Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 sierpnia 2012r.

Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku,

III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Orechwa-Zawadzka (spr.)

Sędziowie: SA Władysława Prusator-Kałużna

SA Alicja Sołowińska

Protokolant: Barbara Chilimoniuk

po rozpoznaniu w dniu 29 sierpnia 2012 r. w Białymstoku

sprawy z wniosku A. F. i L. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie istnienia ubezpieczenia społecznego

na skutek apelacji wnioskodawczyni A. F.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży

III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 9 grudnia 2011 r. sygn. akt III U 1080/11

I.  oddala apelację,

II.  odstępuje od obciążania wnioskodawczyni kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej za drugą instancję.

Sygn. akt III AUa389/12

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 1 sierpnia 2011 roku, wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 roku, Nr 205, poz. 1585 ze zm.), stwierdził, że A. F. jako pracownik u płatnika składek (...) L. W. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowych, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 1 listopada 2010 roku.

A. F. i L. W. w odwołaniach od powyższej decyzji wnieśli o jej zmianę i ustalenie, że wnioskodawczyni od dnia 1 listopada 2010 roku podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu zawartej umowy o pracę.

Sąd Okręgowy w Łomży Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu powyższego odwołania, wyrokiem z dnia 9 grudnia 2011 roku oddalił odwołanie. Sąd Okręgowy ustalił, że A. F. (urodzona w dniu (...)) w dniu 29 października 2010 roku zawarła pisemną umowę o pracę z L. W., prowadzącym Zakład Usługowy (...) w Ł.. Umowa ta została zawarta na czas określony od dnia 1 listopada 2010 roku do dnia 31 grudnia 2012 roku i dotyczyła pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku pracownik biurowy, z wynagrodzeniem miesięcznym 1.317 złotych brutto. Z dniem 1 listopada 2010 roku wnioskodawczyni została zgłoszona z tego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Z zaświadczenia lekarskiego wystawionego w dniu 9 listopada 2010 roku wynikało, że A. F. jest zdolna do wykonywania pracy na stanowisku pracownik biurowy, pracodawca przeszkolił wnioskodawczynię z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Od dnia 12 stycznia 2011 roku A. F. pobierała zasiłek chorobowy z tytułu ubezpieczenia chorobowego, a od dnia 3 czerwca 2011 roku zasiłek macierzyński. W dniach 5-6 maja 2011 roku przeprowadzono u płatnika (...) L. W. kontrolę w zakresie zgłaszania pracowników do ubezpieczeń społecznych. Wskutek tej kontroli organ rentowy wydał decyzję zaskarżoną w niniejszej sprawie. Sąd Okręgowy stwierdził, że w niniejszej sprawie nie ulegało wątpliwości, iż A. F. w dacie zawierania umowy o pracę była w ciąży. Kwestią sporną było natomiast ustalenie, czy strony zawarły ważną w świetle przepisów prawa cywilnego umowę i czy umowa ta skutkowała objęciem wnioskodawczyni obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym. W celu ustalenia powyższego Sąd Okręgowy dopuścił dowód z zeznań świadków A. Z., B. W. i E. G.. W ocenie Sądu Okręgowego zeznania świadków co do zasady były zgodne, potwierdzały bowiem, iż od listopada 2010 roku A. F. przychodziła do pracy w Zakładzie (...). Kilka dni potem, w listopadzie 2010 roku, w firmie została zatrudniona również B. W. na takim samym stanowisku, co wnioskodawczyni. Obie pracownice wspólnie wykonywały obowiązki związane z obsługą kontrahentów. Zdaniem Sądu Okręgowego w zakładzie pracy prowadzonym przez L. W., w którym wcześniej sprawy związane z obsługą biura wykonywał sam właściciel, nie było potrzeby zatrudnienia dwóch osób w pełnym wymiarze czasu pracy, na takim samym stanowisku pracownika biurowego. Sąd Okręgowy dopuścił dowód z dokumentów przesłanych przez Urząd Pracy w Ł. dotyczących zatrudnienia B. W.. Z dokumentów tych wynikało, że L. W. w dniu 29 października 2010 roku podpisał umowę ze Starostą (...) w sprawie refundacji ze środków Funduszu Pracy kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego. Zdaniem Sądu Okręgowego oznacza to, że L. W. wiedział, iż Starosta zrefunduje mu poniesione koszty związane z wyposażeniem lub doposażeniem stanowiska pracy – pracownik biurowy w pełnym wymiarze czasu pracy. Następnie w dniu 9 listopada 2010 roku na refundowane stanowisko pracy została skierowana B. W.. Stąd też Sąd Okręgowy stwierdził, że nie było potrzeby zatrudnienia również A. F. w dniu 29 października 2010 roku na takim samym stanowisku pracy. Wątpliwości Sądu Okręgowego budził także okres zawartej z wnioskodawczynią umowy o pracę (2 lata), skoro L. W. twierdził, że oczekiwał na osobę kierowaną na refundowane stanowisko pracy przez Urząd Pracy. Sąd Okręgowy stwierdził także, że w relacjach A. F. i pracodawcy trudno mówić o stosunku podporządkowania ze względu na relacje rodzinne, jakie ich łączyły. Nadto wnioskodawczyni prowadziła działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży części do motocykli i skuterów i z tego tytułu podlegała ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu w okresie od czerwca 2010 roku do października 2010 roku. Odwołująca się wskazywała, że zawiesiła prowadzenie tej działalności z uwagi na porę zimową i sezonowość w sprzedaży oferowanych artykułów, innym zaś razem, jako przyczynę zawieszenia podawała zbliżający się termin porodu. Zdaniem Sądu Okręgowego taka niekonsekwencja w twierdzeniach poddaje w wątpliwość prawdomówność skarżącej. Podsumowując, Sąd Okręgowy wskazał, że brak potrzeby gospodarczej zatrudnienia pracownika do pracy biurowej, stan ciąży, powinowactwo pomiędzy stronami umowy, okoliczności zmiany tytułu ubezpieczenia, wskazywały, iż celem zawartej przez strony umowy o pracę było wyłącznie uzyskanie świadczeń przez A. F. z ubezpieczenia chorobowego. W rzeczywistości zaś strony nie miały zamiaru realizowania zawartej umowy. Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴§ 1 kpc orzekł jak w sentencji wyroku.

