Pełny tekst orzeczenia

586/6/B/2013

POSTANOWIENIE

z dnia 8 maja 2013 r.

Sygn. akt Ts 210/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Piotr Tuleja,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.M. w sprawie zgodności:

art. 143 § 3 pkt 1, 5, 6 i 8 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.) z art. 2, art. 30, art. 40 oraz art. 41 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 22 sierpnia 2012 r. M.M. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 143 § 3 pkt 1, 5, 6 i 8 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm. dalej: k.k.w.) z art. 2, art. 30, art. 40 oraz art. 41 ust. 4 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Decyzją Dyrektora Zakładu Karnego w Rzeszowie z 5 grudnia 2011 r. skarżącemu wymierzono karę dyscyplinarną umieszczenia w celi izolacyjnej na okres 14 dni. Decyzję tę utrzymał w mocy Sąd Okręgowy w Rzeszowie – Wydział III Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń postanowieniem z 16 stycznia 2012 r. (sygn. akt III Kow 1883/11), doręczonym skarżącemu najwcześniej 18 stycznia 2012 r. Decyzją Dyrektora Zakładu Karnego w Rzeszowie z 20 grudnia 2011 r., utrzymaną w mocy postanowieniem Sądu Okręgowego w Rzeszowie – Wydział III Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń z 30 stycznia 2012 r. (sygn. akt III Kow 1969/11) – skarżącego ponownie ukarano karą dyscyplinarną umieszczenia w celi izolacyjnej na okres 14 dni. Następnie taką samą karę skarżącemu wymierzono Decyzją Dyrektora Zakładu Karnego w Rzeszowie z 2 lutego 2012 r., utrzymaną w mocy postanowieniem Sądu Okręgowego w Rzeszowie – Wydział III Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń z 13 marca 2012 r. (sygn. akt III Kow 263/12).

Zdaniem skarżącego kwestionowane przepisy zakazujące osobie, której wymierzono karą dyscyplinarną umieszczenia w celi izolacyjnej, widzeń, korzystania z samoinkasujących aparatów telefonicznych, dokonywania zakupów artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych, otrzymania paczki żywnościowej w kwartale następującym bezpośrednio po kwartale, w którym karę wymierzono, oraz korzystania z własnej odzieży, obuwia i wyrobów tytoniowych; naruszają nakaz traktowania osób pozbawionych wolności w sposób humanitarny, zakaz okrutnego, nieludzkiego i poniżającego traktowania i karania, a także godność człowieka i zasadę demokratycznego państwa prawnego. Skarżący zaznaczył, że już samo umieszczenie skazanego w celi izolacyjnej jest dotkliwą karą. Jego zdaniem dodatkowe ograniczenia w postaci pozbawienia go kontaktu z rodziną, tj. widzeń lub rozmów telefonicznych, a także dokonywania zakupów czy korzystania ze swojej odzieży naruszają zasadę humanitaryzmu i godzą w godność skazanego. Nie mają także na względzie celów wychowawczych. Ponadto skarżący zwrócił uwagę na opieszałość sądów rozpatrujących skargi na decyzje o wymierzeniu kar dyscyplinarnych skazanym, co – jego zdaniem – powoduje, że sądowa kontrola nad wymierzaniem tych kar jest jedynie pozorna.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 26 września 2012 r. pełnomocnik skarżącego został wezwany do uzupełnienia braku formalnego skargi konstytucyjnej przez dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego, wyrażonych w art. 2, art. 30, art. 40 oraz art. 41 ust. 4 Konstytucji, przez zaskarżony art. 143 § 3 pkt 1, 5, 6 i 8 k.k.w. Pełnomocnik odniósł się do powyższego zarządzenia w piśmie z 11 października 2012 r. Wskazał w nim, że połączenie umieszczenia skazanego pojedynczo w celi wraz z pozostałymi elementami kary izolacyjnej, zwłaszcza wymienionymi w zaskarżonych przepisach, prowadzi do niehumanitarnego traktowania osoby ukaranej. Zauważył, że zakazy te wykraczają poza istotę kary izolacyjnej, którą jest pozbawienie osoby ukaranej kontaktu z innymi skazanymi. Ponadto pełnomocnik skarżącego stwierdził, że zakaz dokonywania zakupów artykułów żywnościowych oraz otrzymywania paczek żywnościowych może powodować niedobory żywieniowe u osób skazanych i prowadzić do ich czasowego głodzenia. Jego zdaniem zakazy ustanowione w zaskarżonych przepisach sprawiają, że kara pozbawienia wolności, w wypadku ukarania skazanego karą izolacyjną, jest wykonywana w sposób prowadzący do szczególnego udręczenia skazanych. Nie przyczynia się także do ich resocjalizacji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie ze skargi konstytucyjnej, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm., dalej: ustawa o TK). Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z jej art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów. Ponadto w myśl art. 36 ust. 3 ustawy o TK, mającego zastosowanie do spraw rozpatrywanych w trybie skargi konstytucyjnej na podstawie art. 49 tejże ustawy, Trybunał Konstytucyjny, w toku wstępnego rozpoznania wniesionej skargi, odmawia nadania jej dalszego biegu, jeżeli jest ona oczywiście bezzasadna.

Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że skarga ta nie spełnia warunków nadania jej dalszego biegu wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz ustawy o TK.

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału samodzielnym wzorcem kontroli konstytucyjności przepisów zaskarżonych w skardze konstytucyjnej nie może być zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji). Zasada ta nie stanowi bowiem źródła wolności i praw konstytucyjnych, których ochronie służy – w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji – skarga konstytucyjna (zob. np. postanowienia TK z: 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53; 14 grudnia 2009 r., SK 49/07, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 173 oraz 15 grudnia 2009 r., Ts 5/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 13 i cytowane tam orzecznictwo). Trybunał wielokrotnie podkreślał, że art. 2 Konstytucji może być w postępowaniu skargowym jedynie pomocniczym wzorcem kontroli, pod warunkiem, że skarżący wskaże jednocześnie inną naruszoną normę konstytucyjną statuującą wolność lub prawo (zob. wyrok TK z 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40). Zarzut niezgodności z zasadami ustrojowymi wynikającymi z art. 2 Konstytucji mógłby więc być rozpatrywany wyłącznie w ramach oceny sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw (zob. postanowienie TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02 oraz wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2). Zarówno z petitum, jak i z uzasadnienia skargi wniesionej w niniejszej sprawie wynika natomiast, że skarżący formułuje zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji jako samodzielny, równoległy wobec zarzutów naruszenia pozostałych przepisów Konstytucji wymienionych w skardze. Wskazanie art. 2 Konstytucji jako samodzielnego wzorca kontroli zaskarżonych przepisów uzasadnia, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, odmowę nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie badania zgodności art. 143 § 3 pkt 1, 5, 6 i 8 k.k.w. z tym przepisem Konstytucji.

W odniesieniu do zarzutu naruszenia pozostałych przepisów Konstytucji powołanych w skardze, Trybunał stwierdza natomiast, że skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna. Nie znajduje bowiem podstaw twierdzenie skarżącego, że wymienione w zaskarżonych przepisach zakazy związane z zastosowaniem wobec skazanego kary dyscyplinarnej umieszczenia w celi izolacyjnej powodują, iż kara ta staje się niehumanitarna i narusza godność skazanego oraz zakaz okrutnego, nieludzkiego i poniżającego traktowania i karania. Należy podkreślić, że kara umieszczenia skazanego w celi izolacyjnej jest najsurowszą karą dyscyplinarną, którą zgodnie z art. 143 § 3 k.k.w. można wymierzyć jedynie za przekroczenia w poważnym stopniu naruszające obowiązującą w zakładzie karnym dyscyplinę i porządek. Jej celem jest zapewnienie, by osoby skazane przestrzegały przepisów regulujących zasady funkcjonowania zakładów karnych.

