Pełny tekst orzeczenia

315/3/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 15 marca 2012 r.
Sygn. akt Ts 328/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jana K. w sprawie zgodności:
art. 535 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim dopuszcza możliwość braku pisemnego uzasadnienia oddalenia kasacji przy przyjęciu, że jest ona oczywiście bezzasadna, z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 91 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W skardze konstytucyjnej sporządzonej we własnym imieniu przez adwokata Jana Kokota (dalej: skarżący), wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 29 listopada 2011 r. (data nadania), zarzucono niezgodność art. 535 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) – w zakresie, w jakim dopuszcza możliwość braku pisemnego uzasadnienia oddalenia kasacji przy przyjęciu, że jest ona oczywiście bezzasadna – z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 91 Konstytucji.

2. Skarga została wniesiona w związku z wydaniem przez Sąd Najwyższy – Izbę Karną postanowienia z 8 września 2011 r. (sygn. akt SDI 18/11) o odmowie przyjęcia do rozpoznania, jako oczywiście bezzasadnej, kasacji od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Adwokatury z 7 lutego 2009 r. (sygn. akt WSD 69/08), utrzymującego w mocy orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego przy Izbie Adwokackiej w Koszalinie z 16 czerwca 2008 r. (sygn. akt SD 2/08), w którym wymierzono skarżącemu karę upomnienia na podstawie art. 81 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, ze zm.). Sąd Najwyższy rozpoznał kasację na rozprawie i w związku z tym – na podstawie zaskarżonego art. 535 § 3 k.p.k. – odstąpił od sporządzenia uzasadnienia swojego orzeczenia na piśmie.

3. W ocenie skarżącego zakwestionowany przepis jest „zaprzeczeniem realizacji idei sprawiedliwości społecznej związanej z państwem prawa deklarowanej w art. 2 Konstytucji”, gdyż umożliwia odstąpienie przez „organ stosujący prawo od uzasadnienia swojego stanowiska”, co z kolei narusza art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz „prawo do bezpośredniego stosowania na podstawie art. 91 Konstytucji art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, deklarującego prawo do sprawiedliwego procesu”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona określonym prawem wymogom, a także czy postępowanie wszczęte na skutek wniesienia skargi podlegałoby umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, eliminację spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny.

2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że analizowana skarga konstytucyjna nie spełnia konstytucyjnych i ustawowych kryteriów warunkujących jej merytoryczne rozpoznanie.

3. Zaskarżony art. 535 § 3 k.p.k. stanowi: „Oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej nie wymaga pisemnego uzasadnienia; jeżeli postanowienie zostało wydane na posiedzeniu oraz wtedy, gdy zostało wydane na rozprawie a strona pozbawiona wolności nie miała przedstawiciela procesowego i nie została sprowadzona na rozprawę, uzasadnienie sporządza się na jej wniosek. Przepisy art. 422 i 423 stosuje się odpowiednio”. Obowiązujące brzmienie tego uregulowania zostało nadane przez art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 12 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 20, poz. 116), która weszła w życie 16 lutego 2007 r.
W sprawie skarżącego postanowienie Sądu Najwyższego o sygn. SDI 18/11 zostało wydane po przeprowadzeniu 8 września 2011 r. rozprawy kasacyjnej, o której terminie – jak ustalił z urzędu Trybunał Konstytucyjny w sekretariacie Izby Karnej Sądu Najwyższego – skarżący oraz jego obrońca zostali w sposób prawidłowy zawiadomieni. Skład orzekający Izby Karnej na podstawie art. 535 § 3 k.p.k. podjął decyzję o odstąpieniu od sporządzenia pisemnego uzasadnienia postanowienia z 8 września 2011 r. w przedmiocie oddalenia kasacji.
Zasadnicze zarzuty skarżącego związane są z naruszeniem prawa strony do posiadania pisemnej formy uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej. Brak takiego uzasadnienia przesądza – w ocenie skarżącego – o braku jawnego rozpoznania sprawy i naruszeniu jego prawa do sądu.

Trybunał Konstytucyjny przypomina w tym miejscu, że prawo do sądu jest jednym z podstawowych praw jednostki i jedną z fundamentalnych gwarancji praworządności. Jak wielokrotnie podkreślał to Trybunał w swych orzeczeniach, na konstytucyjne prawo do sądu składa się w szczególności: po pierwsze, prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem – organem o określonej charakterystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym); po drugie, prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; po trzecie, prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd (por. m.in. wyroki TK z: 9 czerwca 1998 r., K 28/97, OTK ZU nr 4/1998, poz. 50; 16 marca 1999 r., SK 19/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 36 oraz 10 maja 2000, K 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109).