A. F. zaskarżyła powyższy wyrok w całości, zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

a)  art. 233 § 1 kpc poprzez wyciągnięcie nieprawidłowych wniosków ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, skutkujące przyjęciem, iż zawarta przez ubezpieczoną umowa o pracę jest umową pozorną, która nie rodzi skutków prawnych oraz nie stanowi podstawy do uznania, że skarżąca podlega ubezpieczeniu społecznemu pracowników,

b)  błąd w ustaleniach faktycznych, mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy poprzez uznanie, że ubezpieczona nie świadczyła faktycznie pracy na rzecz pracodawcy,

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego:

a)  art. 22 kp poprzez jego błędną wykładnię sprowadzającą się do uznania, że do nawiązania stosunku pracy wymagane jest dodatkowo istnienie potrzeby gospodarczej,

b)  art. 6 kc poprzez przyjęcie, iż to ubezpieczona winna udowodnić fakt rzeczywistego świadczenia pracy na rzecz pracodawcy, podczas gdy obowiązek ten spoczywał na organie rentowym w sytuacji kwestionowania przez niego stosunku pracy,

c)  art. 83 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie wobec uznania zawartej umowy o pracę za pozorną, w sytuacji gdy strony w sposób dostateczny wyraziły wolę zawarcia umowy o pracę i wywołania skutków prawnych związanych z jej zawarciem oraz faktycznie realizowały wynikające z tej umowy wzajemne obowiązki pracownika i pracodawcy,

d)  art. 58 § 2 kc w związku z art. 300 kp przez ich niewłaściwe zastosowanie poprzez przyjęcie, że umowa o pracę była zawarta w celu obejścia ustawy, czyli w celu objęcia ubezpieczeniem społecznym,

Wskazując na powyższe zarzuty, A. F. wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania od decyzji oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej kosztów procesu ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu lub organowi rentowemu przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i na ich podstawie wywiódł trafne wnioski. Sąd Apelacyjny w całości aprobuje stanowisko Sądu Okręgowego wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy przyjmuje za swoje. W niniejszej sprawie sporna okazała się kwestia, czy A. F. podlegała ubezpieczeniom społecznym jako pracownik na podstawie umowy o pracę z dnia 29 października 2010 roku zawartej z L. W. prowadzącym firmę (...).

