Pełny tekst orzeczenia

364/4/B/2013

POSTANOWIENIE

z dnia 11 lutego 2013 r.

Sygn. akt Ts 17/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Marek Zubik,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej A.B. w sprawie zgodności:

art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz. 1154, ze zm.) z art. 2 w związku z art. 20 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 18 stycznia 2012 r. (data nadania) A.B. (dalej: skarżąca) wniosła o zbadanie zgodności art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz. 1154, ze zm.; dalej: u.p.u.) z art. 2 w związku z art. 20 Konstytucji.

Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującą sprawą. W 2006 r. skarżąca zawarła umowę z agentem ubezpieczeniowym M. G., w której zobowiązała się do wykonywania czynności pośrednictwa finansowego, w tym czynności agencyjnych na rzecz M. G. jako zlecającego. Skarżąca prowadziła działalność gospodarczą w zakresie działalności pomocniczej związanej m.in. z ubezpieczeniami i funduszami emerytalno-rentowymi. W 2007 r. skarżąca wypowiedziała umowę z zachowaniem terminu wypowiedzenia. Zobowiązania finansowe M.G. wobec skarżącej, w szczególności te dotyczące wynagrodzenia, przejęła firma Gryglas, Jakubowska Realfinance Spółka komandytowa w Warszawie. Skarżąca wniosła pozew o zapłatę określonej kwoty wraz z odsetkami z tytułu prowizji od umów zawartych przez nią w czasie trwania umowy. W dniu 18 maja 2010 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie – XV Wydział Gospodarczy wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym (sygn. akt XV GNc 1818/10), którym zobowiązał pozwaną spółkę do wypłacenia na rzecz skarżącej określonej kwoty. Pozwana wniosła sprzeciw od powyższego nakazu zapłaty. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie – XV Wydział Gospodarczy w wyroku z 1 marca 2011 r. (sygn. akt XV GC 1020/10), rozpoznał sprawę na skutek sprzeciwu pozwanej i uwzględnił powództwo skarżącej. Od tego orzeczenia pozwana wniosła apelację, którą Sąd Okręgowy w Warszawie – XXIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy w wyroku z 26 października 2011 r. (sygn. akt XXIII Ga 712/11) uznał za uzasadnioną i zmienił zaskarżony wyrok, oddalając powództwo skarżącej oraz zasądzając od niej zwrot kosztów procesu i postępowania apelacyjnego. Wyrok doręczono skarżącej 8 listopada 2011 r.

W skardze konstytucyjnej skarżąca zarzuciła, że art. 12 ust. 4 u.p.u. narusza wyrażoną w art. 20 Konstytucji wolność działalności gospodarczej, a także zasadę praw słusznie nabytych oraz zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji). Istota wolności działalności gospodarczej oznacza możliwość podejmowania i prowadzenia działalności, której zasadniczym celem jest osiągnięcie zysku. Zakwestionowany przepis natomiast, zdaniem skarżącej, ogranicza prowadzenie działalności gospodarczej, wyłączając możliwość uznania za umowę agencyjną umowy dotyczącej wykonywania czynności agencyjnych – zawartej przez agenta ubezpieczeniowego z osobą fizyczną spełniającą warunki określone w art. 9 ust. 1 u.p.u.. W ten sposób zaskarżona regulacja pozbawia osobę fizyczną praw, które przysługują agentowi na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Podniesione ograniczenie wolności działalności gospodarczej nie ma – według skarżącej – uzasadnienia, a tym samym narusza również zasadę proporcjonalności.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 18 czerwca 2012 r. skarżąca została wezwana do usunięci braków formalnych skargi konstytucyjnej – dokładnego wskazania sposobu naruszenia przez zaskarżony art. 12 ust. 4 u.p.u. praw i wolności konstytucyjnych wyrażonych w art. 2 w związku z art. 20 ustawy zasadniczej oraz doręczenia czterech kopii orzeczeń wydanych w sprawie skarżącej.

