Ts 328/11
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
316/3/B/2012
POSTANOWIENIE
z dnia 8 maja 2012 r.
Sygn. akt Ts 328/11
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Małgorzata Pyziak-Szafnicka – przewodnicząca
Mirosław Granat – sprawozdawca
Marek Kotlinowski,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 marca 2012 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Jana K.,
p o s t a n a w i a:
nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE
1. W skardze konstytucyjnej sporządzonej we własnym imieniu przez adwokata Jana K. (dalej: skarżący), wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 29 listopada 2011 r. (data nadania), zarzucono niezgodność art. 535 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) – w zakresie, w jakim dopuszcza możliwość braku pisemnego uzasadnienia oddalenia kasacji przy przyjęciu, że jest ona oczywiście bezzasadna – z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 91 Konstytucji.
W ocenie skarżącego zakwestionowany przepis jest „zaprzeczeniem realizacji idei sprawiedliwości społecznej związanej z państwem prawa deklarowanej w art. 2 Konstytucji”, gdyż umożliwia odstąpienie przez „organ stosujący prawo od uzasadnienia swojego stanowiska”, co z kolei narusza art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz „prawo do bezpośredniego stosowania na podstawie art. 91 Konstytucji art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, deklarującego prawo do sprawiedliwego procesu”. W stanie faktycznym leżącym u podstaw skargi konstytucyjnej Sąd Najwyższy – Izba Karna rozpoznał bowiem kasację skarżącego na rozprawie i w związku z tym – na podstawie zaskarżonego art. 535 § 3 k.p.k. – odstąpił od sporządzenia na piśmie uzasadnienia swojego postanowienia z 8 września 2011 r. (sygn. akt SDI 18/11) o odmowie przyjęcia do rozpoznania wskazanego środka zaskarżenia, jako oczywiście bezzasadnego.
2. Postanowieniem z 15 marca 2012 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
2.1. Zasadniczą przyczyną odmowy była oczywista bezzasadność zarzutów sformułowanych wobec art. 535 § 3 k.p.k., które związane były z naruszeniem prawa strony do posiadania pisemnej formy uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej. Brak takiego uzasadnienia przesądza – w ocenie skarżącego – o braku jawnego rozpoznania sprawy i naruszeniu jego prawa do sądu.
Trybunał przypomniał, że prawo do sądu jest jednym z podstawowych praw jednostki i jedną z fundamentalnych gwarancji praworządności. Na konstytucyjne prawo do sądu składa się w szczególności: po pierwsze, prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem – organem o określonej charakterystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym); po drugie, prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; po trzecie, prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd (por. m.in. wyroki TK z: 9 czerwca 1998 r., K 28/97, OTK ZU nr 4/1998, poz. 50; 16 marca 1999 r., SK 19/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 36 oraz 10 maja 2000, K 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109).
Trybunał przywołał także swój wyrok z dnia 16 stycznia 2006 r. o sygn. SK 30/05 (OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2), w którym, oceniając przepisy procedury karnej w zakresie rozpoznania kasacji, uznał art. 535 § 2 k.p.k. (w ówczesnym brzmieniu) za niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Podstawą orzeczenia było uznanie, że zgromadzenie w ramach jednego postępowania sądowego trzech czynników, tj. braku powinności zawiadamiania stron, braku powinności sporządzenia uzasadnienia oraz faktu posługiwania się zwrotem nieostrym (oczywistą bezzasadnością), jako przesłanek stosowania ówczesnego art. 535 § 2 k.p.k. wykluczających informacyjny obowiązek sądu, prowadzi do wniosku o przekroczeniu przez ustawodawcę granic proporcjonalności w zakresie ukształtowania rzetelnej procedury rozpatrywania „oczywiście bezzasadnych kasacji”. Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się naruszenia standardu konstytucyjnego w zakresie rozpoznania kasacji jako nadzwyczajnego środka odwoławczego – co wymaga podkreślenia – w żadnym z trzech wskazanych elementów z osobna, tj. m.in. w samym braku powinności sporządzenia uzasadnienia, lecz w ich łącznym wystąpieniu w jednym postępowaniu. Skutkiem tej sytuacji było bowiem wyłączenie możliwości uzyskania przez stronę informacji o motywach rozstrzygnięcia.
