Ts 221/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
27/1/B/2013
POSTANOWIENIE
z dnia 26 lipca 2012 r.
Sygn. akt Ts 221/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Krystyny H. w sprawie zgodności:
1) art. 373 w zw. z art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim uniemożliwia zaskarżanie zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku, wydanych przez przewodniczącego składu poza rozprawą, których skutkiem może być uprawomocnienie się skazującego wyroku zaocznego, od którego wniesiono sprzeciw, a w konsekwencji pozbawienie wolności oskarżonego, z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 405 w zw. z art. 404 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim pozwala na taką wykładnię, która umożliwia przewodniczącemu składu orzekającego zamknąć przewód sądowy (rozprawę) poza rozprawą, przy jednoczesnej zmianie postanowienia o odroczeniu rozprawy wydanego na rozprawie, a tym samym pozwala na pozbawienie oskarżonego możliwości wzięcia udziału w rozprawie i skorzystania z prawa do obrony, z art. 2, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji,
3) art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 w zw. z art. 482 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim pozwala na taką wykładnię, która umożliwia uznanie za niedopuszczalny z mocy ustawy środek odwoławczy od zarządzenia (orzeczenia) o zamknięciu przewodu sądowego (rozprawy) wydanego poza rozprawą w sytuacji, w której sąd odroczył rozprawę bezterminowo, a następnie poza rozprawą zamknął rozprawę, czym uniemożliwił oskarżonemu obronę, a co skutkowało uprawomocnieniem się wyroku zaocznego, z art. 2, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji,
4) art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim pozwala na taką wykładnię, która uniemożliwia zaskarżanie wadliwie wydanych postanowień i zarządzeń przewodniczącego składu sądowego, których skutkiem może być pozbawienie oskarżonego prawa do obrony, do udziału w postępowaniu, do dwuinstancyjnego postępowania oraz w efekcie pozbawienie wolności, z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej Krystyny H. (dalej: skarżąca), sporządzonej przez adwokata i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 8 września 2010 r., zarzucono niezgodność: po pierwsze, art. 373 w zw. z art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim uniemożliwia zaskarżanie zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku, wydanych przez przewodniczącego składu poza rozprawą, których skutkiem może być uprawomocnienie się skazującego wyroku zaocznego, od którego wniesiono sprzeciw, a w konsekwencji pozbawienie wolności oskarżonego, z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji; po drugie, art. 405 w zw. z art. 404 k.p.k. w zakresie, w jakim pozwala na taką wykładnię, która umożliwia przewodniczącemu składu orzekającego zamknąć przewód sądowy (rozprawę) poza rozprawą, przy jednoczesnej zmianie postanowienia o odroczeniu rozprawy wydanego na rozprawie, a tym samym pozwala na pozbawienie oskarżonego możliwości wzięcia udziału w rozprawie i skorzystania z prawa do obrony, z art. 2, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji; po trzecie, art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 w zw. z art. 482 § 3 k.p.k. w zakresie, w jakim pozwala na taką wykładnię, która umożliwia uznanie za niedopuszczalny z mocy ustawy środek odwoławczy od zarządzenia (orzeczenia) o zamknięciu przewodu sądowego (rozprawy) wydanego poza rozprawą w sytuacji, w której sąd odroczył rozprawę bezterminowo, a następnie poza rozprawą zamknął rozprawę, czym uniemożliwił oskarżonemu obronę, a co skutkowało uprawomocnieniem się wyroku zaocznego, z art. 2, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji; po czwarte, art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. w zakresie, w jakim pozwala na taką wykładnię, która uniemożliwia zaskarżanie wadliwie wydanych postanowień i zarządzeń przewodniczącego składu sądowego, których skutkiem może być pozbawienie oskarżonego prawa do obrony, do udziału w postępowaniu, do dwuinstancyjnego postępowania oraz w efekcie pozbawienie wolności, z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Wyrokiem zaocznym z 29 października 2008 r. (sygn. akt. II K 1554/07) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia, II Wydział Karny wymierzył skarżącej karę dziesięciu miesięcy pozbawienia wolności. Skarżąca wniosła sprzeciw od powyższego wyroku. W dniu 3 września 2009 r. odbyła się rozprawa, na którą skarżąca się nie stawiła. Podczas rozprawy sąd rejonowy postanowił nie uwzględnić wniosków o umorzenie oraz o zawieszenie postępowania, wniesionych uprzednio przez skarżącą oraz odroczyć rozprawę celem uprawomocnienia się postanowienia. Następnie skarżąca wniosła zażalenie na postanowienie o odroczeniu rozprawy. Zarządzeniem z 6 maja 2010 r. (sygn. akt II K 1554/10) prezes sądu rejonowego odmówił przyjęcia zażalenia, uznawszy, że jest ono niedopuszczalne z mocy ustawy. Skarżąca wniosła zażalenie na powyższe zarządzenie. Postanowieniem z 22 lipca 2010 r. (sygn. akt IV Kz 480/10) Sąd Okręgowy we Wrocławiu – IV Wydział Karny Odwoławczy postanowił utrzymać zaskarżone zarządzenie w mocy.