Pełny tekst orzeczenia

21/1/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 12 stycznia 2012 r.
Sygn. akt Ts 82/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz – przewodnicząca
Marek Zubik – sprawozdawca
Adam Jamróz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 grudnia 2009 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Aleksandra P.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 26 marca 2009 r. skarżący domagał się zbadania zgodności art. 338 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1, art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 i art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Postanowieniem z 8 grudnia 2009 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze. Jako podstawę odmowy – w zakresie zarzutu naruszenia przez kwestionowany przepis prawa do zaskarżenia orzeczeń w związku z zasadą dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji) – wskazał art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji. Ponadto, Trybunał stwierdził, że skarżący nie uprawdopodobnił naruszenia przez zaskarżony przepis przysługującego mu prawa do sądu wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji). Trybunał zwrócił uwagę, że w myśl art. 338 § 1 k.p.c. nie sposób wywieść z wyroku nakazującego zwrot spełnionego świadczenia ograniczenia lub pozbawienia skarżącego prawa do domagania się odszkodowania za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej. Trybunał zaznaczył również, że skarżący, zarzuciwszy naruszenie art. 64 ust. 2 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji, nie przedstawił prawidłowo wspólnej cechy relewantnej (istotnej), łączącej skarżącego ze wskazanymi przez niego podmiotami. Tym samym zarzuty naruszenia art. 77 ust. 1 Konstytucji oraz art. 64 ust. 2 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji Trybunał ocenił jako bezzasadne w stopniu oczywistym (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).

Na powyższe postanowienie skarżący złożył zażalenie, w którym podnosi, że Trybunał błędnie przyjął, iż art. 338 § 1 k.p.c. „normatywnie nie determinuje niezaskarżalności orzeczenia nakazującego skarżącemu zwrot spełnionego na jego rzecz świadczenia”. W przekonaniu skarżącego zaskarżony przepis umożliwia sądowi drugiej instancji orzekanie po raz pierwszy o zwrocie spełnionego świadczenia w trybie jednoinstancyjnym. Skarżący twierdzi nadto, że wbrew stanowisku Trybunału uprawdopodobnił naruszenie przysługującego mu prawa do sądu. Co więcej, podkreśla, że wywody zawarte w postanowieniu o odmowie nadania skardze dalszego biegu co do orzekania o zwrocie w przypadku nieprawomocnego orzeczenia zaopatrzonego w klauzulę natychmiastowej wykonalności są zbędne i nieadekwatne, gdyż stan faktyczny w sprawie skarżącego jest inny i nie dotyczy przedstawionych przez Trybunał przypadków.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w zw. z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w zw. z art. 36 ust. 6 i 7 ustawy o TK). Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.
W niniejszej sprawie Trybunał Konstytucyjny uznaje, że kwestionowane postanowienie jest prawidłowe, a argumenty przytoczone w zażaleniu nie podważają ustaleń przedstawionych w tym orzeczeniu i dlatego nie zasługują na uwzględnienie.

2. Skarżący podnosi, że art. 338 § 1 k.p.c. „normatywnie determinuje niezaskarżalność orzeczenia nakazującego skarżącemu zwrot spełnionego na jego rzecz świadczenia”, a zatem narusza art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji. Twierdzi nadto, że choć art. 367 § 1 k.p.c. stanowi, od których wyroków przysługuje apelacja, to zamknięcie drogi zaskarżenia wynika wprost z kwestionowanego przepisu.
Trybunał ponownie stwierdza, że stanowisko skarżącego nie jest trafne. Po pierwsze, art. 338 § 1 k.p.c. nie rozstrzyga w ogóle o zaskarżalności orzeczenia, w którym sąd orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu poprzedniego stanu. Przepis ten może zatem dotyczyć zarówno orzeczeń, na które przysługują środki zaskarżenia, jak i tych, od których takie środki nie przysługują (zob. A. Marciniak, komentarz do art. 338 k.p.c., nb 6, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do artykułów 1–366. Tom I, red. K. Piasecki, Warszawa 2010, wyd. 5). Po drugie, skarżący trafnie wiąże w zażaleniu kwestię zaskarżalności orzeczenia z art. 367 § 1 k.p.c., przepisu tego nie uczynił jednak przedmiotem wniesionej skargi. Co więcej, skarżący nie przedstawił, jak słusznie uznał Trybunał w kwestionowanym postanowieniu, orzeczenia, w którym na podstawie art. 338 § 1 k.p.c. sąd rozstrzygnąłby o przysługującym skarżącemu prawie do zaskarżenia orzeczenia wydanego przez sąd w pierwszej instancji.
Podsumowując, Trybunał prawidłowo ocenił zarzut skarżącego dotyczący naruszenia art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji jako niespełniający przesłanki z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji.