W rozpatrywanej sprawie, jak wynika z treści komparycji załączonego postanowienia Sądu Najwyższego, a także ustaleń poczynionych przez Trybunał z urzędu, skarżący nie został pozbawiony prawa do jawnego rozpoznania sprawy ani prawa do znajomości podstaw wydanego orzeczenia. Sąd Najwyższy skierował kasację na rozprawę, zapewniając skarżącemu (oraz jego obrońcy) możliwość udziału w rozpoznaniu sprawy, wysłuchanie i zajęcie stanowiska. Istniejąca, znana Trybunałowi Konstytucyjnemu, praktyka potwierdza fakt uzasadniania ustnie postanowień oddalających kasację jako oczywiście bezzasadną, w wypadku gdy przeprowadzono rozprawę, a oskarżony (obwiniony) lub jego obrońca wzięli w niej udział. W tej sytuacji nie można było twierdzić, że kwestionowany przepis Kodeksu postępowania karnego w ogóle uniemożliwia uzyskanie uzasadnienia w wypadku postanowienia uznającego kasację za bezzasadną. Trybunał podkreślił, że o terminie rozprawy kasacyjnej w dniu 8 września 2011 r. skarżący oraz jego obrońca zostali skutecznie zawiadomieni. Tym samym skarżący miał możliwość zapoznania się z ustnym uzasadnieniem postanowienia Sądu Najwyższego, wskazującym na wszystkie podstawy oddalenia kasacji jako oczywiście bezzasadnej, jednakże z niej nie skorzystał. W zakresie zatem, w jakim żądanie dostępu do informacji i motywów rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego związane jest z postępowaniem w sprawie, skarżącemu wnoszącemu kasację zapewniono realizację jego prawa do sądu i znajomości motywów rozstrzygnięcia.
Zważywszy, że art. 535 § 3 k.p.k. – odmiennie od art. 3989 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) – nie przewiduje obligatoryjnego orzekania o przyjęciu lub odmowie przyjęcia kasacji do rozpoznania wyłącznie na posiedzeniu niejawnym (przeciwnie: zakłada rozpoznanie zarzutów kasacyjnych na posiedzeniu niejawnym albo na rozprawie), zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji przez zakwestionowany przepis Kodeksu postępowania karnego Trybunał uznał za oczywiście bezzasadny, przypominając jednocześnie, że naruszeniem standardu konstytucyjnego są jedynie takie sytuacje, w których rozstrzygnięcie sądu kasacyjnego zapada wyłącznie bez udziału zainteresowanych, a sąd ten zostaje zwolniony z mocy prawa z przedstawienia motywów orzeczenia w ogóle (por. wyrok TK z dnia 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53, w którym uznano zdanie drugie art. 3989 § 2 k.p.c. za niezgodne z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji). Ponadto – w ocenie Trybunału – brak uzyskania informacji o podstawach uznania kasacji za oczywiście bezzasadną wynikał z nieskorzystania przez skarżącego ze swoich uprawnień, tj. niestawienia się na rozprawę kasacyjną przez niego lub jego obrońcę.
