Pełny tekst orzeczenia

344/4/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 6 czerwca 2012 r.
Sygn. akt Ts 202/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Biernat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Małgorzaty S. w sprawie zgodności:
§ 14 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348, ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 64 ust. 1, art. 31 ust. 3 w zw. z art. 64 ust. 1, art. 64 ust. 1 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 19 sierpnia 2010 r. adwokat Małgorzata S. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność § 14 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 164, poz. 1348, ze zm.; dalej: rozporządzenie) z art. 2 w zw. z art. 64 ust. 1, art. 31 ust. 3 w zw. z art. 64 ust. 1, art. 64 ust. 1 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. W październiku 2005 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Żoliborza wyznaczył skarżącą na obrońcę z urzędu osoby oskarżonej o czyn z art. 207 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553). Oskarżony został uniewinniony wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy-Żoliborza z 18 września 2006 r. (sygn. akt IV K 417/06). Sąd Okręgowy w Warszawie, w wyniku apelacji oskarżycielki posiłkowej, wyrokiem z 30 marca 2007 r. (sygn. akt IX Ka 944/06) uchylił wyrok sądu I instancji i przekazał sprawę sądowi rejonowemu do ponownego rozpoznania. 19 stycznia 2010 r. oskarżony został uniewinniony wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy-Żoliborza (sygn. akt IV K 539/07). Sąd ten przyznał skarżącej wynagrodzenie z tytułu pomocy prawnej udzielonej z urzędu w wysokości 2 100 zł powiększonych o podatek VAT. 26 stycznia 2010 r. skarżąca wniosła zażalenie na postanowienie dotyczące kosztów. Sąd Okręgowy w Warszawie, IX Wydział Karny – Odwoławczy postanowieniem z 13 maja 2010 r. (sygn. akt IX Kz 277/10) nie uwzględnił zażalenia.
W ocenie skarżącej § 14 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia jest niezgodny z art. 2 w zw. z art. 64 ust. 1, art. 31 ust. 3 w zw. z art. 64 ust. 1, art. 64 ust. 1 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji, ponieważ na jego podstawie przyznano skarżącej wynagrodzenie w wysokości rażąco nieadekwatnej do wykonanej pracy.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 14 lipca 2011 r. skarżąca została wezwana do uzupełnienia braków formalnych skargi przez dokładne określenie sposobu naruszenia przez zaskarżony przepis konstytucyjnych praw i wolności wynikających z art. 2 w zw. z art. 64 ust. 1, art. 31 ust. 3 w zw. z art. 64 ust. 1, art. 64 ust. 1 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji. W piśmie z 1 sierpnia 2011 r. skarżąca ustosunkowała się do zarządzenia.

Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest zgodność z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 tejże ustawy wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów. Ponadto, w myśl art. 36 ust. 3 ustawy o TK, znajdującego zastosowanie do spraw rozpatrywanych w trybie skargi konstytucyjnej na podstawie art. 49 tejże ustawy, Trybunał Konstytucyjny w toku wstępnego rozpoznania skargi odmawia nadania jej dalszego biegu, jeżeli jest ona oczywiście bezzasadna.
Zastosowanie tych zasad w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że wniesiona skarga konstytucyjna nie spełnia wymogów nadania jej dalszego biegu, wynikających z art. 79 Konstytucji oraz z ustawy o TK.
Zgodnie z zaskarżonym § 14 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia stawki minimalne za obronę przed sądem rejonowym w postępowaniu zwyczajnym lub przed wojskowym sądem garnizonowym wynoszą 420 zł.
W pierwszej kolejności Trybunał odniósł się do sformułowanego w skardze konstytucyjnej zarzutu niezgodności § 14 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia z art. 2 w zw. z art. 64 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 Konstytucji.
Trybunał stwierdza, że argumenty sformułowane przez skarżącą w powyższym zakresie odnoszą się przede wszystkim do sfery stosowania prawa. Skarżąca podkreśla, że wysokość wynagrodzenia przyznanego jej przez sąd na podstawie zaskarżonego przepisu jest rażąco nieadekwatna do nakładu wykonanej przez nią pracy. Jednocześnie jednak skarżąca zauważa, że w § 14 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia określone zostały jedynie stawki minimalne za obronę przed sądem rejonowym w postępowaniu zwyczajnym lub przed wojskowym sądem garnizonowym. Natomiast zgodnie z art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124, ze zm.; dalej: prawo o adwokaturze) możliwe jest ustalenie stawki wyższej niż przewidziana w rozporządzeniu stawka minimalna, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem i zawiłością sprawy oraz niezbędnym nakładem pracy adwokata. Sąd może zatem przyznać obrońcy kwotę wyższą od stawki minimalnej, jeżeli uzna, że jest to uzasadnione ze względu na kryteria wskazane w przytoczonym przepisie.
Trybunał zauważa, że skarżąca w szczegółowym wywodzie zawartym w skardze konstytucyjnej odnosi się do okoliczności sprawy i wskazuje, że wysokość wynagrodzenia przyznanego przez sąd prowadzi do ograniczenia jej konstytucyjnych praw i wolności. W świetle tak postawionych zarzutów należy uznać, że przedmiotem skargi konstytucyjnej jest przede wszystkim przyjęcie w sprawie skarżącej niekorzystnej dla niej wykładni zakwestionowanego przepisu. Tym samym rozpatrywana skarga jest w istocie skargą na stosowanie prawa, a stosowanie prawa przez sądy – choćby nawet błędne – pozostaje poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego (zob. wyrok TK z 21 grudnia 2004 r., SK 19/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 118).
Należy podkreślić, że „skarga konstytucyjna wedle Konstytucji nie jest skargą »na rozstrzygnięcie«, lecz skargą »na przepis«. Gdy przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjne zastosowanie lub zinterpretowanie przepisu zgodnego z Konstytucją – skarga nie służy. To kształtuje w szczególny sposób dowodowe powinności skarżącego: nawet bowiem wykazanie istnienia związku koniecznego (typu conditio sine qua non) między zarzucanym naruszeniem wolności (praw) konstytucyjnych a rozstrzygnięciem, które ów skutek spowodowało, nie jest tożsame z dowodem, że przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjność samego przepisu będącego prawną podstawą rozstrzygnięcia. Niezbędne jest bowiem wykazanie, że związek ten istnieje między brakiem konstytucyjności przepisu a naruszeniem prawa lub wolności” (wyrok TK z 15 października 2002 r., SK 6/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 65). Trybunał stwierdza, że skarżąca nie wykazała takiego związku, dlatego też należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu z uwagi na niedopuszczalność orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).

Trybunał podkreśla ponadto, że skarżąca wskazuje na wadliwość wynikającą z zaniechania przez ustawodawcę nowelizacji zakwestionowanego przepisu. Zdaniem skarżącej: „być może wysokość wynagrodzenia za obronę z urzędu była zgodna z wytycznymi ustawowymi w roku 2002. Od tego czasu nastąpiła jednak zmiana wartości pieniądza, która sprawiła, iż stawki te przestały być adekwatne w rozumieniu wytycznych ustawowych”. Skarżąca podkreśla, że „ustawodawca nie dokonywał waloryzacji stawek minimalnych, co niwelowałoby związane z inflacją obniżenie ich realnej wartości”. Należy w tym miejscu przypomnieć, że – co do zasady – brak regulacji oznacza, że mamy do czynienia z zaniechaniem prawodawczym. Badanie takich zaniechań oraz stwierdzanie naruszenia ustawy zasadniczej przez zaniechanie prawodawcze nie mieści się w zakresie właściwości Trybunału Konstytucyjnego, co jednoznacznie wynika z art. 188 pkt 1-3 Konstytucji. Stąd też – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK – należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej ze względu na niedopuszczalność orzekania.



Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdza, że argumenty przytoczone przez skarżącą, w zakresie, w jakim odnoszą się do zarzutu niezgodności § 14 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia z art. 2 w zw. z art. 64 ust. 1, art. 64 ust. 1 oraz art. 31 ust. 3 w zw. z art. 64 ust. 1 Konstytucji, są oczywiście bezzasadne. W skardze konstytucyjnej wskazano, że zakwestionowany przepis „ogranicza korzystanie przez skarżącą z konstytucyjnego prawa do wynagrodzenia jedynie do wysokości wskazanej w rozporządzeniu jako stawka minimalna, niezależnie od poczynionego nakładu pracy”.

