Pełny tekst orzeczenia

373/4/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 26 lipca 2013 r.
Sygn. akt Ts 61/12

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Piotr Tuleja,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej W.P. w sprawie zgodności:
art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 9 marca 2012 r. W.P. (dalej: skarżący) kwestionuje zgodność art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425, ze zm.; dalej: ustawa o ujawnianiu informacji) z art. 2, art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji,
Skarga została sformułowana w związku z następującym stanem faktycznym. Decyzją z 26 października 2009 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ponownie ustalił emeryturę skarżącego. Począwszy od 1 stycznia 2010 r. wyniosła ona 75% podstawy wymiaru, tj. 1926,38 zł. Podstawą wydania decyzji był art. 15b w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67, ze zm.; dalej: ustawa o zaopatrzeniu funkcjonariuszy). Od powyższej decyzji skarżący złożył odwołanie do sądu. Wyrokiem z 20 maja 2011 r. (sygn.. akt XIII U 1361/10) Sąd Okręgowy w Warszawie – XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie skarżącego. Od tego wyroku skarżący wniósł apelację, którą Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie – Wydział III oddalił (wyrok z 3 listopada 2011 r., sygn. akt III AUa 1023/11).
Skarżący kwestionuje art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o ujawnianiu informacji – w zakresie, w jakim traktuje służbę w Milicji Obywatelskiej w okresie do 14 grudnia 1954 r. jako służbę w organach bezpieczeństwa Polski Ludowej. Skarżący podkreśla, że nigdy nie podejmował służby w organach bezpieczeństwa, nie może zatem zrozumieć z jakich powodów pełniona przez niego do 14 grudnia 1954 r. służba jako funkcjonariusza Milicji jest traktowana gorzej przy ustalaniu wysokości emerytury niż służba w tej samej Milicji w okresie po 14 grudnia 1954 r. Dodaje, że w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku służył na terenie, na który przesiedlono mieszkańców południowo-wschodniej Polski w ramach akcji „Wisła”. Zdaniem skarżącego tak późne i arbitralne określenie przez ustawodawcę daty granicznej służby w Milicji Obywatelskiej, która z punktu widzenia uprawnień emerytalnych dzieli okres tej służby na ˝gorszy˝ i ˝lepszy˝, jest niezgodne z Konstytucją (art. 2, art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji).
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 21 marca 2012 r. skarżący został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: wskazanie, jakie konstytucyjne prawa i wolności skarżącego i w jaki sposób zostały naruszone przez zakwestionowany przepis, doręczenie pięciu odpisów wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z 20 maja 2011 r. (sygn. akt XIII U 1361/10) wraz z uzasadnieniem oraz pięciu odpisów decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie z 26 października 2009 r. (nr KRW 286601/OL).
W piśmie z 4 kwietnia 2012 r., nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego, skarżący stwierdza, że zaskarżony przepis narusza zasadę lex retro non agit i zasadę zaufania obywateli do stanowionego prawa (art. 2 Konstytucji). W konsekwencji, jak podkreśla skarżący, doszło do naruszenia słusznie nabytego przez niego prawa emerytalnego (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Skarżący stwierdza, że przy ponownym przeliczeniu jego emerytury niesprawiedliwie przyjęto 0,7% jako mnożnik podstawy wymiaru składki. Uważa, że został przez ustawodawcę potraktowany jako obywatel drugiej kategorii, co narusza zakaz dyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji). Doszło również – jak twierdzi – do naruszenia jego godności (art. 30 Konstytucji) i dobrego imienia (art. 47 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 36 ust. 1 w zw. z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona określonym prawem wymogom. Zostały one zasadniczo uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a uszczegółowione w art. 46-48 ustawy o TK. Z art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika, że ˝skarżący, wnosząc skargę konstytucyjną, działa nie w obronie prawa w ogóle, ale w obronie swojego własnego prawa o szczególnej wartości konstytucyjnej˝ (postanowienie TK z 30 maja 2012 r., SK 17/10, nr 5/A/2012, poz. 62). W konsekwencji przedmiotem kontroli konstytucyjnej jest ˝ta norma prawna, która wiąże się ze stanem faktycznym skargi˝ (postanowienie TK z 22 maja 2007 r., SK 38/05, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 59). Chodzi przy tym tylko o normę prawną, na podstawie której sąd lub organ orzekł o prawach lub wolnościach skarżącego (ukształtował jego sytuację prawną).