2.2. Niezależnie od wyżej wskazanej samoistnej podstawy odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że nie wszystkie z przywołanych przez skarżącego przepisów Konstytucji mogą stanowić wzorce kontroli w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną. Powołany w skardze art. 2 Konstytucji nie jest bowiem samoistnym źródłem praw podmiotowych jednostki, a przez to nie może stanowić samoistnej podstawy kontroli w sprawach skargowych, ponieważ przepis ten wyznacza jedynie standardy kreowania przez prawodawcę wolności i praw, nie wprowadzając jednocześnie konkretnej wolności czy konkretnego prawa (por. np. postanowienie TK z 28 stycznia 2010 r., Ts 320/08, OTK ZU nr 2/B/2010, poz. 106). Z kolei art. 91 Konstytucji nie kreuje po stronie obywateli żadnych praw ani wolności konstytucyjnych, gdyż jest przepisem ustrojowym i dotyczy kwestii pozycji ratyfikowanych umów międzynarodowych w polskim porządku prawnym (por. np. postanowienie TK z dnia 15 czerwca 2011 r., Ts 194/09, niepubl.).
Ponadto, w stosunku do wszystkich powołanych w petitum skargi wzorców kontroli, uzasadnienie skargi nie spełniało dyspozycji art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).
2.3. Odpis powyższego postanowienia został doręczony skarżącemu 20 marca 2012 r.
3. W sporządzonym przez skarżącego zażaleniu, wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 24 marca 2012 r. (data nadania), wniósł on o uchylenie postanowienia z dnia 15 marca 2012 r.
Skarżący stwierdził, że „stanowisko zajęte w zaskarżonym postanowieniu łamie (…) ratyfikowaną przez Polskę Konwencję [o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności], uniemożliwiając skuteczne – przy braku rzeczonego uzasadnienia orzeczenia SN na piśmie – odwołanie się do Trybunału w Strasburgu”, a „zajęte w zaskarżonym postanowieniu stanowisko, że mogłem [mógł skarżący] pojechać do Warszawy i wysłuchać motywów wydanego orzeczenia dotyczy zatem bardziej sfery zaspokojenia czegoś w rodzaju wewnętrznej mojej [jego] potrzeby (ciekawości?) niż uruchomienia tego rodzaju procedury zewnętrznej, skierowanej na uzyskanie osądu nad osądem dokonanym przez SN”. „Błędne są [zatem] twierdzenia zawarte w zaskarżonym orzeczeniu, z których wynika, że możliwość wysłuchania na rozprawie ustnego uzasadnienia orzeczenia jest ekwiwalentna do uzasadnienia na piśmie”.
Do pozostałych podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze, wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, skarżący się nie ustosunkował.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w związku z art. 36 ust. 6 i 7 w związku z art. 49 ustawy o TK). Na etapie rozpatrzenia zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.
2. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie uznaje, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś odniesienie się do treści zażalenia musi zostać poprzedzone uwagami natury ogólnej, dotyczącymi zasady skargowości obowiązującej w postępowaniu przed polskim sądem konstytucyjnym. Zgodnie z art. 66 ustawy o TK Trybunał orzekając, jest związany granicami wniosku, pytania prawnego lub skargi. Zasada ta wymaga, aby sam skarżący określił akt normatywny lub jego część, które są przedmiotem postępowania. Trybunał nie może z urzędu rozszerzyć tak wskazanego przedmiotu kontroli. Istotne jest przy tym, że niemożność działania Trybunału ex officio zachowuje aktualność we wszystkich stadiach postępowania przed tym organem. Stąd należy przyjąć, że podmiot występujący z zażaleniem na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu sam określa granice, w ramach których sprawa podlega rozpoznaniu.
Niezwykle istotną kwestią jest przy tym funkcja, jaką pełni ten środek odwoławczy. Jak wynika z treści art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK na postanowienie w sprawie nienadania skardze dalszego biegu skarżącemu przysługuje zażalenie do Trybunału w terminie siedmiu dni od daty doręczenia postanowienia. Przedmiotem zażalenia jest wydane w ramach wstępnej kontroli postanowienie dotyczące oceny strony formalnej skargi. Ze względu na to, że w przepisie tym stanowi się o postanowieniu w sprawie nienadania dalszego biegu skardze, należy uznać, że zażalenie może odnosić się jedynie do przedstawionych przez Trybunał Konstytucyjny argumentów przemawiających za negatywną oceną strony formalnej skargi.
