Pełny tekst orzeczenia

455/5/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 24 października 2013 r.
Sygn. akt Ts 281/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Rymar – przewodniczący
Mirosław Granat – sprawozdawca
Andrzej Wróbel,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2013 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej E.R.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 20 września 2011 r. (data nadania) E.R. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768, ze zm.; dalej: u.p.s.d. z 2009 r.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 Konstytucji. Ponadto, wystąpiła o zbadanie zgodności art. 1 pkt 3 lit. a tiret szóste oraz art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. Nr 222, poz. 1629, ze zm.; dalej: ustawa nowelizująca z 2006 r.) w zw. z art. 4 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2004 r. Nr 142, poz. 1514, ze zm.; dalej: u.p.s.d. z 2004 r.), w brzmieniu obowiązującym od wejścia w życie art. 1 pkt 3 lit. a tiret szóste ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. Nr 85, poz. 428, ze zm.) do wejścia w życie art. 1 pkt 3 lit. a tiret szóste ustawy nowelizującej z 2006 r., z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 Konstytucji.
Postanowieniem z 18 lipca 2013 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wniesionej skardze. Po pierwsze, zdaniem Trybunału postawiony w skardze zarzut niezgodności art. 6 ust. 4 u.p.s.d. z 2009 r. z art. 2 Konstytucji jest oczywiście bezzasadny (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym [Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK]). Trybunał podkreślił przy tym, że ewentualny zarzut naruszenia konstytucyjnych praw skarżącej w zakresie dotyczącym stosowania art. 6 ust. 4 u.p.s.d. z 2009 r. do stanów faktycznych powstałych przed wejściem w życie tego aktu powinien być skierowany wobec art. 21 u.p.s.d. z 2009 r. Skarżąca nie postawiła jednak takiego zarzutu we wniesionej skardze. Po drugie, Trybunał stwierdził, że żadne z rozstrzygnięć wydanych w sprawie skarżącej nie zostało oparte na art. 1 pkt 3 lit. a tiret szóste ustawy nowelizującej z 2006 r., ani też na art. 3 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2006 r. w zw. z art. 4 ust. 1 pkt 13 u.p.s.d. z 2004 r., co w odniesieniu do tych przepisów stanowiło wystarczającą – w świetle art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK). Po trzecie, w ocenie Trybunału skarga nie spełniała przesłanki określonej w art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK. Skarżąca jako wzorce kontroli wskazała art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, a także art. 64 Konstytucji, z którego bezzasadnie próbowała wywieść „prawo do zwolnienia podatkowego”. Po czwarte, Trybunał stwierdził, że skarżąca nie uprawdopodobniła naruszenia swoich konstytucyjnych praw przez przepisy, na podstawie których w jej sprawie rozstrzygały organy podatkowe oraz sądy administracyjne. Okoliczność ta stanowiła niezależną od innych podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu (art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
Na powyższe postanowienie skarżąca złożyła zażalenie, w którym podtrzymuje, że art. 1 pkt 3 lit. a tiret szóste ustawy nowelizującej z 2006 r. oraz art. 3 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2006 r. w zw. z art. 4 ust. 1 pkt 13 u.p.s.d. z 2004 r. stanowiły podstawę wydanego w jej sprawie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 21 kwietnia 2011 r. (sygn. akt II FSK 2178/09), co umożliwia ich kontrolę w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej. Ponadto, zdaniem skarżącej kwestionowany art. 6 ust. 4 u.p.s.d. z 2009 r. zawiera samodzielnie „swoistego rodzaju normę intertemporalną”, bez potrzeby odwoływania się do art. 21 u.p.s.d. z 2009 r. Jak podkreśla, art. 6 ust. 4 u.p.s.d. z 2009 r. „ma skutek retroaktywny i bezpośrednio z tego przepisu wynika zastosowanie go w sposób nieograniczony do wszystkich spadków z przeszłości”. Skarżąca „z daleko posuniętej ostrożności procesowej” wnosi – na wypadek, gdyby Trybunał nie podzielił jej argumentów dotyczących charakteru prawnego art. 6 ust. 4 u.p.s.d. z 2009 r. – o dopuszczenie uzupełnienia skargi o art. 21 u.p.s.d. z 2009 r., wskazując, że od początku jej wolą było zaskarżenie w całości normy wynikającej łącznie z art. 6 ust. 4 i art. 21 u.p.s.d. z 2009 r. Skarżąca podnosi nadto, że prawidłowo powołała art. 2 Konstytucji