Trybunał stwierdza, że złożona skarga nie spełnia warunków formalnych, co uniemożliwia nadanie jej dalszego biegu. Zasadniczym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest okoliczność, że sytuacja prawna skarżącego nie została ukształtowana wyłącznie przez zakwestionowany w skardze przepis ustawy o ujawnianiu informacji, ale także przez inne unormowania (z ustawy o zaopatrzeniu funkcjonariuszy), które dopiero zastosowane łącznie stanowiły podstawę ponownego przeliczenia skarżącemu emerytury.
Skarżący bardzo wąsko określił przedmiot zaskarżenia – ograniczył go tylko do art. 2 ustawy o ujawnianiu informacji. Zgodnie z zaskarżonym przepisem organami bezpieczeństwa państwa, w rozumieniu ustawy o ujawnianiu informacji, są m.in. jednostki Milicji Obywatelskiej w okresie do 14 grudnia 1954 r. Skarżący nie uczynił przedmiotem skargi art. 15 b ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu funkcjonariuszy, na podstawie którego przeliczono (i w konsekwencji obniżono jego emeryturę). Zgodnie bowiem z art. 15b ustawy o zaopatrzeniu funkcjonariuszy w przypadku osoby pełniącej służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy o ujawnianiu informacji, i pozostającej w służbie przed 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 07% podstawy wymiaru – za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990 (pkt 1); 2,6% podstawy wymiaru – za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz pkt 2-4 ustawy o zaopatrzeniu funkcjonariuszy (pkt 2).
W świetle powyższego Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że przedmiotem każdego rozstrzygnięcia jest w istocie norma prawna, która może być zrekonstruowana z jednego lub więcej przepisów prawa. Uczynienie przez skarżącego przedmiotem skargi tylko art. 2 o ujawnianiu informacji uniemożliwia zdekodowanie z tego przepisów pełnej normy prawnej, która była podstawą wydania rozstrzygnięcia o prawach i wolnościach skarżącego. Sam art. 2 ustawy o ujawnianiu informacji takiej podstawy nie stanowi. Zawiera on bowiem swego rodzaju definicję legalną organów bezpieczeństwa państwa, i to sformułowaną nie na potrzeby ustawy emerytalnej, lecz ustawy lustracyjnej. Słusznie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy, że art. 15b ustawy o zaopatrzeniu funkcjonariuszy, przez odesłanie do art. 2 ustawy o ujawnianiu informacji, nie ułatwia interpretacji przepisów dotyczących obniżenia wysokości emerytur byłych funkcjonariuszy pełniących do 1990 r. służbę w organach bezpieczeństwa państwa. Jak to trafnie ujął SN: ˝Problemy interpretacyjne wynikają przede wszystkim z tej przyczyny, że przepis mieszczący się w ustawie regulującej zaopatrzenie emerytalne funkcjonariuszy (art. 15b), należącej do szeroko pojmowanego systemu zabezpieczenia społecznego odwołuje się do przepisu ustawy lustracyjnej (art. 2), należącej do innej dziedziny prawa, do tego niepokrewnej w stosunku do prawa zabezpieczenia społecznego˝ (postanowienie SN z 9 grudnia 2011 r., sygn. akt II UZP 10/11, OSNP z 2012 r., nr 23-24, poz. 298).
W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że zaskarżony w rozpatrywanej skardze przepis nie wyczerpuje całej normy prawnej, na podstawie której przeliczono skarżącemu emeryturę (a tym samym – na podstawie której wydano rozstrzygnięcie o prawach i wolnościach konstytucyjnych). Norma prawna dekodowana tylko z art. 2 ustawy o ujawnianiu informacji nie jest związana z ponownym ustaleniem (a w konsekwencji obniżeniem) emerytury, a tym samym nie jest związana ze stanem faktycznym sprawy. Okoliczność ta uniemożliwia nadanie skardze konstytucjynej dalszego biegu.