W pierwszej kolejności należy wskazać, że dążenie do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego jako cel podjęcia zatrudnienia, nie świadczy o zamiarze obejścia prawa, jeżeli umowa o pracę jest faktycznie realizowana (tak wyrok Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 6 marca 2007 roku, I UK 302/2006, LexPolonica nr 1423863, Gazeta Prawna (...) str. A6, OSNP 2008/7-8 poz. 110). Taki pogląd jest ugruntowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który konsekwentnie podtrzymuje stanowisko, że chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jako motywacja do podjęcia zatrudnienia, nie świadczy o zamiarze obejścia prawa, a dążenie kobiety ciężarnej do uzyskania przez zawarcie umowy o pracę ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie może być uznane za zmierzające do dokonania czynności sprzecznej z prawem albo mającej na celu jego obejście, jeżeli umowa ta prowadzi do faktycznej realizacji zatrudnienia spełniającego cechy stosunku pracy (zob. np. wyroki z: 13 maja 2004 roku II UK 365/2003 Monitor Prawniczy 2006/5 str. 260; 25 stycznia 2005 roku II UK 141/2004 OSNP 2005/15 poz. 235; 28 kwietnia 2005 roku I UK 236/2004 OSNP 2006/1-2 poz. 28; 9 sierpnia 2005 roku III UK 89/2005 OSNP 2006/11-12 poz. 192; 24 stycznia 2006 roku I UK 105/2005 LexPolonica nr 398342; 14 lutego 2006 roku III UK 150/2005 LexPolonica nr 1022525; 30 maja 2006 roku II UK 161/2005; 2 czerwca 2006 roku I UK 337/2005 Wokanda 2006/12 str. 29; 8 stycznia 2007 roku I UK 207/2006 LexPolonica nr 1348865).

Analizując materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie, w tym w szczególności zeznania świadków oraz wyjaśnienia A. F. i L. W. należy wskazać, że okoliczności zatrudnienia wnioskodawczyni w firmie (...) dawały podstawy do twierdzenia, że umowa zawarta przez strony była umową pozorną (art. 83 kc w związku z art. 300 kpc).

Przede wszystkim, jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, L. W. w dniu 29 października 2010 roku podpisał umowę ze Starostą (...) w sprawie refundacji ze środków Funduszu Pracy kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego. Następnie w dniu 9 listopada 2010 roku na refundowane stanowisko pracy została skierowana B. W. – synowa pracodawcy. Stąd też z powyższego wynika, że w pierwszej kolejności pracodawca miał zamiar zatrudnić na stanowisku pracownika biurowego swoją synową i B. W. w listopadzie 2010 roku pracowała w firmie (...). Skoro właściciel planował zatrudnić pracownika skierowanego przez Urząd Pracy na stanowisku pracownika biurowego, a dotychczas praca biurowa w firmie była wykonywana osobiście przez L. W., to nie istniała konieczność zatrudnienia w takich okolicznościach jeszcze jednej, dodatkowej osoby – A. F.. Zatrudnienie dwóch pracowników biurowych w tym samym miesiącu (listopad 2010 roku), podczas gdy dotychczas na takim stanowisku nie pracowała żadna osoba, budzi wątpliwości, czy rzeczywiście w tym czasie w tak dużym stopniu zwiększyły się potrzeby pracodawcy, a w konsekwencji rodzi wątpliwości co do rzeczywistej woli stron w zwarciu i realizowaniu stosunku pracy.