3. Zaskarżony art. 535 § 3 k.p.k. stanowi, że oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej nie wymaga pisemnego uzasadnienia, chyba że postanowienie zostało wydane na posiedzeniu oraz wtedy, gdy zostało wydane na rozprawie, a strona pozbawiona wolności nie miała przedstawiciela procesowego i nie została sprowadzona na rozprawę – wówczas uzasadnienie sporządza się na jej wniosek. Brzmienie tego przepisu nie oznacza jednakże niemożności sporządzenia przez Sąd Najwyższy ex officio pisemnego uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji „w pełnym zakresie”, jak i w oznaczonej części, gdy przeprowadzono rozprawę kasacyjną z udziałem skarżącego lub jego obrońcy.
W powołanym w zaskarżonym postanowieniu wyroku TK z 16 stycznia 2006 r. o sygn. SK 30/05 – w którym, oceniając przepisy procedury karnej w zakresie rozpoznania kasacji, Trybunał orzekł, że art. 535 § 2 k.p.k. (w ówczesnym brzmieniu) jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji – podstawą orzeczenia było uznanie, że zgromadzenie w ramach jednego postępowania sądowego trzech czynników, tj. braku powinności zawiadamiania stron, braku powinności sporządzenia uzasadnienia oraz faktu posługiwania się zwrotem nieostrym (oczywistą bezzasadnością), jako przesłankami stosowania ówczesnego art. 535 § 2 k.p.k., wykluczającymi informacyjny obowiązek sądu, prowadzi do wniosku o przekroczeniu przez ustawodawcę granic proporcjonalności w zakresie ukształtowania rzetelnej procedury rozpatrywania „oczywiście bezzasadnych kasacji”. Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się natomiast w tym orzeczeniu naruszenia standardu konstytucyjnego w zakresie rozpoznania kasacji jako nadzwyczajnego środka odwoławczego – co wymaga podkreślenia – w żadnym z trzech wskazanych elementów z osobna, tj. m.in. w samym braku powinności sporządzenia uzasadnienia, lecz w ich łącznym wystąpieniu w jednym postępowaniu. Skutkiem tej sytuacji było bowiem wyłączenie możliwości uzyskania przez stronę informacji o motywach rozstrzygnięcia (zob. też powołany wyrok TK z dnia 30 maja 2007 r., SK 68/06).
Jak zwrócił uwagę w zaskarżonym postanowieniu Trybunał Konstytucyjny: w rozpatrywanej sprawie, skarżący (czego nie kwestionuje w zażaleniu) nie został pozbawiony prawa do jawnego rozpoznania sprawy ani prawa do znajomości podstaw wydanego orzeczenia. Sąd Najwyższy skierował bowiem kasację na rozprawę, zapewniając skarżącemu możliwość udziału w rozpoznaniu sprawy, wysłuchanie i zajęcie stanowiska. Tym samym w stanie faktycznym leżącym u podstaw wniesienia analizowanej skargi konstytucyjnej skarżącemu zapewniono realizację jego konstytucyjnego prawa do sądu i związanego z nim prawa do zaznajomienia się z motywami rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego.
Z tych też powodów zaskarżone postanowienie – w zakresie dotyczącym odmowy badania konstytucyjności art. 535 § 3 k.p.k. – zostało wydane zgodnie z dyspozycją art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK.
4. Wobec braku odniesienia się przez skarżącego w zażaleniu do pozostałych dwóch stwierdzonych negatywnych przesłanek procesowych, leżących u podstaw kwestionowanego postanowienia (niedopuszczalność uczynienia wzorcami kontroli art. 2 i art. 91 Konstytucji, a także niespełnienie przez uzasadnienie skargi dyspozycji art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o TK), Trybunał ograniczył się w tym miejscu do jednoznacznego ich zaaprobowania.