Stanowisko określające zakres prawa do sądu i jego elementów Trybunał Konstytucyjny rozwijał w szeregu dalszych orzeczeń. Należy wskazać na wyrok z 16 stycznia 2006 r. o sygn. SK 30/05 (OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2), w którym, oceniając przepisy procedury karnej w zakresie rozpoznania kasacji, Trybunał uznał art. 535 § 2 k.p.k. (w ówczesnym brzmieniu) za niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Podstawą orzeczenia było uznanie, że zgromadzenie w ramach jednego postępowania sądowego trzech czynników, tj. braku powinności zawiadamiania stron, braku powinności sporządzenia uzasadnienia oraz faktu posługiwania się zwrotem nieostrym (oczywistą bezzasadnością), jako przesłanek stosowania ówczesnego art. 535 § 2 k.p.k. wykluczających informacyjny obowiązek sądu, prowadzi do wniosku o przekroczeniu przez ustawodawcę granic proporcjonalności w zakresie ukształtowania rzetelnej procedury rozpatrywania „oczywiście bezzasadnych kasacji”. Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się naruszenia standardu konstytucyjnego w zakresie rozpoznania kasacji jako nadzwyczajnego środka odwoławczego – co wymaga podkreślenia – w żadnym z trzech wskazanych elementów z osobna, tj. m.in. w samym braku powinności sporządzenia uzasadnienia, lecz w ich łącznym wystąpieniu w jednym postępowaniu. Skutkiem tej sytuacji było bowiem wyłączenie możliwości uzyskania przez stronę informacji o motywach rozstrzygnięcia.

W rozpatrywanej sprawie, jak wynika z treści komparycji załączonego postanowienia Sądu Najwyższego, skarżący nie został pozbawiony prawa do jawnego rozpoznania sprawy ani prawa do znajomości podstaw wydanego orzeczenia. Sąd Najwyższy skierował kasację na rozprawę, zapewniając skarżącemu (oraz jego obrońcy) możliwość udziału w rozpoznaniu sprawy, wysłuchanie i zajęcie stanowiska. Istniejąca, znana Trybunałowi Konstytucyjnemu, praktyka potwierdza fakt uzasadniania ustnie postanowień oddalających kasację jako oczywiście bezzasadną, w wypadku gdy przeprowadzono rozprawę, a oskarżony (obwiniony) lub jego obrońca wzięli w niej udział. W tej sytuacji nie można twierdzić, że kwestionowany przepis Kodeksu postępowania karnego w ogóle uniemożliwia uzyskanie uzasadnienia w wypadku postanowienia uznającego kasację za bezzasadną. Należy podkreślić, że o terminie rozprawy kasacyjnej w dniu 8 września 2011 r. skarżący oraz jego obrońca zostali skutecznie zawiadomieni. Tym samym skarżący miał możliwość zapoznania się z ustnym uzasadnieniem postanowienia Sądu Najwyższego, wskazującym na wszystkie podstawy oddalenia kasacji jako oczywiście bezzasadnej, jednakże z niej nie skorzystał. W zakresie zatem, w jakim żądanie dostępu do informacji i motywów rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego związane jest z postępowaniem w sprawie, skarżącemu wnoszącemu kasację zapewniono realizację jego prawa do sądu i znajomości motywów rozstrzygnięcia.
Zważywszy, że art. 535 § 3 k.p.k. – odmiennie od art. 3989 § 2 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) – nie przewiduje obligatoryjnego orzekania o przyjęciu lub odmowie przyjęcia kasacji do rozpoznania wyłącznie na posiedzeniu niejawnym (przeciwnie: zakłada rozpoznanie zarzutów kasacyjnych na posiedzeniu niejawnym albo na rozprawie), zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji przez zakwestionowany przepis Kodeksu postępowania karnego należy uznać za oczywiście bezzasadny. Przypomnieć w związku z tym należy, że Trybunał Konstytucyjny za naruszenie standardu konstytucyjnego uznaje jedynie takie sytuacje, w których rozstrzygnięcie sądu kasacyjnego zapada wyłącznie bez udziału zainteresowanych, a sąd ten zostaje zwolniony z mocy prawa z przedstawienia motywów orzeczenia w ogóle (por. wyrok TK z 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53, w którym uznano zdanie drugie art. 3989 § 2 k.p.c. za niezgodne z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji).
Ponadto – w ocenie Trybunału – brak uzyskania informacji o podstawach uznania kasacji za oczywiście bezzasadną wynika z nieskorzystania przez skarżącego ze swoich uprawnień, tj. niestawienia się na rozprawę kasacyjną przez niego lub jego obrońcę. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie stwierdzał w swym orzecznictwie, że skoro instytucja skargi konstytucyjnej ma charakter subsydiarnego środka ochrony podstawowych praw i wolności zagwarantowanych w Konstytucji, toteż przy rozpatrywaniu skargi konstytucyjnej szczególnie istotne wydaje się zwrócenie uwagi na zabezpieczenie interesów prawnych skarżącego. Możliwe jest to jednak dopiero po wykazaniu przez niego choćby minimalnej staranności w trosce o zabezpieczenie tychże interesów. Poziom tej staranności został wyznaczony przez określenie wymogów dopuszczalności wniesienia skargi konstytucyjnej. Trybunał wielokrotnie podkreślał, że skarga ta nie może być wykorzystywana jako instrument służący korygowaniu zaniedbań popełnionych w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie (por. postanowienie TK z 16 października 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77).
Powyższe oznacza, że skardze konstytucyjnej należało – na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – odmówić nadania dalszego biegu ze względu na oczywistą bezzasadność.