Z wyjaśnień A. F. wynikało, iż do jej obowiązków należało wystawianie faktur, odbieranie telefonów i koordynowanie pracy firmy. Informacje, które odbierała przekazywała pracodawcy, który osobiście podejmował decyzje (k. 23v). Natomiast L. W. w swoich wyjaśnieniach wskazał, że zatrudnił A. F., bo zaczęło przybywać obowiązków związanych z prowadzoną działalnością, a w szczególności zwiększyło się przyjmowanie zgłoszeń co do podstawienia i odbioru kontenerów – obecnie 13 sztuk. L. W. zajmował się osobiście obsługą księgową w firmie. Zatrudnił wnioskodawczynię do odbioru telefonów, zgłoszeń od mieszkańców, aby obsługiwała kontenery (k. 35-35v). Jednakże z dokumentacji zgromadzonej w aktach rentowych wynika, że za miesiąc listopad 2010 roku firma (...) wystawiła 2 faktury Vat, natomiast za miesiąc grudzień 2010 roku 5 faktur Vat na usługi wykonywane przez firmę. Na liście płac za powyższe miesiące figuruje łącznie 15 osób zatrudnionych w firmie (...), z czego dwie pracownice zajmowały się obsługą biurową. Stąd też należy wskazać, że z dokumentacji nie wynikało, iż ilość pracy biurowej w firmie była taka, aby pracodawca potrzebował zatrudnienia dwóch pracownic biurowych na pełen etat. Skoro właściciel firmy osobiście zajmował się kwestiami księgowymi, to nie było potrzeby zatrudnienia A. F. do wystawiania faktur, tym bardziej, że w rzeczywistości wystawiano niewielką liczę tych dokumentów. Z faktur nie wynikało także, że w rzeczywistości było dużo pracy związanej z obsługą kontenerów. Skoro pracownik biurowy przekazywał informacje uzyskane od klientów bezpośrednio szefowi firmy, który osobiście podejmował wszystkie decyzje, to brak uzasadnienia zatrudnienia aż dwóch osób w jednym miesiącu do tego typu pracy. Z zeznań B. W. (k. 36) wynikało, że pracownice biurowe przekazywały decyzje szefa co do tego, gdzie miały być podstawione kontenery. Zatem osoby pracujące w biurze firmy były jedynie pośrednikami w kontaktach klientów z właścicielem, który sam decydował o wystawianiu faktur, czy podstawieniu kontenerów. Nie sposób dać wiary argumentacji L. W. i A. F., że pracodawca rzeczywiście miał potrzebę zatrudnienia pracownika biurowego do odbierania telefonów. Nie bez znaczenia jest też fakt, że zarówno przed zatrudnieniem A. F., jak też i w czasie jej zwolnienia lekarskiego, czy urlopu macierzyńskiego pracodawca nie zatrudnił nikogo na jej miejsce. Skoro rzeczywiście było dużo pracy biurowej w okresie zimowym polegającej na świadczeniu usług odśnieżania i podstawianiu kontenerów, to pracodawca powinien był zatrudnić inna osobę na zastępstwo. Nadto należy wskazać, że w tym samym budynku, w pokoju obok miała siedzibę spółka prowadzona przez L. W. – (...). W tej spółce także była zatrudniona pracownica na stanowisku pracownika biurowego. Działalność tej firmy polegała na sprzątaniu klatek schodowych i wywozie nieczystości (vide: zeznania A. Z.). Stąd też nie było potrzeby zatrudnienia w dwóch firmach należących do jednego właściciela, o podobnym profilu działalności, tak wielu osób do obsługi biurowej. Dodatkowo należy podnieść, że wbrew zapewnieniom A. F., stosunek powinowactwa pomiędzy nią a jej szefem miał w niniejszej sprawie znaczenie. Mając na uwadze, że w firmie zatrudniono także synową L. W., trudno dać wiarę zapewnieniom, że stosunki rodzinne nie były decydującym czynnikiem determinującym zatrudnienia.

Powyższe okoliczności, w tym także brak potrzeby gospodarczej, wskazują na zamiar zawarcia przez strony pozornej umowy o pracę (art. 83 kc w związku z art. 300 kp). A. F. w rzeczywistości nie pozostawała w stosunku pracy w rozumieniu art. 22 kpc, a umowa o pracę została zawarta dla pozoru (art. 83 kc w zw. z art. 300 kp). Złożenie oświadczenia woli dla pozoru oznacza, że osoba składająca takie oświadczenie w każdym wypadku nie chce, aby powstały skutki prawne, jakie zwykle prawo łączy ze składanym przez nią oświadczeniem. Brak zamiaru wywołania skutków prawnych oznacza, że osoba składająca oświadczenie woli albo nie chce w ogóle wywoływać żadnych skutków prawnych, albo też chce wywołać inne, niż wynikałoby ze złożonego przez nią oświadczenia woli. Jeżeli zatem po zawarciu umowy o pracę (złożeniu oświadczenia woli) pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował, to nie można mówić o pozorności złożonych oświadczeń woli w przedmiocie zawarcia umowy o pracę (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 maja 2004 roku, III AUa 934/03, OSA 20-05, Nr 4 poz. 11). Natomiast mając na uwadze powyżej omówione okoliczności związane z zatrudnieniem wnioskodawczyni, w niniejszej sprawie, w ocenie Sądu Apelacyjnego, A. F. nie wykonywała pracy na podstawie zawartej z L. W. umowy, a jej wolą było jedynie podleganie ubezpieczeniu społecznemu. Konsekwencją powyższego jest ustalenie, że wnioskodawczyni nie podlegała ubezpieczeniom społecznym jako pracownik w okresie od dnia 1 listopada 2010 roku do chwili obecnej.

Zatem, wbrew zarzutom apelacyjnym, brak potrzeby gospodarczej miał w niniejszej sprawie znaczenie, ale nie w kwestii zastosowania art. 22 kp, lecz w kwestii oceny zamiaru, woli obu stron umowy o pracę. Tym samym niezasadny okazał się także zarzut apelacyjny dotyczący naruszenia art. 58 § 2 kc w związku z art. 300 kp, bowiem przedmiotowa umowa o pracę podlegająca ocenie Sądu okazała się umową pozorną (art. 83 kc), nie zaś umową zmierzająca do obejścia przepisów prawa i objęcia wnioskodawczyni ubezpieczeniem społecznym. Wbrew zarzutom apelacyjnym, obowiązek udowodnienia wykonywania umowy spoczywał na A. F., bowiem to ona z tej okoliczności wywodziła skutki prawne. Organ rentowy, wskazując w niniejszej sprawie na przedmiot działalności firmy, powinowactwo stron, stan ciąży w chwili zawierania umowy, wykazał, że umowa o pracę zawarta w dniu 29 października 2010 roku była umową pozorną. Przed wydaniem zaskarżonej decyzji organ rentowy przeprowadził postępowanie wyjaśniające. Natomiast wnioskodawczyni, składając odwołanie od decyzji organu rentowego zobowiązana była do udowodnienia okoliczności przeciwnej.

Odnosząc się do zarzutów dotyczących naruszenia art. 233 § 1 kpc i błędnych ustaleń faktycznych, należy wskazać, że ocena wiarygodności i mocy dowodów przeprowadzonych w danej sprawie wyraża istotę sądzenia w części dotyczącej ustalenia faktów, tj. rozstrzygania spornych kwestii na podstawie własnego przekonania sędziego powziętego w wyniku bezpośredniego zetknięcia sięz dowodami. Powinna odpowiadać regułom logicznego myślenia wyrażającym formalne schematy powiązań między podstawami wnioskowania i wnioskami oraz uwzględniać zasady doświadczenia życiowego będące wyznacznikiem granic dopuszczalnych wniosków i stopnia prawdopodobieństwa ich przydatności w konkretnej sytuacji. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, to taka ocena dowodów nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w art. 233 kpc, choćby dowiedzione zostało, że z tego samego materiału dałoby się wysnuć równie logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego wnioski odmienne. W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i ocenił materiał dowodowy zgromadzony w sprawie zgodnie z wymogami określonymi w art. 233 § 1 kpc.

Wobec powyższego należało się zgodzić z Sądem Okręgowym, który po przeprowadzeniu postępowania dowodowego wskazał, że w świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego nie ma podstaw do stwierdzenia, iż A. F. podlegała pracowniczym ubezpieczeniom społecznym na podstawie zawartej w dniu 29 października 2010 roku umowy o pracę.

W tym stanie rzeczy, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc orzekł jak w punkcie I wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego na rzecz strony pozwanej za drugą instancję, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 102 kpc jak w punkcie II wyroku, mając na uwadze sytuację rodzinną i majątkową A. F., wynikającą ze złożonego przez nią oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania (k. 75-76v) oraz charakter niniejszej sprawy o podleganie ubezpieczeniu społecznemu.

.