jako źródło swojego „prawa podmiotowego do sprawiedliwego traktowania w sferze stosunków objętych gwarancjami konstytucyjnymi”. Jak podkreśla – zaskarżone przepisy dotyczą danin publicznych, a przez to ingerują w jej prawo własności (art. 64 Konstytucji), którego ochrony może się domagać za pomocą skargi konstytucyjnej. Mimo odmiennego stanowiska Trybunału wyrażonego w zaskarżonym postanowieniu, skarżąca uważa, że przysługuje jej prawo do zwolnienia podatkowego i jest ono chronione na podstawie art. 64 Konstytucji. W jej przekonaniu prawo to jest powiązane z zasadą ochrony dziedziczenia. Tym samym skarżąca twierdzi, że prawidłowo „powiązała naruszenie art. 2 będącego źródłem zasad o charakterze przedmiotowym z prawami i wolnościami o charakterze podmiotowym określonymi w Konstytucji, a mianowicie art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji”. Co więcej, skarżąca nie zgadza się, że nieskorzystanie z ulgi nastąpiło z jej winy (na skutek jej zaniedbań). Podnosi przy tym, że art. 4 ust. 1 pkt 13 u.p.s.d. z 2004 r. (ani ustawa, na podstawie której został zmieniony) nie wyznaczył ram czasowych na skorzystanie z przewidzianej w nim ulgi. W ocenie skarżącej obciążenie jej „winą za zmianę na jej niekorzyść prawa wymagałoby przyjęcia, że obywatele mają obowiązek przewidywać, że ustawodawca będzie naruszał przyznane im uprzednio prawa pod rygorem przyjęcia, że zostaną uznani za winnych zaistniałej sytuacji”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 36 ust. 4 w zw. z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w zw. z art. 36 ust. 6 i 7 ustawy o TK). Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego kwestionowane postanowienie jest prawidłowe, a argumenty przytoczone w zażaleniu nie podważają ustaleń przedstawionych w tym orzeczeniu i dlatego nie zasługują na uwzględnienie.
Przywołany w zażaleniu fragment wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 21 kwietnia 2011 r. (sygn. akt II FSK 2178/09), mający w przekonaniu skarżącej przemawiać za uznaniem, że wyrok ten wydano na podstawie art. 1 pkt 3 lit. a tiret szóste ustawy nowelizującej z 2006 r. oraz art. 3 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2006 r. w zw. z art. 4 ust. 1 pkt 13 u.p.s.d. z 2004 r., potwierdza stanowisko Trybunału wyrażone w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z którym wspomniane przepisy nie znajdowały zastosowania w sprawie skarżącej. Jak podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny, stosunek prawny (zobowiązaniowy) został w sprawie skarżącej zawiązany 7 kwietnia 2008 r., tj. na podstawie art. 6 ust. 4 u.p.s.d. z 2009 r., dlatego nie znajdował zastosowania uchylony od 1 stycznia 2007 r. art. 4 ust. 1 pkt 13 u.p.s.d. z 2004 r. Więcej, nie można twierdzić, tak jak czyni to skarżąca, że art. 1 pkt 3 lit. a tiret szóste ustawy nowelizującej z 2006 r. oraz art. 3 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2006 r. były podstawą wydanych w jej sprawie rozstrzygnięć z tego tylko względu, że gdyby nie obowiązywały, to skarżąca mogłaby być zwolniona od podatku na podstawie art. 4 ust. 1 pkt 13 u.p.s.d. z 2004 r., a zatem rozstrzygnięcia w jej sprawie byłyby inne. Rozumując w ten sposób, skarżąca winna również jako podstawę decyzji i orzeczeń wydanych w jej sprawie wskazać art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266, ze zm.), zgodnie z którym 10 lipca 2001 r. utraciła moc ustawa z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787, ze zm.; dalej: ustawa o najmie lokali mieszkalnych). Do uchylonej ustawy nawiązywał bowiem bezpośrednio art. 4 ust. 1 pkt 13 u.p.s.d. z 2004 r. (uchylenie tej ustawy właściwie uniemożliwiło skorzystanie ze zwolnienia określonego w tym przepisie – zob. też uwagi Naczelnego Sądu Administracyjnego w wyroku wydanym w sprawie skarżącej). Wziąwszy pod uwagę wspomniany wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego, należy stwierdzić (tak jak Trybunał w zaskarżonym postanowieniu), że skarga nie spełniała przesłanki wynikającej z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Orzeczenie o niekonstytucyjności art. 1 pkt 3 lit. a tiret szóste ustawy nowelizującej z 2006 r. oraz art. 3 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2006 r. nie miałoby żadnego znaczenia dla sytuacji prawnej skarżącej, gdyż przepisy te, jak trafnie rozstrzygnięto w postanowieniu o odmowie nadania dalszego biegu, nie ukształtowały ostatecznie pozycji prawnej skarżącej.