Niezależnie od powyższego Trybunał zwraca uwagę, że w zakresie zarzutów dotyczących samego obniżenia emerytury po wielu latach od nabycia do niej prawa rozpoznanie skargi byłoby niemożliwe z uwagi na zasadę ne bis in idem. Przedmiotem wniosku wniesionego do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. K 6/09 było bowiem ˝zakwestionowanie zgodności z Konstytucją tych regulacji, które przewidują obniżenie świadczeń emerytalnych członków Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (…) oraz funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa wymienionych w art. 2 ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów˝ (wyrok pełnego składu TK z 24 lutego 2010 r., K 6/09, OTK ZU nr 2/A/2010, poz. 15). Przedmiotem przywołanego rozstrzygnięcia był art. 15b ustawy o zaopatrzeniu funkcjonariuszy, a przez odesłanie w treści tego przepisu do art. 2 ustawy o ujawnianiu informacji – także ten ostatni (przynajmniej w pewnym zakresie). We wskazanym wyroku Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodną z Konstytucją regulację zezwalającą na obniżenie po wielu latach świadczeń emerytalnych należących do określonej kategorii. Trybunał podkreślił, że ˝uprzywilejowane prawa emerytalne nabyte przez adresatów kwestionowanych przepisów zostały nabyte niegodziwie. Nie można bowiem uznać celów i metod działania Wojskowej Rady oraz organów bezpieczeństwa Polski Ludowej za godziwe. Trybunał stwierdza, że służba w instytucjach i organach państwa, które systemowo naruszały przyrodzone prawa człowieka i rządy prawa nie może w demokratycznym państwie prawnym uzasadniać roszczeń do utrzymania przywilejów uzyskanych przed upadkiem dyktatorskich reżimów˝. Trybunał stwierdził w konsekwencji, że ˝ustawodawca, ograniczając w zakwestionowanych przepisach niesłusznie nabyte przywileje emerytalne członków Wojskowej Rady oraz funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa Polski Ludowej, sięgnął do środka adekwatnego dla uzyskania usprawiedliwionego celu; uczynił to zarazem w sposób możliwie najmniej uciążliwy dla adresatów zakwestionowanych norm˝. Trybunał zwrócił również uwagę, że „uwzględniając fakt znacznie niższych wypracowanych w okresie Polski Ludowej emerytur wypłacanych w systemie powszechnym i dążąc do zbliżenia do nich znacznie wyższych, nabytych w sposób niegodziwy uprzywilejowanych emerytur wypłacanych adresatom kwestionowanych przepisów za okres służby w organach bezpieczeństwa Polski Ludowej albo od ukonstytuowania się Wojskowej Rady, ustawodawca uczynił ponadto sprawiedliwie”.
Trybunał Konstytucyjny zwraca jednak uwagę, że w rozpatrywanej skardze kwestionowane jest nie tylko samo obniżenie już przyznanej emerytury, lecz również sposób określenia przez ustawodawcę kategorii osób, którym emerytury mogą zostać obniżone. Rozpoznaniu zarzutów skarżącego w tym zakresie zasada ne bis in idem nie stałaby na przeszkodzie, gdyby tylko skarga spełniała przesłanki dopuszczalności.
W odniesieniu do wskazanych w skardze wzorców konstytucyjnych Trybunał przypomina, że „zasada ochrony praw słusznie nabytych, zasada bezpieczeństwa prawnego, zasada zaufania obywateli do państwa, zasada sprawiedliwości społecznej oraz zasada równości – nie może stanowić w postępowaniach w sprawach skarg konstytucyjnych samodzielnych wzorców kontroli” (wyrok TK z 27 stycznia 2010 r., SK 41/07, OTK ZU nr 1/A/2010, poz. 5 i przywołane tam orzecznictwo). To samo dotyczy zasady proporcjonalności, która musi być powiązana z konkretnym prawem lub wolnością konstytucyjną. Natomiast prawa konstytucyjne wynikające z art. 30 i art. 47 Konstytucji zostały wskazane przez skarżącego dopiero w piśmie z 4 kwietnia 2012 r., uzupełniającym braki formalne skargi. Nastąpiło to po upływie trzech miesięcy od daty doręczenia skarżącemu ostatecznego rozstrzygnięcia. Rozszerzenia skargi o nowe wzorce, po upływie terminu do jej wniesienia, sprawia, że rozpatrzenie skargi w tym zakresie jest niedopuszczalne.

Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.