W piśmie z 29 czerwca 2012 r. (data nadania) skarżąca odniosła się do powyższego zarządzenia, wskazując, że sposób naruszenia praw i wolności został określony w skardze konstytucyjnej. Skarżąca powtórzyła przy tym, że ograniczenie wolności działalności gospodarczej polega na uniemożliwieniu osobie spełniającej warunki określone w art. 9 ust. 1 u.p.u. zawarcia z agentem ubezpieczeniowym umowy agencyjnej w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego. Brak możliwości uznania umowy dotyczącej czynności agencyjnych za umowę agencyjną powoduje, że zastosowania nie mają m.in. przepisy gwarantując, również po rozwiązaniu umowy, prawo do wypłaty prowizji od umów zawartych w czasie jej trwania. W przypadku umowy agencyjnej zaś, zgodnie z art. 761 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.), agent może żądać prowizji od umów, jeżeli do ich zawarcia doszło w wyniku działalności agenta lub jeżeli zawarto je z klientami pozyskanymi przez niego poprzednio dla umów tego samego rodzaju. Skarżąca natomiast jako osoba wykonująca czynności agencyjne nie ma możliwości, po rozwiązaniu umowy, żądania wypłaty wynagrodzenia prowizyjnego za umowy ubezpieczeniowe zawarte za jej pośrednictwem. Do pisma skarżąca dołączyła cztery kopie orzeczeń.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony konstytucyjnych praw i wolności, którego merytoryczne rozpoznanie uwarunkowane zostało spełnieniem szeregu przesłanek wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub inny organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, skarga powinna zawierać wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone. Obowiązek precyzyjnego wskazania przez skarżącego naruszonych praw lub wolności wynika wprost z zasady wyrażonej w art. 66 ustawy o TK, zgodnie z którą Trybunał, orzekając, jest związany granicami wnoszonej skargi. Konsekwencją tego unormowania jest z jednej strony to, że skarżący ma obowiązek szczegółowo przedstawić wzorzec kontroli kwestionowanych przepisów, z drugiej zaś to, że w tym zakresie skarżącego nie może zastąpić działający z własnej inicjatywy Trybunał Konstytucyjny. Należy jednocześnie podkreślić, że prawidłowe wykonanie powyższego obowiązku polega nie tylko na wskazaniu przepisów konstytucyjnych naruszonych przez kwestionowaną regulację, lecz także na uprawdopodobnieniu postawionych zarzutów niekonstytucyjności.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że rozpoznawana skarga konstytucyjna nie spełnia powyższego warunku.

Art. 12 ust. 4 u.p.u. stanowi, że jeżeli agent ubezpieczeniowy zawrze z osobą fizyczną, spełniającą wymogi określone w art. 9 ust. 1 u.p.u. umowę dotyczącą wykonywania czynności agencyjnych, to umowa ta nie jest uważana za umowę agencyjną.

Zdaniem skarżącej zakwestionowany przepis narusza zasadę ochrony praw słusznie nabytych, zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz wolność działalności gospodarczej (art. 2 w związku z art. 20 Konstytucji) w zakresie, w jakim uniemożliwia zawarcie umowy agencyjnej między agentem ubezpieczeniowym a osobą fizyczną spełniającą warunki wynikające z art. 9 ust. 1 u.p.u.

Trybunał zwraca uwagę przede wszystkim na to, że zarzuty sformułowane zarówno w uzasadnieniu skargi, jak i w piśmie z 29 czerwca 2012 r. odnoszą się wyłącznie do naruszenia wolności działalności gospodarczej. W petitum skargi skarżąca przedstawiła zarzut naruszenia zasad wyrażonych w art. 2 Konstytucji – zasady praw słusznie nabytych oraz zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, w związku z art. 20 i wolnością działalności gospodarczej. Jednak ani w uzasadnieniu skargi, ani w piśmie będącym odpowiedzią na zarządzenie sędziego TK wzywające do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej nie wskazano, na czym miałoby polegać naruszenie zasady praw słusznie nabytych oraz zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa; nie odniesiono się także – co było obowiązkiem skarżącej w świetle sposobu sformułowania zarzutu – do relacji zasady praw słusznie nabytych oraz zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa wyrażonych w art. 2 Konstytucji oraz wolności wynikającej z art. 20 Konstytucji. Trybunał podkreśla, że samo podniesienie przez skarżącą zarzutu naruszenia art. 2 ustawy zasadniczej bez wskazania sposobu naruszenia wynikających z niego zasad i bez jego uprawdopodobnienia, a także jedynie nominalne wskazanie związku z art. 20 ustawy zasadniczej, bez jakiegokolwiek uzasadnienia tej relacji, oznacza niespełnienie warunków określonych w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