Ponadto, nie jest trafna postawiona w zażaleniu teza, zgodnie z którą art. 6 ust. 4 u.p.s.d. z 2009 r. „zawiera samodzielnie swoistego rodzaju normę intertemporalną”. Normy takiej należało raczej poszukiwać wśród przepisów międzyczasowych – w tym wypadku, jak słusznie wskazano w zaskarżonym postanowieniu, w art. 21 u.p.s.d z 2009 r. Interpretacja tego przepisu „z większego na mniejsze” prowadzi do wniosku, że skoro w stosunku do skarżącej nie wszczęto przed 11 sierpnia 1983 r. żadnej sprawy, to tym bardziej należało stosować ustawę nową (skoro tę ustawę stosuje się do spraw wszczętych przed 11 sierpnia 1983 r., a niezakończonych decyzją ostateczną). Wbrew odmiennej opinii skarżącej, właśnie na podstawie tego przepisu (i obowiązujących przed 11 sierpnia 1983 r. przepisów międzyczasowych przywołanych również w kwestionowanym postanowieniu) należało stosować w odniesieniu do skarżącej art. 6 ust. 4 u.p.s.d. z 2009 r. (zob. wydany w sprawie skarżącej wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie, zgodnie z którym art. 21 u.p.s.d. z 2009 r. określa zasadę bezpośredniego działania nowej normy). Trybunał zaznacza przy tym, że rozszerzanie zarzutu skarżącej na etapie wnoszenia zażalenia nie jest dopuszczalne. Przypadek skarżącej nie mieści się w granicach oczywistej omyłki pisarskiej, z uzasadnienia skargi nie wynika również, że zarzut skarżącej skierowany był względem art. 21 u.p.s.d. z 2009 r.
Niezależnie jednak od powyższego Trybunał podkreśla, że wśród chronionych na podstawie art. 64 Konstytucji (szczególnie pierwszego i drugiego ustępu tego przepisu) praw majątkowych nie ma „prawa do zwolnienia podatkowego”. Prawo to nie jest też elementem prawa własności, czy prawa dziedziczenia, dlatego w tym zakresie słusznie odmówiono wniesionej skardze nadania dalszego biegu. Prawo takie nie znajduje również potwierdzenia w „umowie społecznej”, do której odwołuje się skarżąca, a to choćby z tej przyczyny, że „czynsz regulowany” zniesiono (co do zasady) wraz z uchyleniem ustawy o najmie lokali mieszkalnych. Wobec powyższego, nawet jeśli ustawodawca zwolnieniem z art. 4 ust. 1 pkt 13 u.p.s.d. równoważył w pewnym stopniu skutki czynszu regulowanego, to zrezygnował z takiego rozwiązania. Z tej również przyczyny konstruowanie uniwersalnego prawa do zwolnienia podatkowego jest bezzasadne.
Trybunał przypomina, że na etapie składania zażalenia na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej nie jest dopuszczalne rozszerzanie zarzutów skargi przez powoływanie nowych praw podmiotowych, których źródłem miałyby być wzorce wskazane we wniesionej skardze. Tym samym bezskuteczna jest podjęta w zażaleniu próba wywiedzenia przez skarżącą „prawa do sprawiedliwego traktowania w ramach stosunków objętych gwarancjami konstytucyjnymi” ze wskazanego w skardze art. 2 Konstytucji. Skarżąca nie uprawdopodobniła naruszenia tego prawa w złożonej skardze, a tylko wtedy art. 2 Konstytucji mógłby (ewentualnie) być samodzielnym wzorcem kontroli konstytucyjnej (zob. przywołany w zażaleniu wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2001 r., SK 26/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 258). Ponadto, Trybunał podkreśla, że – wbrew twierdzeniom skarżącej – w wyroku z 17 grudnia 2001 r. (SK 16/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 257) stwierdzono, że art. 2 Konstytucji (co do zasady) nie jest podstawą wolności ani praw, nie może więc być samoistnym wzorcem kontroli konstytucyjności prawa realizowanej w trybie skargowym (w wyroku tym nie orzekał zatem o „prawie do sprawiedliwego traktowania w ramach stosunków objętych gwarancjami konstytucyjnymi”).
Odnosząc się do stanowiska skarżącej, w myśl którego nie ponosi ona winy za zmianę na jej niekorzyść prawa podatkowego, Trybunał ponownie stwierdza, że skarżąca nienależycie zadbała o swoje interesy, co w znacznym stopniu przyczyniło się do niekorzystnego dla niej ukształtowania jej sytuacji prawnej. Oczywiście, należy zgodzić się ze skarżącą, że obywatele nie mają obowiązku przewidywania zmian normatywnych. Jeśli jednak przez swoje (nieuzasadnione) zaniechanie są objęci taką zmianą, to jej niepożądane (z ich perspektywy) skutki są ich udziałem – tak jak w sprawie skarżącej, która co najmniej w okresie od 24 sierpnia 1995 r. do 10 lipca 2001 r. mogła skorzystać ze zwolnienia określonego w art. 4 ust. 1 pkt 13 u.p.s.d. z 2004 r., ale tego nie uczyniła.

Wobec powyższego Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia.