Ts 195/11
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:III AUa 1518/10 VU 1640/09
Pełny tekst orzeczenia
332/4/B/2013
POSTANOWIENIE
z dnia 29 stycznia 2013 r.
Sygn. akt Ts 195/11
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Zbigniew Cieślak,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej J.K. w sprawie zgodności:
art. 5 i art. 6 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. Nr 120, poz. 1252, ze zm.) z art. 67 ust. 2 w zw. z art. 2 i art. 8 oraz art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 22 czerwca 2011 r. skarżący zakwestionował zgodność art. 5 i art. 6 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. Nr 120, poz. 1252, ze zm.; dalej: ustawa o świadczeniach przedemerytalnych) z art. 67 ust. 2 w zw. z art. 2 i art. 8 oraz art. 32 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym. W decyzji z 7 kwietnia 2009 r. (znak: ZAP/604493/01) Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Legnicy stwierdził, że skarżący w roku rozliczeniowym pobrał nienależny zasiłek przedemerytalny i nakazał jego zwrot. Skarżący nie wniósł odwołania od tej decyzji. 16 czerwca 2009 r. skarżący wniósł o odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z budżetu państwa. Decyzją z 6 sierpnia 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Legnicy (nr sprawy: WRD-702/393/68 SP/09) nie uwzględnił wniosku skarżącego i nie odstąpił od żądania zwrotu kwot bezpodstawnie pobranego zasiłku przedemerytalnego. Wyrokiem z 30 czerwca 2010 r. (sygn. akt VU 1640/09) Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy oddalił odwołanie wniesione od wskazanej powyżej decyzji. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 23 marca 2011 r. (sygn. akt III AUa 1518/10) oddalił apelację złożoną od wyroku sądu I instancji. W uzasadnieniu orzeczenia wskazał, że przedmiotem postępowania jest wyłącznie rozstrzygnięcie zasadności braku odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Okoliczność, że świadczenie to miało charakter nienależny, a w związku z tym, że podlega ono zwrotowi, została już – jak stwierdził sąd – ustalona decyzją ZUS z 7 kwietnia 2009 r.. Decyzja ta stała się prawomocna wskutek niewniesienia odwołania, a kontrola jej prawidłowości, jak wskazał tenże sąd apelacyjny, znajduje się poza zakresem jego kompetencji.
Kwestionowanym przepisom skarżący zarzuca w pierwszej kolejności naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego, które wiąże z wydanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych nakazem zwrotu nienależnie pobranego świadczenia przedemerytalnego. Jak podkreśla skarżący, w okresie, w którym pobierał to świadczenie, stanowiło ono jego jedyne źródło utrzymania, obowiązek zwrotu świadczenia uzasadniony został zaś przekroczeniem przez skarżącego w roku rozliczeniowym tzw. rocznej granicznej kwoty przychodu. W ocenie skarżącego nakaz zwrotu pobranego świadczenia narusza jego prawo do zabezpieczenia społecznego „za okres od 1 marca do 16 czerwca 2008 r.”. Obowiązek ten ciąży wyłącznie na osobach pobierających świadczenie przedemerytalne, nie dotyczy zaś innych osób otrzymujących świadczenia z zabezpieczenia społecznego (np. zasiłek dla bezrobotnych), co – w ocenie skarżącego – uzasadnia przyjęcie naruszenia zasady równości oraz zasady sprawiedliwości społecznej. Zdaniem skarżącego kwestionowane przepisy w zakresie, w jakim dotyczą osób, które nabyły świadczenie przed dniem ich wejścia w życie, prowadzą do naruszenia zasady ochrony praw nabytych wynikającej z art. 2 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem kontroli konstytucyjności przepisów, którego rozpoznanie możliwe jest jedynie w przypadku naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności na skutek wydania rozstrzygnięcia na podstawie zakwestionowanej regulacji. Trybunał Konstytucyjny nie może zatem badać w trybie tego środka prawnego konstytucyjności przepisu, który nie stanowił podstawy wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia. Ponadto z ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wynikają dwie kolejne przesłanki skargi konstytucyjnej, tj. konieczność wyczerpania drogi prawnej, jak też zachowanie ustawowego terminu do wystąpienia z tym środkiem prawnym. Zgodnie bowiem z art. 46 ust. 1 ustawy o TK, od daty wydania orzeczenia wyczerpującego drogę prawną od rozstrzygnięcia naruszającego konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego należy liczyć trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej.