3. Skarżący, nie zgadzając się ze stanowiskiem Trybunału wyrażonym w zaskarżonym postanowieniu, twierdzi, że uprawdopodobnił naruszenie prawa do sądu w zakresie automatyzmu orzekania o zwrocie spełnionego świadczenia. Co więcej, w jego ocenie aktualne orzeczenia Sądu Najwyższego potwierdzają pogląd skarżącego na treść normatywną kwestionowanego przepisu. Podkreśla przy tym, że nie ma obowiązku wskazania, jakie materialnoprawne zagadnienia winny być rozpatrywane przy orzekaniu o zwrocie świadczenia, i że jest to obowiązek ustawodawcy, a nie obywatela.
Trybunał stwierdza, że skarżący w zażaleniu skutecznie nie wykazał, iż uprawdopodobnił naruszenie przysługującego mu prawa do sądu w złożonej skardze konstytucyjnej. Skoro skarżący nie wytłumaczył, na czym polega „automatyzm” orzekania o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia, to nie sposób przyjąć, że doszło do naruszenia jego prawa do sądu. Skarżący błędnie utożsamia „automatyzm” orzekania z obligatoryjnością orzekania o wniosku pozwanego („sąd… orzeka…”). Choć wskazał, że zaskarżony przepis pozbawił go prawa do obrony oraz naruszył jego prawo do sprawiedliwej procedury, to jednak nie wyjaśnił, w jaki sposób to nastąpiło. Zaznaczył jednie, że przepis ten powinien być oparty na materialnoprawnych przesłankach, lecz pominął przy tym, że zwrot wyegzekwowanego lub spełnionego świadczenia następuje na podstawie materialnoprawnych przepisów o zwrocie nienależnego świadczenia zawartych ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.).
Należy zwrócić uwagę, że zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w postanowieniu z 25 lutego 2010 r. (sygn. akt II PZ 3/10, LEX nr 585788) „wniosek restytucyjny nie powoduje wszczęcia nowego postępowania (sprawy). Osadzony jest wszak mocno w postępowaniu głównym, gdyż tylko w zakresie tego wniosku odwracają się role procesowe, natomiast proces (sprawa) główny jest kontynuowany. Dopiero rozstrzygnięcie tego procesu stanowi podstawę do orzeczenia o restytucji. Innymi słowy restytucję warunkuje orzeczenie zasadnicze, czyli że powód nie ma prawa do świadczenia przyznanego mu wcześniejszym orzeczeniem sądowym, które okazało się nieprawidłowe i dlatego winien je zwrócić. Co do tego ostatniego obowiązku nie jest więc konieczny odrębny proces. Ustawodawca przyjmuje, że orzeczenie o zwrocie spełnionego świadczenia nie zawsze wymaga odrębnego postępowania (procesu). Instytucja ta ma zastosowanie również w orzekaniu po rozpoznaniu skargi o wznowienie postępowania (art. 415 k.p.c.), a także przy uwzględnieniu skargi kasacyjnej (art. 39815 § 1 k.p.c. i art. 39816 k.p.c.)”.
Skarżący zupełnie pomija kontekst kwestionowanego przepisu. Wobec powyższego Trybunał uznaje, że prawidłowo odmówiono nadania dalszego biegu skardze w zakresie zarzutu niezgodności art. 338 § 1 k.p.c. z art. 45 ust. 1 Konstytucji na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji.

4. W przekonaniu skarżącego wywody zawarte w zaskarżonym postanowieniu co do orzekania o zwrocie spełnionego świadczenia w przypadku nieprawomocnego orzeczenia zaopatrzonego w klauzulę natychmiastowej wykonalności są zbędne i nieadekwatne, gdyż nie znajdują odzwierciedlenia w przedstawionym w skardze stanie faktycznym. Dodatkowo, skarżący twierdzi, że prawomocność orzeczenia, na podstawie którego dochodzi do spełnienia świadczenia, stanowi wspólną cechę relewantną, istotną z punktu widzenia zarzutu naruszenia art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Trybunał w szczególności zwraca uwagę, że w skardze jako wspólną cechę istotną grupy podmiotów, w obrębie której miałoby dochodzić do nierównego traktowania, wskazano „uzyskanie świadczenia na podstawie wyroku ocenionego następnie jako niezgodnego z prawem (niezależnie od trybu wyrażenia tej oceny)”. Trybunał prawidłowo zatem uznał, że sytuacja podmiotów wchodzących w skład grupy wyróżnionej przez skarżącego jest odmienna, a istotną cechą odróżniającą jest prawomocność orzeczenia, na podstawie którego dochodzi do spełnienia świadczenia. Wyjaśnienia skarżącego zawarte w zażaleniu stanowią tym samym niedopuszczalną próbę rozszerzenia granic skargi, a zatem są irrelewantne dla oceny podstaw odmowy nadania skardze dalszego biegu.
Niemniej, nawet gdyby skarżący od początku jako istotną cechę wspólną wskazał „uzyskanie świadczenia na skutek prawomocnego wyroku” oraz uznał – tak jak w zażaleniu – że nierówne traktowanie polega na zróżnicowaniu sytuacji podmiotów, w stosunku do których może być wydane orzeczenie o zwrocie spełnionego świadczenia, oraz tych, w stosunku do których takie orzeczenie nie może być wydane, to jego zarzut nadal byłby bezzasadny w stopniu oczywistym. Wniosek ten wynika z treści art. 338 § 1 k.p.c., który nie uzależnia zwrotu spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub przywrócenia poprzedniego stanu od tego, czy orzeczenie, któremu został nadany rygor natychmiastowej wykonalności, ma cechę prawomocności. Kwestia dopuszczalności uchylenia lub zmiany wyroku, o którym stanowi zaskarżony przepis, jest więc regulowana innymi przepisami k.p.c., nieobjętymi zakresem złożonej skargi konstytucyjnej.

W tym stanie rzeczy Trybunał nie uwzględnił zażalenia.