365/4/B/2013
POSTANOWIENIE
z dnia 6 czerwca 2013 r.
Sygn. akt Ts 22/12
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej R.P. w sprawie zgodności:
art. 65 ust. 3 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94, ze zm.) z art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 24 stycznia 2012 r. (data nadania) R.P. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 65 ust. 3 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94, ze zm.; dalej: ustawa o transporcie kolejowym) z art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Wyrokiem z 31 maja 2011 r. (sygn. akt II W 1521/10) Sąd Rejonowy w Lesznie – Wydział II Karny uznał skarżącego za winnego zarzucanego mu czynu i za to ukarał go grzywną w wysokości 50,00 zł. Wyrokiem z 24 października 2011 r. (sygn. akt XV II Waz 125/11) Sąd Okręgowy w Poznaniu – XVII Wydział Karny Odwoławczy utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 28 czerwca 2012 r. (doręczonym 4 lipca 2012 r.) pełnomocnik skarżącego został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez wskazanie, jakie prawa i wolności skarżącego wyrażone w art. 2 i art. 42 ust. 1 Konstytucji zostały naruszone, a także wyjaśnienie sposobu ich naruszenia.
W piśmie procesowym z 10 lipca 2012 r. pełnomocnik skarżącego odniósł się do zarządzenia.
Skarżący zarzucił, że art. 65 ust. 3 ustawy o transporcie kolejowym pozostawia do unormowania w akcie wykonawczym (rozporządzeniu) normę sankcjonowaną. Podniósł, że zakwestionowany przepis ma charakter przepisu blankietowego zupełnego, w związku z czym nie może zostać uznany za zgodny z art. 42 ust. 1 Konstytucji, gdyż znamiona czynu niedozwolonego zostały określone w rozporządzeniu, a więc w akcie o randze podustawowej, wydanym przez organ, który nie otrzymał silnej legitymacji demokratycznej na skutek bezpośrednich wyborów. Skarżący zaznaczył również, że w toku postępowania, zarówno przed sądem pierwszej, jak i drugiej instancji, podnosił niekonstytucyjność art. 65 ust. 3 ustawy o transporcie kolejowym. Składał także wnioski o zainicjowanie przez sądy postępowania przed Trybunałem w trybie art. 193 Konstytucji. Sądy obu instancji nie przychyliły się do postulatów skarżącego.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, że w związku z wydaniem przez organ władzy publicznej ostatecznego orzeczenia na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego, doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest zatem przesłanką konieczną do uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w niniejszej sprawie doszło do naruszenia wskazanych przez skarżącego praw konstytucyjnych.
W skardze zaskarżono art. 65 ust. 3 ustawy o transporcie kolejowym, który stanowi: „Kto wykracza przeciwko nakazom lub zakazom zawartym w przepisach porządkowych obowiązujących na obszarze kolejowym oraz w pociągach i innych pojazdach kolejowych wydanych na podstawie art. 59 ust. 8, podlega karze grzywny”.
Skarżący podnosi, że powyższy przepis jest sprzeczny z zasadą określoności czynów zabronionych. W ocenie Trybunału analiza zarzutów skargi i pisma procesowego z 10 lipca 2012 r. pozwala przyjąć, że skarżący krytycznie ocenia art. 65 ust. 3 ustawy o transporcie kolejowym także w kontekście wyrażonej w art. 42 ust. 1 Konstytucji zasady wyłączności ustawy dla prawa represyjnego.
Trybunał przypomina, że zasada określoności oraz wynikające z niej reguły szczegółowe redagowania przepisów prawa represyjnego były przedmiotem licznych rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego.
W orzecznictwie Trybunału wyrażany jest pogląd, że art. 42 ust. 1 Konstytucji jest normą gwarancyjną, określającą podstawowe wymogi, jakie musi spełnić przepis karny. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie stwierdzał, że art. 42 ust. 1 Konstytucji nie odnosi się jedynie do ścisłego prawa karnego, lecz także do wszystkich przepisów o charakterze represyjnym (sankcjonująco-dyscyplinującym), a więc do wszystkich przepisów, których celem jest poddanie obywatela jakiejś formie kary czy sankcji. Norma karna powinna być określona, tak aby można było z niej odczytać adresata, zachowanie sankcjonowane oraz grożącą karę. Trybunał wielokrotnie stwierdzał jednak, że na gruncie art. 42 ust. 1 Konstytucji nie jest wykluczone posługiwanie się w prawie karnym przepisami blankietowymi, w tym odsyłającymi do przepisów rangi podustawowej (zob. np. wyroki z: 20 lutego 2001 r., P 2/00, OTK ZU nr 2/2001, poz. 32; 8 lipca 2003 r., P 10/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 62; 21 lipca 2006 r., P 33/05, OTK ZU nr 7/A/2006, poz. 83; 28 lipca 2009 r., P 65/07, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 114 oraz 9 czerwca 2010 r., SK 52/08, OTK ZU nr 5/A/2010, poz. 50). Jak bowiem wskazano w wyroku z 20 lutego 2001 r. w sprawie o sygn. P 2/00: „W sferze określonej kategorii przestępstw trudno byłoby sobie wyobrazić taką konstrukcję ustawy karnej, która by całkowicie wykluczała możliwość odwołania się do innych aktów prawnych, w tym rozporządzeń regulujących określoną sferę działalności. Akty regulujące daną sferę stosunków społecznych szybciej dostosowują się do zmieniających się warunków społeczno-gospodarczych”.
