady poszanowania godności człowieka wynika nakaz wprowadzenia takich uregulowań prawnych z zakresu obowiązków fiskalnych nakładanych na obywatela, aby ten był w stanie im sprostać. W dalszej części wskazuje, że swoboda stanowienia prawa – również w dziedzinie ubezpieczeń społecznych – powinna podlegać kontroli Trybunału Konstytucyjnego, a ocena celowości i trafności rozstrzygnięć winna być dokonywana zgodnie z ustanowionymi zasadami konstytucyjnymi. Ponadto skarżąca podała wiele argumentów mających udowodnić, że w jej sprawie doszło do naruszenia zasady równości. Twierdzi, że zarówno pracownicy, jak i osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą winny być traktowane jednakowo, ponieważ należą do tej samej grupy osób czynnych zawodowo i uzyskujących przychody ze swojej pracy.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty zażalenia nie zasługują na uwzględnienie.
W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny przypomina, że postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu nie stanowi zasadniczo rozstrzygnięcia co do zasadności podniesionych w skardze zarzutów. Wbrew temu, na co wskazała skarżąca w petitum zażalenia, Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym orzeczeniu nie stwierdził, że kwestionowane przepisy nie są niezgodne z powołanymi przez skarżącą przepisami Konstytucji. Zbyt daleko idące byłoby także twierdzenie, że Trybunał Konstytucyjny przyjął w zaskarżonym postanowieniu, iż w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, nie doszło do naruszenia żadnych konstytucyjnych praw i wolności. Odmawiając nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, Trybunał stwierdził jedynie, że na podstawie informacji zawartych we wniesionej skardze konstytucyjnej nie można było przyjąć, że zostały spełnione przesłanki wniesienia tego środka prawnego. Zgodnie bowiem z art. 66 ustawy o TK Trybunał związany jest granicami skargi konstytucyjnej, co m.in. oznacza, że nie ma on możliwości uzupełniania podanych w skardze wzorców konstytucyjnych.
Trybunał odmówił nadania skardze dalszego biegu z powodu niewykazania przez skarżącą, że konsekwencją wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w jej sprawie było naruszenie konstytucyjnych wolności lub konstytucyjnych praw o charakterze podmiotowym. Skarżąca nie ustosunkowała się do wyrażonego w zaskarżonym postanowieniu poglądu, zgodnie z którym zasada równości, zasada sprawiedliwości społecznej oraz solidaryzm społeczny nie podlegają ochronie w trybie skargi konstytucyjnej. Odnosząc się do zarzutu niewykazania naruszenia zasady równości, skarżąca wywodzi, że w jej ocenie pracownicy i osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą stanowią grupę podmiotów podobnych, wymagających jednakowego traktowania. Abstrahując od zasadności tego twierdzenia, Trybunał przypomina, że na etapie zażalenia niemożliwe jest uzupełnianie wniesionej skargi konstytucyjnej o wykazanie sposobu naruszenia wskazanych w skardze konstytucyjnych praw i wolności. Rozpoznając zażalenie, Trybunał bada zasadność odmowy nadania skardze dalszego biegu, nie dokonuje zaś ponownej oceny spełnienia przesłanek skargi w oparciu o nowe informacje przedstawione we wniesionym zażaleniu.
Skarżąca nie odniosła się także do argumentów Trybunału wykazujących nieadekwatność art. 30 Konstytucji jako wzorca kontroli konstytucyjności zaskarżonych przepisów. Zdaniem Trybunału nie ma podstaw do przyjęcia tezy – nie wskazała ich także skarżąca we wniesionej skardze konstytucyjnej – że z zasady godności człowieka wynika nakaz takiego ukształtowania przepisów regulujących prowadzenie działalności gospodarczej, w tym określających obowiązki fiskalne, aby każda osoba prowadząca tę działalność była w stanie uzyskać takie dochody, które pozwolą na utrzymanie jej rodziny na poziomie minimum egzystencji. Mogłoby to bowiem doprowadzić do zakazu obciążania działalności gospodarczej jakimikolwiek ciężarami fiskalnymi, jeżeli miałoby to skutkować jej nieopłacalnością, co z kolei byłoby sprzeczne z zasadami gospodarki rynkowej.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny uznał za w pełni uzasadnione postanowienie z 5 marca 2012 r. o odmowie nadania dalszego biegu analizowanej skardze i nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.