Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 listopada 2014 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. D.

przeciwko Skarbowi Państwa - (...)w K.

o ochronę dóbr osobistych i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 2 kwietnia 2014 r. sygn. akt I C 51/13

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

UZASADNIENIE

Powód M. D. po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego Skarbu Państwa – (...) w K. kwoty 25.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wyroku do dnia zapłaty, o zobowiązanie pozwanego do zaniechania działania naruszającego jego dobra osobiste oraz usunięcie skutków już powstałego naruszenia, tj. do przeniesienia powoda do jednostki penitencjarnej bądź celi, w której jego dobra osobiste nie byłyby naruszane, a ponadto o zobowiązanie pozwanego do przeproszenia powoda za dokonane naruszenia dóbr osobistych, których skutków nie da się usunąć poprzez zamieszczenie na koszt pozwanego w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się wyroku na stronie internetowej(...) „Wyrażam ubolewanie, że (...) dopuścił do naruszenia dóbr osobistych Pana M. D. poprzez umieszczenie go w jednostkach penitencjarnych nie spełniających standardów cywilizowanego państwa i za wszystkie wyrządzone Panu M. D. szkody niematerialne szczerze przepraszam”, dostępnego na stronie przez 30 dni oraz o zasądzenie kwoty 5.000 zł na cel społeczny, tj. na rzecz (...). Domagał się także zasądzenia na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwany Skarb Państwa – (...) w K. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Z ustaleń poczynionych przez Sąd I instancji wynika, że powód był osadzony w (...) w K. w okresie od dnia 29 grudnia 2011 r. do dnia 1 sierpnia 2012 r. – w okresie od 29 grudnia 2011 r. do 30 grudnia 2011 r. na oddziale B I, w ośmioosobowej celi nr (...)o powierzchni 24,05 m ^{( 2)}, w okresie od 30 grudnia 2011 r. do 24 lutego 2012 r. na oddziale F II w pięcioosobowej celi numer (...) o powierzchni 15,80 m ^{( 2)}, zaś w okresie od 24 lutego 2012 r. do 1 sierpnia 2012 r. na oddziale F II w pięcioosobowej celi numer (...) o powierzchni 15,20 m ^{( 2)}. W czasie pobytu nie wydawano wobec niego decyzji w sprawie umieszczenia na czas określony w celi mieszkalnej, w której powierzchnia przypadająca na skazanego wynosiłaby mniej niż 3 m ^{( 2)}. Z uwagi na wcześniejsze odbywanie kary pozbawienia wolności, powód był osadzony według podgrupy klasyfikacyjnej dla recydywistów penitencjarnych.

Cele mieszkalne, w których przebywał podczas odbywania kary były wyposażone w odpowiedni sprzęt kwaterunkowy i sanitarny, w tym stoły, szafki i taborety, a każdy z osadzonych posiadał własne łóżko. Kącik sanitarny w celach nr (...) w pawilonie F był wydzielony od pozostałej części celi ściankami działowymi o wysokości średnio powyżej 2 m oraz osłonięty był kotarą. Z uwagi na ok. 90-centymetrowy prześwit od sufitu do parawanu światło bez przeszkód dochodziło do wnętrza kącika sanitarnego. W celi nr (...) w pawilonie B kącik sanitarny był murowany od podłogi do sufitu, posiadał drzwi płytowe przesuwane i niezależne oświetlenie. Sąd Okręgowy ustalił, że w obu przypadkach osoba korzystająca z kącika sanitarnego była niewidoczna dla pozostałych osób przebywających w celi. Ponadto cele mieszkalne wyposażone były w przewód wentylacyjny, który był poddawany okresowemu przeglądowi. Skazani dodatkowo mogli przewietrzać cele poprzez swobodne otwarcie okna. Temperatura w celach była na bieżąco monitorowana. W okresie grzewczym grzejniki były sprawne, a w przypadku zapowietrzenia na bieżąco przystępowano do naprawy.

