Pełny tekst orzeczenia

221/3/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 9 stycznia 2013 r.
Sygn. akt Ts 151/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Zubik,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjno-Budowlanych SAN-BUD Sp. z o.o. w sprawie zgodności:
1) art. 96 i art. 97 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, ze zm.),
2) art. 7862 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z
art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 22 czerwca 2010 r. (data nadania) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjno-Budowlanych SAN-BUD (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 96 i art. 97 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, ze zm.; dalej: prawo bankowe) oraz art. 7862 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim bankowe przywileje egzekucyjne związane są z czynnościami bankowymi sensu largo opisanymi w art. 5 ust. 2 prawa bankowego, w szczególności z terminowymi operacjami finansowymi.
Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującym stanem faktycznym. Bank Millennium S.A. z siedzibą w Warszawie (dalej: bank) wystawił 1 lutego 2010 r. przeciwko skarżącej bankowy tytuł egzekucyjny nr 14/2010/DNG z tytułu czynności bankowej przewłaszczenia rzeczy ruchomych oznaczonych co do tożsamości. Sąd Rejonowy w Zielonej Górze – Wydział IX Egzekucyjny – postanowieniem z 2 marca 2010 r. (sygn. akt IX Co 742/10) nadał klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przez bank. Sąd rejonowy wskazał, że wniosek wierzyciela dotyczył czynności bankowej, o której mowa w art. 5 ust. 2 pkt 4 prawa bankowego, a dłużnik był zobowiązany z tytułu zabezpieczenia rzeczowego, wynikającego z umowy zawartej z bankiem 18 listopada 2008 r. Zażalenie skarżącej złożone na postanowienie sądu rejonowego zostało oddalone postanowieniem Sądu Okręgowego w Zielonej Górze z 30 kwietnia 2010 r. (sygn. akt VI Cz 303/10), doręczonym jej 28 maja 2010 r. Sąd okręgowy stwierdził, że przedmiotem bankowego tytułu egzekucyjnego nie było roszczenie wynikające z czynności bankowej, tylko zabezpieczenie wierzytelności banku wynikających z tej czynności, tj. z terminowych operacji finansowych, wymienionych w art. 5 ust. 2 pkt 4 prawa bankowego, dokonywanych na podstawie umowy ramowej zawartej z bankiem.
Zdaniem skarżącej kwestionowane przepisy naruszają zasadę sprawiedliwości społecznej, w tym zasady proporcjonalności i praworządności (art. 2 Konstytucji), zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadę rozpatrzenia sprawy przez sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Skarżąca twierdzi, że sprzeczne z Konstytucją jest wyposażenie niektórych przedsiębiorców (banki) w przywileje procesowe i egzekucyjne, prowadzi to bowiem do nierównego traktowania pozostałych (nieuprzywilejowanych) przedsiębiorców. Skarżąca podnosi nadto, że „jedyny” środek ochrony przeciwko bankowemu tytułowi wykonawczemu (postępowanie przeciwegzekucyjne) „powiązany jest z (…) nadzwyczajnymi obostrzeniami proceduralnymi, skutkującymi jego praktyczną nieprzydatnością do zapobieżenia egzekucji dokonywanej przez bank”. Zaskarżone przepisy – w ocenie skarżącej – pozbawiają ją zatem „skutecznej ochrony praw na drodze sądowej prowadzącej do rozpoznania sprawy co do istoty”.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 5 kwietnia 2012 r. skarżąca została wezwana do uzupełnienia braków formalnych skargi przez wskazanie, jakie konstytucyjne prawa lub wolności przysługujące skarżącej, a wynikające z art. 2 Konstytucji, zostały naruszone przez zaskarżone przepisy oraz dokładne określenie sposobu ich naruszenia. Ponadto, skarżąca została wezwana do wskazania, jakie przysługujące jej konstytucyjne prawa lub wolności jej przysługujące zostały naruszone przez kwestionowane przepisy w kontekście zasady równości, wypływającej z art. 32 ust. 1 Konstytucji, oraz dokładne określenie sposobu ich naruszenia.