Wobec powyższego Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 36 ust. 7 w związku z art. 49 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 8 maja 2012 r.
Sygn. akt Ts 328/11
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Małgorzata Pyziak-Szafnicka – przewodnicząca
Mirosław Granat – sprawozdawca
Marek Kotlinowski,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 marca 2012 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Jana K.,
p o s t a n a w i a:
nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE
1. W skardze konstytucyjnej sporządzonej we własnym imieniu przez adwokata Jana K. (dalej: skarżący), wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 29 listopada 2011 r. (data nadania), zarzucono niezgodność art. 535 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) – w zakresie, w jakim dopuszcza możliwość braku pisemnego uzasadnienia oddalenia kasacji przy przyjęciu, że jest ona oczywiście bezzasadna – z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 91 Konstytucji.
W ocenie skarżącego zakwestionowany przepis jest „zaprzeczeniem realizacji idei sprawiedliwości społecznej związanej z państwem prawa deklarowanej w art. 2 Konstytucji”, gdyż umożliwia odstąpienie przez „organ stosujący prawo od uzasadnienia swojego stanowiska”, co z kolei narusza art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz „prawo do bezpośredniego stosowania na podstawie art. 91 Konstytucji art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, deklarującego prawo do sprawiedliwego procesu”. W stanie faktycznym leżącym u podstaw skargi konstytucyjnej Sąd Najwyższy – Izba Karna rozpoznał bowiem kasację skarżącego na rozprawie i w związku z tym – na podstawie zaskarżonego art. 535 § 3 k.p.k. – odstąpił od sporządzenia na piśmie uzasadnienia swojego postanowienia z 8 września 2011 r. (sygn. akt SDI 18/11) o odmowie przyjęcia do rozpoznania wskazanego środka zaskarżenia, jako oczywiście bezzasadnego.
2. Postanowieniem z 15 marca 2012 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
2.1. Zasadniczą przyczyną odmowy była oczywista bezzasadność zarzutów sformułowanych wobec art. 535 § 3 k.p.k., które związane były z naruszeniem prawa strony do posiadania pisemnej formy uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej. Brak takiego uzasadnienia przesądza – w ocenie skarżącego – o braku jawnego rozpoznania sprawy i naruszeniu jego prawa do sądu.
Trybunał przypomniał, że prawo do sądu jest jednym z podstawowych praw jednostki i jedną z fundamentalnych gwarancji praworządności. Na konstytucyjne prawo do sądu składa się w szczególności: po pierwsze, prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem – organem o określonej charakterystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym); po drugie, prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; po trzecie, prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd (por. m.in. wyroki TK z: 9 czerwca 1998 r., K 28/97, OTK ZU nr 4/1998, poz. 50; 16 marca 1999 r., SK 19/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 36 oraz 10 maja 2000, K 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109).
Trybunał przywołał także swój wyrok z dnia 16 stycznia 2006 r. o sygn. SK 30/05 (OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2), w którym, oceniając przepisy procedury karnej w zakresie rozpoznania kasacji, uznał art. 535 § 2 k.p.k. (w ówczesnym brzmieniu) za niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Podstawą orzeczenia było uznanie, że zgromadzenie w ramach jednego postępowania sądowego trzech czynników, tj. braku powinności zawiadamiania stron, braku powinności sporządzenia uzasadnienia oraz faktu posługiwania się zwrotem nieostrym (oczywistą bezzasadnością), jako przesłanek stosowania ówczesnego art. 535 § 2 k.p.k. wykluczających informacyjny obowiązek sądu, prowadzi do wniosku o przekroczeniu przez ustawodawcę granic proporcjonalności w zakresie ukształtowania rzetelnej procedury rozpatrywania „oczywiście bezzasadnych kasacji”. Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się naruszenia standardu konstytucyjnego w zakresie rozpoznania kasacji jako nadzwyczajnego środka odwoławczego – co wymaga podkreślenia – w żadnym z trzech wskazanych elementów z osobna, tj. m.in. w samym braku powinności sporządzenia uzasadnienia, lecz w ich łącznym wystąpieniu w jednym postępowaniu. Skutkiem tej sytuacji było bowiem wyłączenie możliwości uzyskania przez stronę informacji o motywach rozstrzygnięcia.