Z dalszych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że skazani dla zachowania higieny osobistej otrzymywali regularnie środki higieniczne w postaci m.in. papieru toaletowego, kremu do golenia, mydła toaletowego, proszku do prania, pasty do zębów, nożyczek do golenia i szczoteczki do zębów. Powód raz w tygodniu miał możliwość skorzystania z ciepłej kąpieli oraz wymiany pościeli i odzieży. Poza tym osadzeni otrzymywali ścierki, szczotki i środki chemiczne służące do utrzymania czystości zajmowanej celi. Z uwagi na brak ciepłej wody w celach, osadzeni mogli posiadać czajniki elektryczne oraz grzałki do jej podgrzania.

Będąc osadzonym w (...) w K. powód miał możliwość korzystania z codziennego spaceru, z posług religijnych oraz z dostępu do biblioteki, mediów oraz innych zajęć o charakterze sportowym. W okresie letnim istniała ponadto możliwość uprawy działki warzywnej.

Powód korzystał z zakładowej opieki medycznej. Zgłaszał m.in. dolegliwości bólowe kolana lewego. Nie stwierdzono w nim jednak obrzęku. Lekarz zlecił odpowiednie leki. Powód nie otrzymał zgody na lek regenerujący stawy, ponieważ nie miał ku temu wskazań medycznych.

W oparciu o powyższe ustalenia, Sąd Okręgowy przeanalizował przesłanki odpowiedzialności deliktowej Skarbu Państwa określone w art. 417 k.c. i doszedł do przekonania, że zachowania funkcjonariuszy pełniących służbę w (...) w K., w którym był osadzony powód odbywając karę pozbawienia wolności, nie były niezgodne z prawem. Wskazał tutaj na treść zeznań świadków osadzonych wraz z powodem, którzy wprost wskazywali, że warunki odbywania kary pozbawienia wolności były dobre.

Odnośnie zarzutu, iż powód przebywał w celi z osadzonymi o różnym stopniu demoralizacji, Sąd I instancji stwierdził brak jakichkolwiek dowodów w tym zakresie. Zaznaczył, że powód został zakwalifikowany do kategorii recydywistów penitencjarnych, ponieważ spełniał ku temu warunki. Przesłuchani w sprawie świadkowie podali zaś, że między osadzonymi nie dochodziło do konfliktów.

Sąd Okręgowy nie znalazł również podstaw do uznania, iż próba samobójcza powoda, która miała zostać spowodowana brakiem kontaktu z rodziną i narzeczoną, była spowodowana bezprawnym działaniem administracji (...) w K.. Wskazał, że odosobnienie od dotychczasowego życia jest podstawową cechą kary pozbawienia wolności. Powód nie wykazał natomiast – w ocenie Sądu meriti - iż naruszone zostały jego prawa w zakresie możliwości uzyskiwania przepustek albo korzystania z widzeń, bądź też że do administracji (...) lub działającej tam służby medycznej dotarły informacje o pojawiających się symptomach wskazujących na możliwość takiego zachowania powoda. Zasygnalizował przy tym, że powód nie wykazał, aby faktycznie do takiej próby samobójczej doszło.

Zdaniem Sądu Okręgowego, zgromadzone w sprawie dowody nie potwierdziły zarzutów powoda by warunki sanitarne i bytowe w pozwanej placówce penitencjarnej odbiegały od obowiązujących standardów. Mając to na względzie oddalił powództwo.

O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163 poz. 1349 ze zm.) w zw. z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód zaskarżając go w części oddalającej powództwo, Sądowi I instancji zarzucił naruszenie art. 23 k.c. i 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. poprzez błędną ich wykładnię i niewłaściwe zastosowanie oraz naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez nierozważenie w toku podejmowania decyzji wszystkich okoliczności, które to uchybienie proceduralne miało istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

Z uwagi na powyższe wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie na rzecz powoda oraz na cel społeczny całej żądanej sumy oraz zobowiązanie pozwanego do przeproszenia powoda za dokonane naruszenia dóbr osobistych, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, a także zasądzenie od pozwanego kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i na tej podstawie wywiódł trafne wnioski. Sąd Apelacyjny w całości aprobuje stanowisko Sądu Okręgowego wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i ustalenia poczynione przez ten Sąd przyjmuje za własne.