Trybunał przypomina jednak, że w zaskarżonym przepisie przewidziane zostały jedynie stawki minimalne za obronę przed sądem rejonowym w postępowaniu zwyczajnym lub przed wojskowym sądem garnizonowym, a ostateczna wysokość wynagrodzenia została – w myśl art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze – uzależniona od rodzaju i zawiłości sprawy oraz niezbędnego nakładu pracy adwokata. Wysokość wynagrodzenia jest zatem, wbrew twierdzeniom skarżącej, związana z nakładem pracy poniesionym przez adwokata.

Z powyższych względów – na podstawie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK – należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu z uwagi na oczywistą bezzasadność podniesionych zarzutów.



Trybunał zauważa ponadto, że w ocenie skarżącej zakwestionowany przepis jest niezgodny z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 64 ust. 1 Konstytucji, gdyż przewiduje „ograniczenie w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw”, takie ograniczenia natomiast „mogą być ustanowione tylko w ustawie, a nie w rozporządzeniu”. Należy przypomnieć, że powyższa kwestia była już analizowana w wyroku z 29 maja 2002 r. (P 1/01, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 36), w którym Trybunał stwierdził, że „regulacja opłat za czynności adwokackie nie wymaga całościowego umieszczenia jej w ustawie. Odesłanie do regulacji podustawowej, wobec szczegółowości zakresu przedmiotowego, którego ona dotyczy, jest nieuniknione. Jednakże podstawowe elementy konstrukcji opłat za czynności procesowe adwokatów i radców prawnych powinny być zawarte w ustawie. [...] Ustawodawca w swoim upoważnieniu [do wydania rozporządzenia] powinien wyznaczyć sposób i kierunek uregulowania wysokości opłat za czynności adwokatów i radców prawnych”.
Należy w tym miejscu podkreślić, że podstawowe kryteria decydujące o wysokości opłat za czynności adwokackie zostały uregulowane w przywołanym wyżej art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze. W rozporządzeniu zaś usankcjonowano kwestie szczegółowe, odnoszące się przede wszystkim do wysokości stawek minimalnych za poszczególne czynności adwokackie. W świetle przytoczonego powyżej wyroku należy uznać, że wskazana regulacja nie narusza art. 31 ust. 3 w zw. z art. 64 ust. 1 Konstytucji. Dlatego też Trybunał stwierdza, że zarzuty wysunięte przez skarżącą są oczywiście bezzasadne.

Odnosząc się do zarzutu niezgodności zakwestionowanego przepisu z art. 92 ust. 1 Konstytucji, Trybunał wyjaśnia, że w postępowaniu skargowym wzorcem konstytucyjnym nie może być każdy przepis ustawy zasadniczej, ale tylko ten, który normuje jakąś wolność lub prawo podmiotowe. Z tego względu określenie w treści skargi wzorca konstytucyjnego ma istotne materialnoprawne i procesowe znaczenie. Brzmienie końcowej części art. 79 ust. 1 Konstytucji uzasadnia tezę, że wzorcem konstytucyjnym może być przepis będący podstawą tych wolności lub praw, które były przedmiotem ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego w sprawie skarżącego przez sąd lub organ administracji publicznej. Konieczne jest zatem, by skarga wyraźnie wskazywała konstytucyjne wolności lub prawa, które zostały naruszone (oraz sposób tego naruszenia), a także wykazywała, że osoba wnosząca skargę jest podmiotem danej wolności lub prawa.
Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że art. 92 ust. 1 Konstytucji nie zawiera regulacji, która kreuje czy gwarantuje jakiekolwiek prawo lub wolność o charakterze podmiotowym. Jest to przepis wyznaczający podmiotowe i przedmiotowe zasady wydawania rozporządzeń jako aktów podustawowych powszechnie obowiązujących, a jego adresatem są organy wskazane w Konstytucji. Stąd nieadekwatność powołanego wzorca kontroli przesądza o odmowie nadania skardze dalszego biegu ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia w wyżej określonym zakresie (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 i art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.