W rozpatrywanej sprawie, jak wynika z treści komparycji załączonego postanowienia Sądu Najwyższego, a także ustaleń poczynionych przez Trybunał z urzędu, skarżący nie został pozbawiony prawa do jawnego rozpoznania sprawy ani prawa do znajomości podstaw wydanego orzeczenia. Sąd Najwyższy skierował kasację na rozprawę, zapewniając skarżącemu (oraz jego obrońcy) możliwość udziału w rozpoznaniu sprawy, wysłuchanie i zajęcie stanowiska. Istniejąca, znana Trybunałowi Konstytucyjnemu, praktyka potwierdza fakt uzasadniania ustnie postanowień oddalających kasację jako oczywiście bezzasadną, w wypadku gdy przeprowadzono rozprawę, a oskarżony (obwiniony) lub jego obrońca wzięli w niej udział. W tej sytuacji nie można było twierdzić, że kwestionowany przepis Kodeksu postępowania karnego w ogóle uniemożliwia uzyskanie uzasadnienia w wypadku postanowienia uznającego kasację za bezzasadną. Trybunał podkreślił, że o terminie rozprawy kasacyjnej w dniu 8 września 2011 r. skarżący oraz jego obrońca zostali skutecznie zawiadomieni. Tym samym skarżący miał możliwość zapoznania się z ustnym uzasadnieniem postanowienia Sądu Najwyższego, wskazującym na wszystkie podstawy oddalenia kasacji jako oczywiście bezzasadnej, jednakże z niej nie skorzystał. W zakresie zatem, w jakim żądanie dostępu do informacji i motywów rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego związane jest z postępowaniem w sprawie, skarżącemu wnoszącemu kasację zapewniono realizację jego prawa do sądu i znajomości motywów rozstrzygnięcia.
Zważywszy, że art. 535 § 3 k.p.k. – odmiennie od art. 3989 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) – nie przewiduje obligatoryjnego orzekania o przyjęciu lub odmowie przyjęcia kasacji do rozpoznania wyłącznie na posiedzeniu niejawnym (przeciwnie: zakłada rozpoznanie zarzutów kasacyjnych na posiedzeniu niejawnym albo na rozprawie), zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji przez zakwestionowany przepis Kodeksu postępowania karnego Trybunał uznał za oczywiście bezzasadny, przypominając jednocześnie, że naruszeniem standardu konstytucyjnego są jedynie takie sytuacje, w których rozstrzygnięcie sądu kasacyjnego zapada wyłącznie bez udziału zainteresowanych, a sąd ten zostaje zwolniony z mocy prawa z przedstawienia motywów orzeczenia w ogóle (por. wyrok TK z dnia 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53, w którym uznano zdanie drugie art. 3989 § 2 k.p.c. za niezgodne z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji). Ponadto – w ocenie Trybunału – brak uzyskania informacji o podstawach uznania kasacji za oczywiście bezzasadną wynikał z nieskorzystania przez skarżącego ze swoich uprawnień, tj. niestawienia się na rozprawę kasacyjną przez niego lub jego obrońcę.