Skarżąca w wykonaniu zarządzenia 20 kwietnia 2012 r. wniosła pismo, w którym – poza powtórzeniem argumentów zawartych w złożonej skardze – podnosi, że zarówno naruszenie zasad proporcjonalności i praworządności, wynikających z art. 2 Konstytucji, jak i naruszenie zasady równości zawartej w art. 32 ust. 1 Konstytucji wiąże z naruszeniem swojego prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez sąd, określonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji. W ocenie skarżącej naruszenie to polega na nieuzasadnionym uprzywilejowaniu banków w procedurze cywilnej wobec ich klientów, a w szczególności na dozwoleniu przez ustawodawcę wszczęcia egzekucji z pominięciem sądowego postępowania rozpoznawczego. Co więcej, skarżąca zwraca uwagę, że – jej zdaniem – „zakres każdorazowego pominięcia postępowania rozpoznawczego nie jest określony precyzyjnie w ustawie”. Skarżąca dodaje też, że środki ochrony przed bankowymi tytułami egzekucyjnymi nie są wystarczająco skuteczne, by uzasadniać uprzywilejowanie banków.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna stanowi, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, szczególny środek ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, które zostały naruszone przez wydanie w sprawie skarżącego orzeczenia opartego na zaskarżonej normie. Powołany przepis Konstytucji wyznacza przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej, które zostały uszczegółowione w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skarga winna zatem spełniać wymogi formalne ujęte w art. 46-48 ustawy o TK, a zarzuty w niej zawarte nie mogą cechować się oczywistą bezzasadnością (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).
Zgodnie z zaskarżonymi przepisami banki mogą wystawiać bankowe tytuły egzekucyjne na podstawie ksiąg banków lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych (art. 96 ust. 1 prawa bankowego). W bankowym tytule egzekucyjnym należy oznaczyć bank, który go wystawił i na rzecz którego egzekucja ma być prowadzona, dłużnika zobowiązanego do zapłaty, wysokość zobowiązań dłużnika wraz z odsetkami i terminami ich płatności, datę wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, jak również oznaczenie czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia, oraz wzmiankę o wymagalności dochodzonego roszczenia. Bankowy tytuł egzekucyjny należy opatrzyć pieczęcią banku wystawiającego tytuł oraz podpisami osób uprawnionych do działania w imieniu banku (art. 96 ust. 2 prawa bankowego).
Bankowy tytuł egzekucyjny może być podstawą egzekucji prowadzonej według przepisów k.p.c. po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonywała czynności bankowej albo jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z czynności bankowej i złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji, oraz gdy roszczenie objęte tytułem wynika bezpośrednio z tej czynności bankowej lub jej zabezpieczenia (art. 97 ust. 1 prawa bankowego). Oświadczenie to powinno określać kwotę zadłużenia, do której bank może wystawić bankowy tytuł egzekucyjny, oraz termin, do którego bank może wystąpić o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności (art. 97 ust. 2 prawa bankowego).
Wniosek banku o nadanie klauzuli wykonalności sąd rozpoznaje niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia jego złożenia (art. 97 ust. 3 prawa bankowego). W postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu sąd bada, czy dłużnik poddał się egzekucji oraz czy roszczenie objęte tytułem wynika z czynności bankowej dokonanej bezpośrednio z bankiem lub z zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z tej czynności. Jeżeli wykonanie tytułu egzekucyjnego jest uzależnione od zdarzenia, które udowodnić powinien wierzyciel, sąd nada klauzulę wykonalności, po dostarczeniu dowodu tego zdarzenia w formie dokumentu (art. 7862 k.p.c.).

Skarżąca twierdzi, że kwestionowane przepisy naruszają jej prawo do sądu wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji, pozbawiając ją skutecznej ochrony praw na drodze sądowej. Podkreśla przy tym, że nie przysługują jej również skuteczne środki ochrony, które łagodziłyby skutki nadmiernych przywilejów egzekucyjnych przyznanych bankom przez ustawodawcę, a powództwo przeciwegzekucyjne jest „praktycznie nieprzydatne”. Skarżąca wiąże naruszenie prawa do sądu także z naruszeniem zasady praworządności i zasady proporcjonalności, które wywodzi z art. 2 Konstytucji, oraz z naruszeniem zasady równości z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Trybunał przypomina, że na treść prawa do sądu składają się w szczególności: prawo do uruchomienia procedury przed niezależnym, niezawisłym i bezstronnym sądem, prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności, prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd, oraz prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawy (zob. w szczególności wyrok TK z 27 maja 2008 r., SK 57/06, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 63). Prawo do sądu trzeba zatem wiązać z pojęciem konstytucyjnym „sprawy”, którą należy rozumieć jako rozstrzyganie o prawach lub obowiązkach jakiegoś podmiotu, na podstawie norm prawnych wynikających z przepisów prawnych. Istotą „rozpatrzenia sprawy” jest prawna kwalifikacja konkretnego stanu faktycznego, zawarta w wydanej normie konkretnej i indywidualnej, skierowanej do określonego podmiotu, z której wynikają określone skutki prawne, tzn. uprawnienia lub obowiązki (zob. przywołany wyrok TK z 27 maja 2008 r.).