Podstawę prawną żądania powoda stanowiły przepisy art. 23 k.c. w zw. z art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c., z których wynika, że w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro zostało naruszone, m.in. odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

W pierwszym rzędzie wskazać należy, że stosownie do treści art. 6 k.c. i 232 zd. 1 k.p.c. to na powodzie, jako dochodzącym ochrony prawnej spoczywał ciężar dowodu, że jego dobra osobiste zostały naruszone przez działania pozwanego Skarbu Państwa. Kompleksowa analiza materiału dowodowego zgromadzonego w ramach niniejszego postępowania prowadzi do wniosku, że powód obowiązkowi temu nie podołał. Swe roszczenie oparł na dość ogólnikowych twierdzeniach odnośnie przeludnienia cel i nieodpowiednich warunków bytowych i sanitarnych. W żaden sposób nie wykazał okoliczności, że na skutek działań pozwanego doszło do naruszenie jego dóbr osobistych.

Jeżeli chodzi o zasadniczą kwestię, którą podnosił powód, a mianowicie przeludnienie w celach podczas odbywania przez niego kary pozbawienia wolności, stwierdzić należy, że materiał zebrany w aktach sprawy kategorycznie wykluczył taką okoliczność. Jak prawidłowo ustalił Sąd I instancji - powód był osadzony w (...) w K. w okresie od 29 grudnia 2011 r. do 1 sierpnia 2012 r., przy czym w okresie od 29 grudnia 2011 r. do 30 grudnia 2011 r. przebywał w ośmioosobowej celi o powierzchni 24,05 m ², w okresie od 30 grudnia 2011 r. do 24 lutego 2012 r. w pięcioosobowej celi o powierzchni 15,80 m ², zaś w okresie od 24 lutego 2012 r. do 1 sierpnia 2012 r. w pięcioosobowej celi o powierzchni 15,20 m ². Zestawienie metrażu z liczebnością osób przebywających w celi jednoznacznie pokazuje, że w ciągu całego okresu odbywania kary, powód ani razu nie był umieszczony w celi, w której powierzchnia przypadająca na skazanego wynosiłaby mniej niż 3 m ². Kwestia ta została odpowiednio wykazana przez stronę pozwaną, która posługując się informacjami z komputerowej bazy danych przedstawiła wykaz cel, w których powód przebywał wraz z ich powierzchnią, jak i ilością osadzonych w nich osób. Powyższe dowodzi, że minimalna powierzchnia przewidziana w art. 110 § 2 k.k.w. została zapewniona.

Również pozostałe zarzuty formułowane przez powoda w przedmiocie warunków bytowych i sanitarnych nie zostały w żaden sposób wykazane. Z zeznań świadków, którzy odbywali w (...) w K. karę pozbawienia wolności wynika, iż panujące w celach warunki bytowe nie urągały godności ludzkiej. P. M. zeznał, że kącik sanitarny był oddzielony od pozostałej części celi, a panujące tam warunki nie przeszkadzały mu. Administracja (...) dbała o to by osadzeni mieli do swej dyspozycji środki higieny osobistej. Zdaniem świadka również ogrzewanie było wystarczające. Z kolei świadek P. Z. zeznał, że wydzielenie kącików sanitarnych zapewniało intymność. Również świadek G. G. potwierdził istnienie poprawnych warunków bytowych w omawianym (...), a ponadto wskazał na możliwość codziennego korzystania z opieki medycznej.

W tym miejscu nadmienić wypada, że powodowi nie udało się – na etapie postępowania odwoławczego - skutecznie zanegować wiarygodności zeznań świadka P. Z., niewystarczające w tym względzie jest bowiem lakoniczne stwierdzenie, że zeznania świadka „stoją w sprzeczności z prawdą i złożonymi przez powoda dowodami” – nie doprecyzowując przy tym jakie dowody autor ma na myśli.