Odnosząc się do zarzutów sformułowanych w skardze, Trybunał stwierdza, że skarżąca nie określiła precyzyjnie sposobu naruszenia wolności działalności gospodarczej. Trybunał przypomina, że wolność działalności gospodarczej, wyrażona w art. 20 i art. 22 Konstytucji jest zarówno normą prawa w znaczeniu przedmiotowym (zasadą ustroju państwa), jak i podstawą prawa podmiotowego o randze konstytucyjnej. Wolność ta, choć niewątpliwie ma charakter szczególny, inny niż wolności i prawa wskazane w rozdziale II Konstytucji, może być podstawą uprawnień jednostki wobec państwa i organów władzy publicznej, uprawnień które powinny i mogą być chronione w trybie skargi konstytucyjnej. Art. 20 Konstytucji, zgodnie z argumentacją zawartą w uzasadnieniu skargi, statuuje wolność działalności gospodarczej. Wolność ta nie ma jednak, co wielokrotnie podkreślał Trybunał Konstytucyjny, charakteru absolutnego i tak jak inne konstytucyjne prawa i wolności jednostki może być poddawana przez ustawodawcę pewnym ograniczeniom (zob. np. wyrok z 14 czerwca 2004 r., SK 21/03, OTK ZU nr 6/A/2004, poz. 56). Przepisem, który dotyczy wyłącznie kwestii dopuszczalności ograniczenia wolności działalności gospodarczej, jest art. 22 Konstytucji. W swoim orzecznictwie Trybunał wskazuje, że to z art. 22 ustawy zasadniczej wynika „prawo” do nieograniczania wolności działalności gospodarczej w sposób z nim sprzeczny, niezgodny z wymienionymi w nim warunkami (zob. np. wyrok TK z 29 kwietnia 2003 r., SK 24/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 33). Przepis ten reguluje bowiem wprost wyczerpująco i kompleksowo zarówno formalne (w drodze ustawy), jak i materialne (ważny interes publiczny) przesłanki ograniczenia wolności działalności gospodarczej.

W niniejszej sprawie skarżąca nie wskazała expressis verbis art. 22 Konstytucji jako wzorca kontroli. Trybunał Konstytucyjny, kierując się jednak regułą, zgodnie z którą istotą skargi konstytucyjnej są treści wyrażone zarówno w petitum, jak i w jej uzasadnieniu (zasada falsa demonstratio non nocet), uznaje, że art. 22 Konstytucji jest wzorcem kontroli w niniejszej sprawie. Trybunał wskazuje, że skarżąca, formułując zarzut, iż art. 12 ust. 4 u.p.u. w sposób niekonstytucyjny ogranicza wolność działalności gospodarczej, była zobowiązana do uprawdopodobnienia, że zakwestionowany przepis narusza dopuszczalne ograniczenia, czyli nie spełnia przesłanek określonych w art. 22 Konstytucji. Zarówno w skardze, jak i w piśmie nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego TK skarżąca poprzestała jednak na ogólnym stwierdzeniu, że wyłączenie możliwości zawarcia przez osobę fizyczną spełniającą warunki określone w art. 9 ust. 1 u.p.u. umowy agencyjnej zgodnie z art. 12 ust. 4 u.p.u. „nie ma żadnych racjonalnych podstaw” i „jest niezgodne z zasadą proporcjonalności”. Trybunał uznaje zatem, że w niniejszej sprawie skarżąca nie wykazała, że regulacja będąca przedmiotem skargi wykracza poza dopuszczalną konstytucyjnie sferę ograniczenia działalności gospodarczej, co zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK jest podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Jedynie na marginesie Trybunał odniósł się do podniesionego przez skarżącą w piśmie z 29 czerwca 2012 r. argumentu dotyczącego naruszenia praw, wynikającego z braku możliwości uzyskania wypłaty prowizji po rozwiązaniu umowy. Wbrew twierdzeniom zawartym w piśmie, będącym odpowiedzią na zarządzenie sędziego TK, uzyskanie wypłaty prowizji od umów zawartych przez skarżąca w czasie trwania umowy dotyczącej wykonywania czynności agencyjnych po jej rozwiązaniu byłoby możliwe, gdyby odpowiednie postanowienia znalazły się w umowie łączącej strony. Uszczuplenie praw skarżącej, wynikające z braku możliwości dochodzenia niewypłaconych prowizji od umów zawartych w czasie trwania umowy dotyczącej wykonywania czynności agencyjnych, nastąpiło zatem nie tyle dlatego, że niemożliwe było uznanie umowy zawartej przez skarżącą za umowę agencyjną, ile dlatego, że skarżąca nie dochowała staranności przy jej zawieraniu. Gdyby bowiem stosowne regulacje wskazano w umowie łączącej skarżącą z agentem ubezpieczeniowym, od charakteru prawnego umowy nie zależałaby możliwość uzyskania niewypłaconych prowizji. Również z tego powodu należało uznać, że rozpoznawana skarga nie spełnia warunku wynikającego z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – określenia i uprawdopodobnienia sposobu naruszenia.



W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.