W związku z tym ustawodawca może – pod pewnymi warunkami – delegować władzy wykonawczej wydawanie aktów normatywnych zawierających elementy normy sankcjonowanej. Dotyczy to w szczególności regulacji porządkowych, za których naruszenie przewidziano sankcje o stosunkowo niewielkim stopniu dolegliwości (zob. np. wyrok TK z 28 lipca 2009 r., P 65/07). Warunkiem zgodności takich rozwiązań z Konstytucją jest to, aby w ustawie został określony podmiot, czyn zabroniony, rodzaj oraz wysokość kar i zasady ich wymierzania. Rolą aktu podustawowego powinno zaś być dookreślenie pewnych elementów czynu, który został zabroniony przez ustawodawcę. Podstawowe znamiona czynu zabronionego powinny przy tym zostać określone w ustawie w sposób odpowiadający minimalnym wymogom precyzji, tak aby adresat normy prawnej mógł na podstawie samej tylko ustawy zorientować się co do zasadniczej treści ustanowionego zakazu (zob. wyroki z 8 lipca 2003 r., P 10/02 oraz 28 lipca 2009 r., P 65/07). W wyroku z 9 czerwca 2010 r. w sprawie o sygn. SK 52/08 Trybunał zwrócił uwagę, że zasady nullum crimen sine lege scripta oraz nullum crimen sine lege certa gwarantują jedynie, iż odpowiedzialność karną może ponieść tylko sprawca czynu zabronionego przez ustawę, nie zapewniają zaś tego że ustawa taka będzie zawierała opis każdego możliwego zachowania, które wyczerpuje znamiona takiego czynu. Ponadto, zdaniem Trybunału: „całkowite wyeliminowanie możliwości doprecyzowania znamion czynu zabronionego w przepisach pozaustawowych oznaczałoby konieczność konstruowania norm karnych o znamionach ujmowanych w sposób bardzo szeroki, co mogłoby narazić je na zarzut braku należytej określoności. Innym rozwiązaniem byłaby niejako odwrotna konstrukcja ustaw zawierających przepisy karne, a mianowicie ich rozbudowanie w kierunku daleko idącej kazuistyki, co z kolei nie służyłoby przejrzystości prawa. Nadto zamieszczenie szczegółowych znamion czynu w przepisach rangi ustawowej niosłoby ryzyko potrzeby dokonywania w nich stosunkowo częstych zmian” (wyrok TK z 28 lipca 2009 r., P 65/07, por. także wyrok TK z 8 lipca 2003 r., P 10/02).
Przenosząc powyższe na grunt sprawy, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, Trybunał stwierdza, że zarzuty skarżącego co do naruszenia zasad nullum crimen sine lege scripta oraz nullum crimen sine lege certa są oczywiście bezzasadne. Wymaga podkreślenia, że zasadnicze elementy czynu zabronionego, za który może być orzeczona kara grzywny na podstawie art. 65 ust. 3 ustawy o transporcie kolejowym, zostały określone w ustawie. W szczególności określony został podmiot podlegający karze jako ten, „kto wykracza przeciwko nakazom lub zakazom zawartym w przepisach porządkowych”, jak również zostało wskazane zachowanie podlegające karaniu, a polegające na postępowaniu niezgodnym z nakazami i zakazami zawartymi w przepisach porządkowych. W zakresie dookreślenia znamion zachowań objętych sankcją art. 65 ust. 3 ustawy o transporcie kolejowym odwołuje się do rozporządzenia Ministra Infrastruktury.
Skarżący powołując się na wyrok Trybunału o sygn. P 10/02, zarzuca również, że zakwestionowany w skardze art. 65 ust. 3 ustawy o transporcie kolejowym jako przepis blankietowy, nie spełnia wskazanych w tym orzeczeniu przesłanek dopuszczalności posługiwania się przez ustawodawcę techniką blankietu zupełnego. Zdaniem skarżącego Minister Infrastruktury (obecnie Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej) nie posiada – wymaganej przez Trybunał – demokratycznej legitymacji, uzyskanej w powszechnych i bezpośrednich wyborach.
W odniesieniu do powyższego zarzutu Trybunał stwierdza, że opiera się on na pewnym nieporozumieniu. Należy zwrócić uwagę, że na mocy przywołanego w skardze konstytucyjnej wyroku o sygn. P 10/02 dopuszczone zostało karanie za wykroczenia karami o małym stopniu dolegliwości na podstawie przepisów pozaustawowych, pod warunkiem że przepisy te zostały wydane przez organ posiadający demokratyczną legitymację do sprawowania władzy. Jednakże należy przy tym wyjaśnić, że określone przez Trybunał przesłanki odnoszą się wyłącznie do sytuacji, w których dookreślenie istotnych elementów normy karnej następuje w przepisach prawa miejscowego (por. wyrok TK z 28 lipca 2009 r., P 65/07). Jednocześnie warto zauważyć, że w wyroku z dnia 21 lipca 2006 r., w sprawie P 33/05 Trybunał Konstytucyjny stwierdził: „W rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 23 listopada 2004 r. w sprawie przepisów porządkowych obowiązujących na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych (Dz. U. Nr 264, poz. 2637) stypizowane zostały znamiona poszczególnych czynów zabronionych – nakazy i zakazy, wykroczenie przeciwko którym podlega karze grzywny na podstawie art. 65 ust. 3 ustawy o transporcie kolejowym. Jest to przykład świadczący o tym, że możliwe jest w podobnym obszarze jak porty lotnicze uregulowanie kwestii przepisów porządkowych zgodne z przyjętym w Konstytucji systemem źródeł prawa powszechnie obowiązującego”.
W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), orzekł jak w sentencji.