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 23 marca 2011 r. skarżąca została wezwana do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: po pierwsze, doręczenie wyroku zaocznego Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia z 29 października 2008 r.; po drugie, doręczenie zarządzenia o zamknięciu odroczonej rozprawy głównej z 3 września 2009 r., o którym mowa na s. 4 skargi konstytucyjnej; po trzecie, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji przez zaskarżony art. 373 w zw. z art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 k.p.k.; po czwarte, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 176 ust. 1 Konstytucji przez zaskarżony art. 405 w zw. z art. 404 k.p.k. W piśmie z 5 kwietnia 2011 r. skarżąca ustosunkowała się do powyższego zarządzenia.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest zgodność z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej.
W pierwszej kolejności Trybunał zbadał, czy zakwestionowane w skardze konstytucyjnej przepisy stanowiły podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie skarżącej. Zgodnie z zaskarżonym art. 373 k.p.k. „od zarządzeń przewodniczącego wydanych na rozprawie głównej przysługuje odwołanie do składu orzekającego, chyba że sąd orzeka jednoosobowo”. W myśl art. 459 § 1 k.p.k. „zażalenie przysługuje na postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej”. Z kolei art. 429 § 1 k.p.k. stanowi, że „prezes sądu pierwszej instancji odmawia przyjęcia środka odwoławczego, jeżeli wniesiony został po terminie lub przez osobę nieuprawnioną albo jest niedopuszczalny z mocy ustawy”. Zdaniem skarżącej wskazane przepisy są niezgodne z Konstytucją w zakresie, w jakim uniemożliwiają zaskarżanie zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku, wydanych przez przewodniczącego składu poza rozprawą.
Trybunał zwraca uwagę, że – wbrew twierdzeniom skarżącej – postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu – IV Wydział Karny Odwoławczy z 22 lipca 2010 r. (sygn. akt IV Kz 480/10) nie odnosiło się do zażalenia na zarządzenie o odwołaniu i zamknięciu rozprawy, wydanego przez przewodniczącego składu poza rozprawą. Wskazane postanowienie dotyczyło wniesionego przez skarżącą zażalenia na postanowienie sądu rejonowego o odroczeniu rozprawy, które zostało wydane na rozprawie głównej. Dlatego też Trybunał stwierdza, że art. 373 w zw. z art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 k.p.k. nie stanowiły podstawy ostatecznego rozstrzygnięcia w rozpatrywanej sprawie.
Trybunał podkreśla, że w modelu skargi konstytucyjnej obowiązującym w polskim porządku prawnym, legitymowanym do wniesienia tego środka ochrony wolności i praw jest jedynie ten, którego prawa lub wolności zostały naruszone przez zaskarżoną regulację. W odróżnieniu od wniosków kierowanych przez podmioty wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 1-5 Konstytucji, skarga nie jest środkiem uruchamiania tzw. kontroli abstrakcyjnej, a więc realizowanej w oderwaniu od płaszczyzny stosowania kwestionowanych przepisów (por. postanowienie TK z 6 lipca 2005 r., SK 25/03, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 83). Zasadniczego znaczenia nabiera zatem funkcjonalne powiązanie skargi konstytucyjnej z konkretnym postępowaniem, skarga nie jest bowiem środkiem prawnym o charakterze powszechnym (actio popularis). Konsekwencją powyższego jest również konieczność uczynienia przedmiotem skargi konstytucyjnej – wraz ze stosownym uzasadnieniem – wyłącznie takich przepisów, które stanowiąc normatywną podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, doprowadziły do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności przysługujących właśnie skarżącemu (por. wyroki TK z: 11 marca 2003 r., SK 8/02, OTK ZU nr 3/A/2003, poz. 20 oraz 15 kwietnia 2003 r., SK 4/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 31, a także postanowienie TK z 1 października 2003 r., SK 29/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 87).