Odnośnie skarg powoda co do nieprawidłowego oświetlenia, zauważyć wypada, że również ta okoliczność nie została potwierdzona żadnymi dowodami. W celach mieszkalnych było zapewnione oświetlenie zarówno naturalne jak i sztuczne. W celach kilkuosobowych znajdowało się od dwóch do czterech punktów świetlnych w zależności od powierzchni celi, w postaci opraw żarowych z kloszem o mocy żarówki 75W. Powód nie wykazał aby między tego typu oświetleniem a zgłaszanymi przez niego problemami z narządem wzroku istniał jakikolwiek związek przyczynowy.

Całościowa ocena materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie prowadzi do wniosku, że ogólne warunki bytowe w pozwanej jednostce były zgodne z przepisami prawa. Pozwany nie dopuścił się w tym zakresie naruszenia podstawowych standardów jak chociażby zapewnienie każdemu osadzonemu dostępu do środków higienicznych czy też oddzielenie węzła sanitarnego od ogólnej przestrzeni celi.

Podkreślenia wymaga, że dokonując oceny warunków bytowych i sanitarnych pomieszczeń, w jakich przebywał powód nie należy abstrahować od ogólnych możliwości Państwa w tym zakresie. Wyposażenia cel być może nie cechował taki standard, jaki byłby satysfakcjonujący dla powoda, ale należy pamiętać, że (...) w Polsce są obiektami gdzie standard ten generalnie nie jest wysoki i w związku z tym może być uznany za nieodpowiedni tylko w wyjątkowych sytuacjach. W ocenie Sądu Apelacyjnego pozwana jednostka zapewniła powodowi warunki, jakie na obecnym etapie możliwości finansowych Państwa można było optymalnie zaoferować. Cele mieszkalne, w których przebywał powód podczas odbywania kary były wyposażone w stoły, szafki i taborety, a każdy z osadzonych posiadał własne łóżko. Kąciki sanitarne w dostateczny sposób były wydzielone od pozostałej części celi, zapewniały intymność, a przewód wentylacyjny oraz możliwość przewietrzenia celi poprzez uchylenie okna – w wystarczający sposób chroniły przed niepożądanym zapachem. Również temperatura w celach była optymalnie dobrana i na bieżąco monitorowana.

Istotne jest również to, że powód nie wykazał, ażeby warunki odbywania kary odnoszące się do niego różniły się na jego niekorzyść od warunków, w jakich karę odbywali inni skazani, nie można więc uznać, że działania pozwanego stanowiło indywidualnie wymierzoną w niego represję.

Reasumując stwierdzić należy, że warunki, w których był osadzony powód nie przybrały takiej formy, w której można by podzielić jego twierdzenie o osadzeniu go w niehumanitarnych warunkach, co dopiero w ocenie Sądu Apelacyjnego uzasadniałoby żądanie zasądzenia zadośćuczynienia. Osoba osadzona musi się liczyć z ograniczeniami i dolegliwościami, zaś odczuwanie negatywnych emocji jest związane z samą istotą odbywania kary izolacyjnej, wynikającym z tego ograniczeniem w sferze prywatności, brakiem swobody dokonywania wyborów, koniecznością przebywania w towarzystwie innych, przypadkowych osób, świadomością izolacji i perspektywą dalszego jej trwania. Według orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (orzeczenie z dnia 29 kwietnia 2003 nr (...) P. przeciw Ukrainie, M. i inni przeciw Zjednoczonemu Królestwu) cierpienie i upokorzenie związane z odbywaniem kary więzienia tylko wówczas stanowią naruszenie art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolnościach gdy przekraczają nieunikniony element cierpienia wpisanego w pozbawienie wolności (por. też uzasadnienie wyroku SN z dnia 2 października 2007 r., II CSK 269/07).

W świetle powyższego, w ocenie Sądu Odwoławczego, uznać należało, że powód nie wykazał aby jego dolegliwości związane z przebywaniem w warunkach izolacji w pozwanej jednostce uzasadniały wysoki stopień pokrzywdzenia.

W tym stanie rzeczy, Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego postanowił zaś na zasadzie art. 98 k.p.c. w związku z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. oraz w oparciu o art. 99 k.p.c. w zw. z § 6 pkt. 5 w zw. z § 13 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2002r. Nr 163, poz. 1348, ze zm.).