2.2. Niezależnie od wyżej wskazanej samoistnej podstawy odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że nie wszystkie z przywołanych przez skarżącego przepisów Konstytucji mogą stanowić wzorce kontroli w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną. Powołany w skardze art. 2 Konstytucji nie jest bowiem samoistnym źródłem praw podmiotowych jednostki, a przez to nie może stanowić samoistnej podstawy kontroli w sprawach skargowych, ponieważ przepis ten wyznacza jedynie standardy kreowania przez prawodawcę wolności i praw, nie wprowadzając jednocześnie konkretnej wolności czy konkretnego prawa (por. np. postanowienie TK z 28 stycznia 2010 r., Ts 320/08, OTK ZU nr 2/B/2010, poz. 106). Z kolei art. 91 Konstytucji nie kreuje po stronie obywateli żadnych praw ani wolności konstytucyjnych, gdyż jest przepisem ustrojowym i dotyczy kwestii pozycji ratyfikowanych umów międzynarodowych w polskim porządku prawnym (por. np. postanowienie TK z dnia 15 czerwca 2011 r., Ts 194/09, niepubl.).
Ponadto, w stosunku do wszystkich powołanych w petitum skargi wzorców kontroli, uzasadnienie skargi nie spełniało dyspozycji art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).
2.3. Odpis powyższego postanowienia został doręczony skarżącemu 20 marca 2012 r.
3. W sporządzonym przez skarżącego zażaleniu, wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 24 marca 2012 r. (data nadania), wniósł on o uchylenie postanowienia z dnia 15 marca 2012 r.
Skarżący stwierdził, że „stanowisko zajęte w zaskarżonym postanowieniu łamie (…) ratyfikowaną przez Polskę Konwencję [o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności], uniemożliwiając skuteczne – przy braku rzeczonego uzasadnienia orzeczenia SN na piśmie – odwołanie się do Trybunału w Strasburgu”, a „zajęte w zaskarżonym postanowieniu stanowisko, że mogłem [mógł skarżący] pojechać do Warszawy i wysłuchać motywów wydanego orzeczenia dotyczy zatem bardziej sfery zaspokojenia czegoś w rodzaju wewnętrznej mojej [jego] potrzeby (ciekawości?) niż uruchomienia tego rodzaju procedury zewnętrznej, skierowanej na uzyskanie osądu nad osądem dokonanym przez SN”. „Błędne są [zatem] twierdzenia zawarte w zaskarżonym orzeczeniu, z których wynika, że możliwość wysłuchania na rozprawie ustnego uzasadnienia orzeczenia jest ekwiwalentna do uzasadnienia na piśmie”.
Do pozostałych podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze, wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, skarżący się nie ustosunkował.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w związku z art. 36 ust. 6 i 7 w związku z art. 49 ustawy o TK). Na etapie rozpatrzenia zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.
2. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie uznaje, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś odniesienie się do treści zażalenia musi zostać poprzedzone uwagami natury ogólnej, dotyczącymi zasady skargowości obowiązującej w postępowaniu przed polskim sądem konstytucyjnym. Zgodnie z art. 66 ustawy o TK Trybunał orzekając, jest związany granicami wniosku, pytania prawnego lub skargi. Zasada ta wymaga, aby sam skarżący określił akt normatywny lub jego część, które są przedmiotem postępowania. Trybunał nie może z urzędu rozszerzyć tak wskazanego przedmiotu kontroli. Istotne jest przy tym, że niemożność działania Trybunału ex officio zachowuje aktualność we wszystkich stadiach postępowania przed tym organem. Stąd należy przyjąć, że podmiot występujący z zażaleniem na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu sam określa granice, w ramach których sprawa podlega rozpoznaniu.
Niezwykle istotną kwestią jest przy tym funkcja, jaką pełni ten środek odwoławczy. Jak wynika z treści art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK na postanowienie w sprawie nienadania skardze dalszego biegu skarżącemu przysługuje zażalenie do Trybunału w terminie siedmiu dni od daty doręczenia postanowienia. Przedmiotem zażalenia jest wydane w ramach wstępnej kontroli postanowienie dotyczące oceny strony formalnej skargi. Ze względu na to, że w przepisie tym stanowi się o postanowieniu w sprawie nienadania dalszego biegu skardze, należy uznać, że zażalenie może odnosić się jedynie do przedstawionych przez Trybunał Konstytucyjny argumentów przemawiających za negatywną oceną strony formalnej skargi.