Tym samym – zgodnie z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) – należało, ze względu na niespełnienie przesłanki z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie, w jakim dotyczy ona badania zgodności art. 373 w zw. z art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 k.p.k. z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji.
W dalszej kolejności Trybunał odniósł się do zarzutu niezgodności art. 405 w zw. z art. 404 k.p.k. oraz art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 w zw. z art. 482 § 3 k.p.k. z art. 2, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji, a także art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji. Trybunał stwierdza, że szczegółowy wywód zawarty w skardze konstytucyjnej dotyczy wykładni zaskarżonych przepisów. Zdaniem skarżącej „rozumienie, interpretacja, a w końcu sposób zastosowania” przez sąd zakwestionowanych przepisów doprowadziły do naruszenia jej konstytucyjnych praw i wolności. W świetle tak postawionych zarzutów należy uznać, że niniejsza skarga jest w istocie skargą na stosowanie prawa, a stosowanie prawa przez sądy – choćby nawet błędne – pozostaje poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego (zob. wyrok TK z 21 grudnia 2004 r., SK 19/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 118).
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał w swoim orzecznictwie, że rzeczywista treść wielu przepisów prawnych formułuje się dopiero w procesie ich stosowania. Niezależnie od intencji twórców ustawy, organy stosujące mogą wydobywać z niej treści nie w pełni odpowiadające założeniom prawodawcy. Jeżeli określony sposób rozumienia przepisu ustawy utrwalił się już w sposób oczywisty, a zwłaszcza jeśli znalazł jednoznaczny i autorytatywny wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego bądź Naczelnego Sądu Administracyjnego, to należy uznać, że przepis ten – w praktyce stosowania – nabrał takiej właśnie treści, jaką odnalazły w nim najwyższe instancje sądowe. Jeżeli zaś tak rozumiany przepis nie da się pogodzić z normami, zasadami lub wartościami konstytucyjnymi, to Trybunał Konstytucyjny może orzec o jego niezgodności z Konstytucją i tym sposobem umożliwić ustawodawcy bardziej precyzyjne i jednoznaczne uregulowanie danej kwestii (por. wyrok TK z 9 maja 2005 r., SK 14/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 47). Jednak to na skarżącej spoczywa ciężar wykazania, że utrwalona wykładnia przepisu jest sprzeczna z konstytucyjnym prawem lub wolnością, jak również udowodnienia, na czym ta niezgodność polega. Trybunał stwierdza, że skarżąca nie spełniła tego wymogu. Dlatego też – zgodnie z art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – należało, ze względu na niespełnienie przesłanki z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie, w jakim dotyczy ona do zgodności art. 405 w zw. z art. 404 k.p.k. oraz art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 w zw. z art. 482 § 3 k.p.k. z art. 2, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji, a także art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Trybunał podkreśla ponadto, że przedstawiony w skardze konstytucyjnej zarzut niezgodności art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji jest oczywiście bezzasadny. Zgodnie z zakwestionowanym art. 459 § 1 k.p.k. zażalenie przysługuje na postanowienie sądu zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zdaniem skarżącej zakwestionowany przepis pozostawia „niejasność co do tego, które z postanowień (zarządzeń) zamykają drogę do wydania wyroku oraz co z orzeczeniami, które zapadły już po wydaniu wyroku np. wyroku zaocznego od którego wniesiono sprzeciw”. Trybunał zwraca uwagę, że art. 459 § 1 k.p.k. jest przepisem, który w sposób rodzajowy wskazuje na jakie postanowienia sądu przysługuje zażalenie; przysługuje ono mianowicie na każde postanowienie sądu zamykające drogę do wydania wyroku, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Dlatego też sformułowany w rozpatrywanej skardze zarzut naruszenia przez art. 459 § 1 k.p.k. konstytucyjnych wolności i praw wskutek braku precyzyjnego określenia postanowień zamykających drogę do wydania wyroku należy uznać za oczywiście bezzasadny. Z przedstawionych powodów Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o TK – odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, w zakresie w jakim odnosi się ona do badania zgodności art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Ze względu na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, nie może zostać uwzględniony wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o wstrzymaniu wykonania wyroku zaocznego wydanego przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia 29 października 2008 r. (sygn. akt II K 1554/07).
Biorąc powyższe pod uwagę Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 26 lipca 2012 r.
Sygn. akt Ts 221/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Krystyny H. w sprawie zgodności:
1) art. 373 w zw. z art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim uniemożliwia zaskarżanie zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku, wydanych przez przewodniczącego składu poza rozprawą, których skutkiem może być uprawomocnienie się skazującego wyroku zaocznego, od którego wniesiono sprzeciw, a w konsekwencji pozbawienie wolności oskarżonego, z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 405 w zw. z art. 404 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim pozwala na taką wykładnię, która umożliwia przewodniczącemu składu orzekającego zamknąć przewód sądowy (rozprawę) poza rozprawą, przy jednoczesnej zmianie postanowienia o odroczeniu rozprawy wydanego na rozprawie, a tym samym pozwala na pozbawienie oskarżonego możliwości wzięcia udziału w rozprawie i skorzystania z prawa do obrony, z art. 2, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji,
3) art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 w zw. z art. 482 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim pozwala na taką wykładnię, która umożliwia uznanie za niedopuszczalny z mocy ustawy środek odwoławczy od zarządzenia (orzeczenia) o zamknięciu przewodu sądowego (rozprawy) wydanego poza rozprawą w sytuacji, w której sąd odroczył rozprawę bezterminowo, a następnie poza rozprawą zamknął rozprawę, czym uniemożliwił oskarżonemu obronę, a co skutkowało uprawomocnieniem się wyroku zaocznego, z art. 2, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji,
4) art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim pozwala na taką wykładnię, która uniemożliwia zaskarżanie wadliwie wydanych postanowień i zarządzeń przewodniczącego składu sądowego, których skutkiem może być pozbawienie oskarżonego prawa do obrony, do udziału w postępowaniu, do dwuinstancyjnego postępowania oraz w efekcie pozbawienie wolności, z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej Krystyny H. (dalej: skarżąca), sporządzonej przez adwokata i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 8 września 2010 r., zarzucono niezgodność: po pierwsze, art. 373 w zw. z art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim uniemożliwia zaskarżanie zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku, wydanych przez przewodniczącego składu poza rozprawą, których skutkiem może być uprawomocnienie się skazującego wyroku zaocznego, od którego wniesiono sprzeciw, a w konsekwencji pozbawienie wolności oskarżonego, z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji; po drugie, art. 405 w zw. z art. 404 k.p.k. w zakresie, w jakim pozwala na taką wykładnię, która umożliwia przewodniczącemu składu orzekającego zamknąć przewód sądowy (rozprawę) poza rozprawą, przy jednoczesnej zmianie postanowienia o odroczeniu rozprawy wydanego na rozprawie, a tym samym pozwala na pozbawienie oskarżonego możliwości wzięcia udziału w rozprawie i skorzystania z prawa do obrony, z art. 2, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji; po trzecie, art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 w zw. z art. 482 § 3 k.p.k. w zakresie, w jakim pozwala na taką wykładnię, która umożliwia uznanie za niedopuszczalny z mocy ustawy środek odwoławczy od zarządzenia (orzeczenia) o zamknięciu przewodu sądowego (rozprawy) wydanego poza rozprawą w sytuacji, w której sąd odroczył rozprawę bezterminowo, a następnie poza rozprawą zamknął rozprawę, czym uniemożliwił oskarżonemu obronę, a co skutkowało uprawomocnieniem się wyroku zaocznego, z art. 2, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji; po czwarte, art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. w zakresie, w jakim pozwala na taką wykładnię, która uniemożliwia zaskarżanie wadliwie wydanych postanowień i zarządzeń przewodniczącego składu sądowego, których skutkiem może być pozbawienie oskarżonego prawa do obrony, do udziału w postępowaniu, do dwuinstancyjnego postępowania oraz w efekcie pozbawienie wolności, z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Wyrokiem zaocznym z 29 października 2008 r. (sygn. akt. II K 1554/07) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia, II Wydział Karny wymierzył skarżącej karę dziesięciu miesięcy pozbawienia wolności. Skarżąca wniosła sprzeciw od powyższego wyroku. W dniu 3 września 2009 r. odbyła się rozprawa, na którą skarżąca się nie stawiła. Podczas rozprawy sąd rejonowy postanowił nie uwzględnić wniosków o umorzenie oraz o zawieszenie postępowania, wniesionych uprzednio przez skarżącą oraz odroczyć rozprawę celem uprawomocnienia się postanowienia. Następnie skarżąca wniosła zażalenie na postanowienie o odroczeniu rozprawy. Zarządzeniem z 6 maja 2010 r. (sygn. akt II K 1554/10) prezes sądu rejonowego odmówił przyjęcia zażalenia, uznawszy, że jest ono niedopuszczalne z mocy ustawy. Skarżąca wniosła zażalenie na powyższe zarządzenie. Postanowieniem z 22 lipca 2010 r. (sygn. akt IV Kz 480/10) Sąd Okręgowy we Wrocławiu – IV Wydział Karny Odwoławczy postanowił utrzymać zaskarżone zarządzenie w mocy.