O ile wskazane przez skarżącego zakazy związane z wykonywaniem kary izolacyjnej mogą być uznane za dotkliwe, o tyle nie stanowią one przejawu niehumanitarnego traktowania osób skazanych lub naruszenia ich godności. Za takie traktowanie nie sposób zwłaszcza uznać ograniczenia możliwości kontaktowania się ze światem zewnętrznym, które ściśle wiąże się z charakterem kary izolacyjnej polegającej zarówno na odseparowaniu skazanego od innych osób osadzonych w zakładzie karnym, jak i na ograniczeniu jego kontaktu z osobami znajdującymi się poza tym zakładem. Naruszeniem zakazu niehumanitarnego traktowania, czy godności skazanego nie jest też zakaz korzystania z własnej odzieży i obuwia. Zgodnie z art. 102 pkt 1 k.k.w. skarżący ma bowiem prawo otrzymać w zakładzie karnym odpowiednią odzież. Podobnie oczywiście bezzasadny jest zarzut, że pozbawienie skazanego możliwości dokonywania zakupu artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych, a także otrzymania paczki żywnościowej w kwartale następującym bezpośrednio po kwartale, w którym karę wymierzono może prowadzić do głodzenia tego skazanego. Zakład karny ma bowiem obowiązek zapewnić skazanym wyżywienie odpowiednie ze względu na zachowanie ich zdrowia (art. 102 pkt 1 k.k.w.). Uniemożliwienie skazanemu dokonywania dodatkowych zakupów, czy otrzymania dodatkowych produktów jest więc pozbawieniem go niektórych uprawnień, które przysługiwałyby mu, gdyby nie został ukarany karą dyscyplinarną, ale nie może prowadzić do tego, by jego wyżywienie było niewystarczające.

Nie ulega zatem wątpliwości, że omawiane zakazy, chociaż wprowadzają określone ograniczenia korzystania przez skazanego z uprawnień lub przywilejów, mających łagodzić rygor i izolacyjny charakter kary pozbawienia wolności, nie są przejawem niehumanitarnego traktowania, lecz bezpośrednią konsekwencją naruszenia przez skazanego w stopniu rażącym dyscypliny i porządku obowiązujących w zakładzie karnym. Jednocześnie należy podkreślić, że ustawodawca wprowadził regulacje stanowiące gwarancje tego, aby stosowanie zaskarżonych zakazów nie stało się środkiem nieproporcjonalnym i nadmiernie uciążliwym dla skazanego. Stosowanie kary izolacyjnej jest bowiem obwarowane licznymi ograniczeniami, które mają chronić przed jej arbitralnym stosowaniem oraz ewentualnymi negatywnymi konsekwencjami dla zdrowia lub procesu resocjalizacji skazanych. Wymierzenie tej kary każdorazowo wymaga zasięgnięcia opinii lekarza lub psychologa, który następnie kontroluje zdolność skazanego do jej odbywania, zaś w wypadku, gdy wymiar kary przekracza 14 dni, jej zastosowanie uzależnione jest od uzyskania zgody sędziego penitencjarnego (art. 145 § 3 k.k.w.). Zgodnie z art. 145 § 1 k.k.w. wymierzając zarówno tę, jak i każdą inną karę dyscyplinarną, należy brać pod uwagę stan zdrowia skazanego oraz cele wychowawcze.

W świetle powyższego Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w części dotyczącej zarzutu niezgodności art. 143 § 3 pkt 1, 5, 6 i 8 k.k.w. z art. 30, art. 40 oraz art. 41 ust. 4 Konstytucji analizowana skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna. Na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK stanowi to samodzielną podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu w tym zakresie.

Jednocześnie Trybunał zauważa, że sformułowane przez skarżącego uwagi dotyczące opieszałości, z jaką sądy penitencjarne rozpatrują skargi na decyzje o wymierzeniu kar dyscyplinarnych skazanym pozostają poza zakresem zaskarżenia w niniejszej sprawie oraz dotyczą sfery stosowania prawa, a więc nie mogą być przedmiotem rozpoznania przez Trybunał w procedurze inicjowanej wniesieniem skargi konstytucyjnej.



Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.