3. Zaskarżony art. 535 § 3 k.p.k. stanowi, że oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej nie wymaga pisemnego uzasadnienia, chyba że postanowienie zostało wydane na posiedzeniu oraz wtedy, gdy zostało wydane na rozprawie, a strona pozbawiona wolności nie miała przedstawiciela procesowego i nie została sprowadzona na rozprawę – wówczas uzasadnienie sporządza się na jej wniosek. Brzmienie tego przepisu nie oznacza jednakże niemożności sporządzenia przez Sąd Najwyższy ex officio pisemnego uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji „w pełnym zakresie”, jak i w oznaczonej części, gdy przeprowadzono rozprawę kasacyjną z udziałem skarżącego lub jego obrońcy.
W powołanym w zaskarżonym postanowieniu wyroku TK z 16 stycznia 2006 r. o sygn. SK 30/05 – w którym, oceniając przepisy procedury karnej w zakresie rozpoznania kasacji, Trybunał orzekł, że art. 535 § 2 k.p.k. (w ówczesnym brzmieniu) jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji – podstawą orzeczenia było uznanie, że zgromadzenie w ramach jednego postępowania sądowego trzech czynników, tj. braku powinności zawiadamiania stron, braku powinności sporządzenia uzasadnienia oraz faktu posługiwania się zwrotem nieostrym (oczywistą bezzasadnością), jako przesłankami stosowania ówczesnego art. 535 § 2 k.p.k., wykluczającymi informacyjny obowiązek sądu, prowadzi do wniosku o przekroczeniu przez ustawodawcę granic proporcjonalności w zakresie ukształtowania rzetelnej procedury rozpatrywania „oczywiście bezzasadnych kasacji”. Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się natomiast w tym orzeczeniu naruszenia standardu konstytucyjnego w zakresie rozpoznania kasacji jako nadzwyczajnego środka odwoławczego – co wymaga podkreślenia – w żadnym z trzech wskazanych elementów z osobna, tj. m.in. w samym braku powinności sporządzenia uzasadnienia, lecz w ich łącznym wystąpieniu w jednym postępowaniu. Skutkiem tej sytuacji było bowiem wyłączenie możliwości uzyskania przez stronę informacji o motywach rozstrzygnięcia (zob. też powołany wyrok TK z dnia 30 maja 2007 r., SK 68/06).
Jak zwrócił uwagę w zaskarżonym postanowieniu Trybunał Konstytucyjny: w rozpatrywanej sprawie, skarżący (czego nie kwestionuje w zażaleniu) nie został pozbawiony prawa do jawnego rozpoznania sprawy ani prawa do znajomości podstaw wydanego orzeczenia. Sąd Najwyższy skierował bowiem kasację na rozprawę, zapewniając skarżącemu możliwość udziału w rozpoznaniu sprawy, wysłuchanie i zajęcie stanowiska. Tym samym w stanie faktycznym leżącym u podstaw wniesienia analizowanej skargi konstytucyjnej skarżącemu zapewniono realizację jego konstytucyjnego prawa do sądu i związanego z nim prawa do zaznajomienia się z motywami rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego.
Z tych też powodów zaskarżone postanowienie – w zakresie dotyczącym odmowy badania konstytucyjności art. 535 § 3 k.p.k. – zostało wydane zgodnie z dyspozycją art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK.
4. Wobec braku odniesienia się przez skarżącego w zażaleniu do pozostałych dwóch stwierdzonych negatywnych przesłanek procesowych, leżących u podstaw kwestionowanego postanowienia (niedopuszczalność uczynienia wzorcami kontroli art. 2 i art. 91 Konstytucji, a także niespełnienie przez uzasadnienie skargi dyspozycji art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o TK), Trybunał ograniczył się w tym miejscu do jednoznacznego ich zaaprobowania.
Wobec powyższego Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 36 ust. 7 w związku z art. 49 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.