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 23 marca 2011 r. skarżąca została wezwana do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: po pierwsze, doręczenie wyroku zaocznego Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia z 29 października 2008 r.; po drugie, doręczenie zarządzenia o zamknięciu odroczonej rozprawy głównej z 3 września 2009 r., o którym mowa na s. 4 skargi konstytucyjnej; po trzecie, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji przez zaskarżony art. 373 w zw. z art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 k.p.k.; po czwarte, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 176 ust. 1 Konstytucji przez zaskarżony art. 405 w zw. z art. 404 k.p.k. W piśmie z 5 kwietnia 2011 r. skarżąca ustosunkowała się do powyższego zarządzenia.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest zgodność z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej.
W pierwszej kolejności Trybunał zbadał, czy zakwestionowane w skardze konstytucyjnej przepisy stanowiły podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie skarżącej. Zgodnie z zaskarżonym art. 373 k.p.k. „od zarządzeń przewodniczącego wydanych na rozprawie głównej przysługuje odwołanie do składu orzekającego, chyba że sąd orzeka jednoosobowo”. W myśl art. 459 § 1 k.p.k. „zażalenie przysługuje na postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej”. Z kolei art. 429 § 1 k.p.k. stanowi, że „prezes sądu pierwszej instancji odmawia przyjęcia środka odwoławczego, jeżeli wniesiony został po terminie lub przez osobę nieuprawnioną albo jest niedopuszczalny z mocy ustawy”. Zdaniem skarżącej wskazane przepisy są niezgodne z Konstytucją w zakresie, w jakim uniemożliwiają zaskarżanie zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku, wydanych przez przewodniczącego składu poza rozprawą.
Trybunał zwraca uwagę, że – wbrew twierdzeniom skarżącej – postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu – IV Wydział Karny Odwoławczy z 22 lipca 2010 r. (sygn. akt IV Kz 480/10) nie odnosiło się do zażalenia na zarządzenie o odwołaniu i zamknięciu rozprawy, wydanego przez przewodniczącego składu poza rozprawą. Wskazane postanowienie dotyczyło wniesionego przez skarżącą zażalenia na postanowienie sądu rejonowego o odroczeniu rozprawy, które zostało wydane na rozprawie głównej. Dlatego też Trybunał stwierdza, że art. 373 w zw. z art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 k.p.k. nie stanowiły podstawy ostatecznego rozstrzygnięcia w rozpatrywanej sprawie.
Trybunał podkreśla, że w modelu skargi konstytucyjnej obowiązującym w polskim porządku prawnym, legitymowanym do wniesienia tego środka ochrony wolności i praw jest jedynie ten, którego prawa lub wolności zostały naruszone przez zaskarżoną regulację. W odróżnieniu od wniosków kierowanych przez podmioty wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 1-5 Konstytucji, skarga nie jest środkiem uruchamiania tzw. kontroli abstrakcyjnej, a więc realizowanej w oderwaniu od płaszczyzny stosowania kwestionowanych przepisów (por. postanowienie TK z 6 lipca 2005 r., SK 25/03, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 83). Zasadniczego znaczenia nabiera zatem funkcjonalne powiązanie skargi konstytucyjnej z konkretnym postępowaniem, skarga nie jest bowiem środkiem prawnym o charakterze powszechnym (actio popularis). Konsekwencją powyższego jest również konieczność uczynienia przedmiotem skargi konstytucyjnej – wraz ze stosownym uzasadnieniem – wyłącznie takich przepisów, które stanowiąc normatywną podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, doprowadziły do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności przysługujących właśnie skarżącemu (por. wyroki TK z: 11 marca 2003 r., SK 8/02, OTK ZU nr 3/A/2003, poz. 20 oraz 15 kwietnia 2003 r., SK 4/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 31, a także postanowienie TK z 1 października 2003 r., SK 29/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 87).