Warto również przytoczyć stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w wyroku z 26 stycznia 2005 r. (P 10/04, OTK ZU nr 1/A/2005, poz. 7), według którego art. 96 ust. 1 w zw. z art. 97 ust. 1 prawa bankowego został uznany za zgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 76 Konstytucji. Orzeczenie to, choć odnosi się głównie do ochrony konsumentów, jest aktualne dla rozpatrywanej skargi. Trybunał podkreślił w nim, że „bankowy tytuł egzekucyjny nie może być uznany za instytucję naruszającą gwarancje prawa do sądu, ze względu na samą możliwość dopuszczenia do postępowania egzekucyjnego bez uprzedniego rozstrzygnięcia sądowego co do meritum sprawy. Z drugiej jednak strony należy uwzględnić fakt, że dopuszczalność odstępstwa od typowych reguł proceduralnych może podlegać ocenie zróżnicowanej w zależności od istnienia dodatkowych czynników, które powinny być brane pod uwagę ze względu na konfiguracje podmiotowe czy rodzaj chronionych interesów”. Zdaniem Trybunału skarżąca nie przedstawiła „dodatkowych czynników”, które przemawiałyby za niedopuszczalnością przewidzianego na rzecz banku odstępstwa proceduralnego. Nie uprawdopodobniła przy tym, że umożliwienie bankowi wystawienia tytułu egzekucyjnego w odniesieniu do czynności bankowych opisanych zarówno w ust. 1, jak i ust. 2 art. 5 prawa bankowego narusza jakikolwiek element prawa do sądu.
Należy zaznaczyć nadto, że w świetle art. 7862 § 1 k.p.c. sąd, nadając klauzulę wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, m.in. bada, czy roszczenie objęte tytułem wypływa z zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z czynności bankowej. Przepis ten wyznacza zatem zakres kognicji sądu w postępowaniu klauzulowym. W jego ramach skarżąca mogła podnosić zarzuty uzasadniające odmowę nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. Jak jednak stwierdził sąd okręgowy, argumenty skarżącej przedstawione w zażaleniu na postanowienie sądu rejonowego o nadaniu bankowemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności nie odnosiły się do stanu faktycznego ustalonego w jej sprawie. Skarżąca kwestionowała bowiem pogląd traktujący umowę ramową jako czynność bankową, w związku z którą można wystawić bankowy tytuł egzekucyjny. Rozpatrujący zażalenie sąd okręgowy zwrócił uwagę, że skarżąca nie ustanowiła zabezpieczenia umowy ramowej, lecz poszczególnych transakcji zawieranych w jej wykonaniu (stanowiących terminowe operacje finansowe w rozumieniu art. 5 ust. 2 pkt 4 prawa bankowego).
Z powyższego wynika, że skarżąca miała możliwość podniesienia zarzutów ograniczonych do ram kompetencyjnych sądu w postępowaniu klauzulowym, czego jednak w pełni nie wykorzystała. Co więcej, skarżąca pomija istnienie środków ochronnych, które nadal jej przysługują (roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub roszczenie odszkodowawcze – zob. m.in. M. Olczyk, komentarz do art. 97 prawa bankowego, nb. 4, [w:] Prawo bankowe. Komentarz. Tom II, red. F. Zoll, Kraków 2005 oraz L. Mazur, komentarz do art. 97 prawa bankowego, nb. 6, [w:] Prawo bankowe. Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2008).
Wobec powyższego Trybunał podkreśla, że skarżąca nie uprawdopodobniła naruszenia przysługującego jej prawa do sądu, a argumenty mające przemawiać za naruszeniem jej praw są bezzasadne w stopniu oczywistym (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.