Przedmiotem badanej skargi konstytucyjnej skarżący uczynił art. 5 i art. 6 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych. Przepisy te określały zasady zmniejszania i zawieszania świadczeń przedemerytalnych, a także rozliczania pobranych świadczeń w przypadku uzyskiwania innych dochodów. Wyznaczały one także okres, jaki obejmuje rok rozliczeniowy. Ponadto statuowały zasadę, zgodnie z którą nienależnie pobrane świadczenia emerytalne – czyli te, które przekraczały swoja wysokością 70% tzw. rocznej granicznej kwoty przychodu – podlegają zwrotowi na zasadach przewidzianych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.).
Skarżący termin do wniesienia skargi konstytucyjnej liczy od daty doręczenia wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 23 marca 2011 r. (sygn. akt III AUa 1518/10), które to orzeczenie przesądza o wyczerpaniu drogi prawnej od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 6 sierpnia 2009 r. (nr sprawy: WRD-702/393/68 SP/09). Decyzją tą Zakład odmówił odstąpienia od żądania zwrotu kwot bezpodstawnie pobranego zasiłku przedemerytalnego. Decyzja ta nie rozstrzygała zatem o istnieniu nienależnie pobranego świadczenia ani o obowiązku jego zwrotu, lecz o braku podstaw do żądania odstąpienia od dochodzenia zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń. Podstawą wydania tej decyzji był art. 84 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 295, poz. 1585, ze zm.). Zgodnie z tym przepisem ZUS może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin ich płatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności lub kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Przedmiotem rozstrzygania przez orzekające w sprawie organy było zatem de facto ustalenie, czy w sprawie zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Organy te nie orzekały o tym, czy na skarżącym ciąży obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, gdyż ta kwestia została już wcześniej rozstrzygnięta decyzją ZUS z 7 kwietnia 2009 r. (znak: ZAP/604493/01). Z tego względu nie można zasadnie twierdzić, że zaskarżone przepisy stanowiły podstawę decyzji ZUS z 6 sierpnia 2009 r. (nr sprawy: WRD-702/393/68 SP/09), oraz orzeczeń wydanych na skutek rozpoznania wniesionych od niej środków odwoławczych. Innymi słowy: orzeczenie, od daty doręczenia którego skarżący liczy termin do wniesienia skargi konstytucyjnej, nie zostało wydane w ramach wyczerpania drogi prawnej od rozstrzygnięcia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu. Ta konstatacja uzasadnia odmowę nadania skardze dalszego biegu, kwestionowany przepis nie stanowił bowiem podstawy ostatecznego rozstrzygnięcia, w rozumieniu, jaki temu terminowi nadaje art. 79 ust. 1 Konstytucji.
Na marginesie należy zauważyć, że na podstawie kwestionowanych przepisów została wydana decyzja z 7 kwietnia 2009 r. (znak: ZAP/604493/01), w której Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Legnicy stwierdził, że skarżący w roku rozliczeniowym pobrał nienależny zasiłek przedemerytalny, który obowiązany jest zwrócić. Przeciwko tej decyzji skierowane są też wysunięte w skardze zarzuty. Od tej decyzji nie wyczerpano jednak drogi prawnej, a skarga konstytucyjna została wniesiona po upływie trzech miesięcy od jej doręczenia. Niemożliwe było zatem przekazanie skargi do merytorycznego rozpoznania.
Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.
POSTANOWIENIE
z dnia 29 stycznia 2013 r.
Sygn. akt Ts 195/11
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Zbigniew Cieślak,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej J.K. w sprawie zgodności:
art. 5 i art. 6 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. Nr 120, poz. 1252, ze zm.) z art. 67 ust. 2 w zw. z art. 2 i art. 8 oraz art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 22 czerwca 2011 r. skarżący zakwestionował zgodność art. 5 i art. 6 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. Nr 120, poz. 1252, ze zm.; dalej: ustawa o świadczeniach przedemerytalnych) z art. 67 ust. 2 w zw. z art. 2 i art. 8 oraz art. 32 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym. W decyzji z 7 kwietnia 2009 r. (znak: ZAP/604493/01) Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Legnicy stwierdził, że skarżący w roku rozliczeniowym pobrał nienależny zasiłek przedemerytalny i nakazał jego zwrot. Skarżący nie wniósł odwołania od tej decyzji. 16 czerwca 2009 r. skarżący wniósł o odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z budżetu państwa. Decyzją z 6 sierpnia 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Legnicy (nr sprawy: WRD-702/393/68 SP/09) nie uwzględnił wniosku skarżącego i nie odstąpił od żądania zwrotu kwot bezpodstawnie pobranego zasiłku przedemerytalnego. Wyrokiem z 30 czerwca 2010 r. (sygn. akt VU 1640/09) Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy oddalił odwołanie wniesione od wskazanej powyżej decyzji. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 23 marca 2011 r. (sygn. akt III AUa 1518/10) oddalił apelację złożoną od wyroku sądu I instancji. W uzasadnieniu orzeczenia wskazał, że przedmiotem postępowania jest wyłącznie rozstrzygnięcie zasadności braku odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Okoliczność, że świadczenie to miało charakter nienależny, a w związku z tym, że podlega ono zwrotowi, została już – jak stwierdził sąd – ustalona decyzją ZUS z 7 kwietnia 2009 r.. Decyzja ta stała się prawomocna wskutek niewniesienia odwołania, a kontrola jej prawidłowości, jak wskazał tenże sąd apelacyjny, znajduje się poza zakresem jego kompetencji.
Kwestionowanym przepisom skarżący zarzuca w pierwszej kolejności naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego, które wiąże z wydanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych nakazem zwrotu nienależnie pobranego świadczenia przedemerytalnego. Jak podkreśla skarżący, w okresie, w którym pobierał to świadczenie, stanowiło ono jego jedyne źródło utrzymania, obowiązek zwrotu świadczenia uzasadniony został zaś przekroczeniem przez skarżącego w roku rozliczeniowym tzw. rocznej granicznej kwoty przychodu. W ocenie skarżącego nakaz zwrotu pobranego świadczenia narusza jego prawo do zabezpieczenia społecznego „za okres od 1 marca do 16 czerwca 2008 r.”. Obowiązek ten ciąży wyłącznie na osobach pobierających świadczenie przedemerytalne, nie dotyczy zaś innych osób otrzymujących świadczenia z zabezpieczenia społecznego (np. zasiłek dla bezrobotnych), co – w ocenie skarżącego – uzasadnia przyjęcie naruszenia zasady równości oraz zasady sprawiedliwości społecznej. Zdaniem skarżącego kwestionowane przepisy w zakresie, w jakim dotyczą osób, które nabyły świadczenie przed dniem ich wejścia w życie, prowadzą do naruszenia zasady ochrony praw nabytych wynikającej z art. 2 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem kontroli konstytucyjności przepisów, którego rozpoznanie możliwe jest jedynie w przypadku naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności na skutek wydania rozstrzygnięcia na podstawie zakwestionowanej regulacji. Trybunał Konstytucyjny nie może zatem badać w trybie tego środka prawnego konstytucyjności przepisu, który nie stanowił podstawy wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia. Ponadto z ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wynikają dwie kolejne przesłanki skargi konstytucyjnej, tj. konieczność wyczerpania drogi prawnej, jak też zachowanie ustawowego terminu do wystąpienia z tym środkiem prawnym. Zgodnie bowiem z art. 46 ust. 1 ustawy o TK, od daty wydania orzeczenia wyczerpującego drogę prawną od rozstrzygnięcia naruszającego konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego należy liczyć trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej.