Tym samym – zgodnie z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) – należało, ze względu na niespełnienie przesłanki z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie, w jakim dotyczy ona badania zgodności art. 373 w zw. z art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 k.p.k. z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji.
W dalszej kolejności Trybunał odniósł się do zarzutu niezgodności art. 405 w zw. z art. 404 k.p.k. oraz art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 w zw. z art. 482 § 3 k.p.k. z art. 2, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji, a także art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji. Trybunał stwierdza, że szczegółowy wywód zawarty w skardze konstytucyjnej dotyczy wykładni zaskarżonych przepisów. Zdaniem skarżącej „rozumienie, interpretacja, a w końcu sposób zastosowania” przez sąd zakwestionowanych przepisów doprowadziły do naruszenia jej konstytucyjnych praw i wolności. W świetle tak postawionych zarzutów należy uznać, że niniejsza skarga jest w istocie skargą na stosowanie prawa, a stosowanie prawa przez sądy – choćby nawet błędne – pozostaje poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego (zob. wyrok TK z 21 grudnia 2004 r., SK 19/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 118).
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał w swoim orzecznictwie, że rzeczywista treść wielu przepisów prawnych formułuje się dopiero w procesie ich stosowania. Niezależnie od intencji twórców ustawy, organy stosujące mogą wydobywać z niej treści nie w pełni odpowiadające założeniom prawodawcy. Jeżeli określony sposób rozumienia przepisu ustawy utrwalił się już w sposób oczywisty, a zwłaszcza jeśli znalazł jednoznaczny i autorytatywny wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego bądź Naczelnego Sądu Administracyjnego, to należy uznać, że przepis ten – w praktyce stosowania – nabrał takiej właśnie treści, jaką odnalazły w nim najwyższe instancje sądowe. Jeżeli zaś tak rozumiany przepis nie da się pogodzić z normami, zasadami lub wartościami konstytucyjnymi, to Trybunał Konstytucyjny może orzec o jego niezgodności z Konstytucją i tym sposobem umożliwić ustawodawcy bardziej precyzyjne i jednoznaczne uregulowanie danej kwestii (por. wyrok TK z 9 maja 2005 r., SK 14/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 47). Jednak to na skarżącej spoczywa ciężar wykazania, że utrwalona wykładnia przepisu jest sprzeczna z konstytucyjnym prawem lub wolnością, jak również udowodnienia, na czym ta niezgodność polega. Trybunał stwierdza, że skarżąca nie spełniła tego wymogu. Dlatego też – zgodnie z art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – należało, ze względu na niespełnienie przesłanki z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie, w jakim dotyczy ona do zgodności art. 405 w zw. z art. 404 k.p.k. oraz art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 w zw. z art. 482 § 3 k.p.k. z art. 2, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji, a także art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Trybunał podkreśla ponadto, że przedstawiony w skardze konstytucyjnej zarzut niezgodności art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji jest oczywiście bezzasadny. Zgodnie z zakwestionowanym art. 459 § 1 k.p.k. zażalenie przysługuje na postanowienie sądu zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zdaniem skarżącej zakwestionowany przepis pozostawia „niejasność co do tego, które z postanowień (zarządzeń) zamykają drogę do wydania wyroku oraz co z orzeczeniami, które zapadły już po wydaniu wyroku np. wyroku zaocznego od którego wniesiono sprzeciw”. Trybunał zwraca uwagę, że art. 459 § 1 k.p.k. jest przepisem, który w sposób rodzajowy wskazuje na jakie postanowienia sądu przysługuje zażalenie; przysługuje ono mianowicie na każde postanowienie sądu zamykające drogę do wydania wyroku, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Dlatego też sformułowany w rozpatrywanej skardze zarzut naruszenia przez art. 459 § 1 k.p.k. konstytucyjnych wolności i praw wskutek braku precyzyjnego określenia postanowień zamykających drogę do wydania wyroku należy uznać za oczywiście bezzasadny. Z przedstawionych powodów Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o TK – odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, w zakresie w jakim odnosi się ona do badania zgodności art. 459 § 1 w zw. z art. 429 § 1 w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Ze względu na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, nie może zostać uwzględniony wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o wstrzymaniu wykonania wyroku zaocznego wydanego przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia 29 października 2008 r. (sygn. akt II K 1554/07).
Biorąc powyższe pod uwagę Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.