4. Niezależnie od wyżej wskazanej samoistnej podstawy odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Trybunał Konstytucyjny zauważa, że nie wszystkie z przywołanych przez skarżącego przepisów Konstytucji mogą stanowić wzorce kontroli w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną. I tak, powołany w skardze art. 2 Konstytucji nie jest samoistnym źródłem praw podmiotowych jednostki, a przez to nie może stanowić samoistnej podstawy kontroli w sprawach skargowych, ponieważ przepis ten wyznacza jedynie standardy kreowania przez prawodawcę wolności i praw, nie wprowadzając jednocześnie konkretnej wolności czy konkretnego prawa (por. np. postanowienie TK z 28 stycznia 2010 r., Ts 320/08, OTK ZU nr 2/B/2010, poz. 106). Z kolei art. 91 Konstytucji nie kreuje po stronie obywateli żadnych praw ani wolności konstytucyjnych, gdyż jest przepisem ustrojowym i dotyczy kwestii pozycji ratyfikowanych umów międzynarodowych w polskim porządku prawnym (por. np. postanowienie TK z 15 czerwca 2011 r., Ts 194/09, jeszcze niepubl.). Z tego też powodu skardze konstytucyjnej – w zakresie odnoszącym się do wyżej wymienionych przepisów Konstytucji – należało odmówić nadania dalszego biegu ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

5. Odnośnie zaś do wszystkich przepisów Konstytucji, przywołanych w petitum skargi jako wzorce kontroli, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że skarżący nie wykonał dyspozycji art. 47 ust. 1 ustawy o TK, wedle którego po stronie skarżącego leży obowiązek wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone przez kwestionowane przepisy aktu normatywnego (pkt 2), a także – in primis – obowiązek uzasadnienia zarzutów postawionych w skardze konstytucyjnej wraz z powołaniem stosownej, jurydycznej argumentacji na ich poparcie (pkt 3). W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wielokrotnie podkreślano, że prawidłowe wykonanie przez skarżącego obowiązku przedstawienia, jakie konstytucyjne prawa lub wolności (i w jaki sposób) zostały naruszone przez przepisy stanowiące przedmiot wnoszonej skargi konstytucyjnej, polegać musi nie tylko na wskazaniu (numerycznym) w petitum skargi postanowień Konstytucji, z którymi – zdaniem skarżącego – niezgodne są kwestionowane przepisy, ale również na precyzyjnym wskazaniu treści prawa lub wolności wywodzonych z tych postanowień, a naruszonych przez ustawodawcę. Powinna temu towarzyszyć szczegółowa i precyzyjna argumentacja uprawdopodabniająca stawiane zarzuty. Związanie Trybunału Konstytucyjnego granicami skargi konstytucyjnej (art. 66 ustawy o TK) powoduje, że niedopuszczalne jest samodzielne precyzowanie przez Trybunał, a tym bardziej uzasadnianie – jak w rozpatrywanej sprawie – jedynie ogólnikowo sformułowanych zarzutów niekonstytucyjności zaskarżonego aktu normatywnego (por. postanowienie TK z 4 lutego 2009 r., Ts 256/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 138). Powyższe również uzasadnia – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej z powodu niespełnienia przesłanek określonych w art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.