Przedmiotem badanej skargi konstytucyjnej skarżący uczynił art. 5 i art. 6 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych. Przepisy te określały zasady zmniejszania i zawieszania świadczeń przedemerytalnych, a także rozliczania pobranych świadczeń w przypadku uzyskiwania innych dochodów. Wyznaczały one także okres, jaki obejmuje rok rozliczeniowy. Ponadto statuowały zasadę, zgodnie z którą nienależnie pobrane świadczenia emerytalne – czyli te, które przekraczały swoja wysokością 70% tzw. rocznej granicznej kwoty przychodu – podlegają zwrotowi na zasadach przewidzianych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.).
Skarżący termin do wniesienia skargi konstytucyjnej liczy od daty doręczenia wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 23 marca 2011 r. (sygn. akt III AUa 1518/10), które to orzeczenie przesądza o wyczerpaniu drogi prawnej od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 6 sierpnia 2009 r. (nr sprawy: WRD-702/393/68 SP/09). Decyzją tą Zakład odmówił odstąpienia od żądania zwrotu kwot bezpodstawnie pobranego zasiłku przedemerytalnego. Decyzja ta nie rozstrzygała zatem o istnieniu nienależnie pobranego świadczenia ani o obowiązku jego zwrotu, lecz o braku podstaw do żądania odstąpienia od dochodzenia zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń. Podstawą wydania tej decyzji był art. 84 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 295, poz. 1585, ze zm.). Zgodnie z tym przepisem ZUS może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin ich płatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności lub kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Przedmiotem rozstrzygania przez orzekające w sprawie organy było zatem de facto ustalenie, czy w sprawie zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Organy te nie orzekały o tym, czy na skarżącym ciąży obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, gdyż ta kwestia została już wcześniej rozstrzygnięta decyzją ZUS z 7 kwietnia 2009 r. (znak: ZAP/604493/01). Z tego względu nie można zasadnie twierdzić, że zaskarżone przepisy stanowiły podstawę decyzji ZUS z 6 sierpnia 2009 r. (nr sprawy: WRD-702/393/68 SP/09), oraz orzeczeń wydanych na skutek rozpoznania wniesionych od niej środków odwoławczych. Innymi słowy: orzeczenie, od daty doręczenia którego skarżący liczy termin do wniesienia skargi konstytucyjnej, nie zostało wydane w ramach wyczerpania drogi prawnej od rozstrzygnięcia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu. Ta konstatacja uzasadnia odmowę nadania skardze dalszego biegu, kwestionowany przepis nie stanowił bowiem podstawy ostatecznego rozstrzygnięcia, w rozumieniu, jaki temu terminowi nadaje art. 79 ust. 1 Konstytucji.
Na marginesie należy zauważyć, że na podstawie kwestionowanych przepisów została wydana decyzja z 7 kwietnia 2009 r. (znak: ZAP/604493/01), w której Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Legnicy stwierdził, że skarżący w roku rozliczeniowym pobrał nienależny zasiłek przedemerytalny, który obowiązany jest zwrócić. Przeciwko tej decyzji skierowane są też wysunięte w skardze zarzuty. Od tej decyzji nie wyczerpano jednak drogi prawnej, a skarga konstytucyjna została wniesiona po upływie trzech miesięcy od jej doręczenia. Niemożliwe było zatem przekazanie skargi do merytorycznego rozpoznania.
Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.