Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 stycznia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Małgorzata Borkowska

Sędzia SA– Aldona Wapińska

Sędzia SO (del.) – Magdalena Sajur - Kordula

Protokolant: sekr. sądowy Agnieszka Pawłowska

po rozpoznaniu w dniu 14 stycznia 2015 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa Miejskiego Przedsiębiorstwa (...) spółki z o.o. w Ł., Biura (...) spółki z o.o. w G. i Przedsiębiorstwa Usług (...) spółki z o.o. w C.

przeciwko miastu (...) W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 30 stycznia 2014 r.

sygn. akt XX GC 877/10

uchyla zaskarżony wyrok w punktach pierwszym, trzecim, czwartym i piątym, znosząc postępowanie przed Sądem Okręgowym w Warszawie w zakresie rozprawy z dnia 16 stycznia 2014 r. i przekazuje sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania, pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach procesu za drugą instancję.

Sygn. akt VI ACa 427/14

UZASADNIENIE

Powodowie - Miejskie Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. w Ł., Biuro (...) sp. z o.o. w G., Przedsiębiorstwo Usług (...) sp. z o.o. w C. w pozwie z dnia 10 grudnia 2010r. domagali się od pozwanego- miasta (...) W. zapłaty kwoty 528.886,95 zł wraz z ustawowymi odsetkami, tytułem należności za wykonane prace t.j. modernizację ewidencji gruntów i budynków dzielnicy W. m. (...) W..

Wyrokiem z dnia 30 stycznia 2014r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwotę 392.306,25 zł z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 3 stycznia 2009r. i oddalił powództwo w pozostałym zakresie.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach:

W dniu 12 września 2006 r. powodowie zawarli umowę o wspólnym przedsięwzięciu w celu przygotowania i złożenia oferty w przetargu organizowanym przez pozwanego na modernizację ewidencji gruntów i budynków oznaczonych w Dzielnicach W., a w przypadku wygrania przetargu - wspólnego wykonania prac.

W wyniku wygrania przetargu w dniu 23 października 2006 r. pozwany zawarł umowę z powodami dotyczącą modernizacji gruntów i budynków w Dzielnicy W. m. (...) W.. Umowa była następnie zmieniana aneksami.

Strony ustaliły termin wykonania całości umowy na dzień 15 października 2008r. W czasie wykonywania umowy okazało się, że aby ją rzetelnie wykonać konieczne jest wykonanie wielu dodatkowych prac, których zakres nie był objęty umową. W związku z tym powodowie kilkukrotnie zwracali się do pozwanego o zmianę terminu prac z zakresu II i III etapu. Zgłaszane były również problemy techniczne.

W dniu 17 listopada 2008 r. powodowie przekazał pozwanemu bazę (...) dla etapu III. W dniu 20 listopada 2008 r. powodowie poinformowali pozwanego o zakończeniu wyłożenia projektu operatu opisowo-kartograficznego dla III etapu prac oraz zgłosili zakończenie prac dla III etapu umowy. W dniu 24 listopada 2008r. odbył się odbiór III etapu prac realizowanych w ramach umowy. W protokole odbioru komisja wskazała usterki, stwierdziła przekroczenie terminu zakończenia prac w ramach III etapu umowy o 351 dni kalendarzowych.

W piśmie z dnia 3 grudnia 2008 r. powód zwrócił się do pozwanego z prośbą o zweryfikowanie okresu przekroczenia terminu realizacji umowy, wskazując na rozszerzenie zakresu prac i brakiem odpowiedzialności powoda za przekroczenie terminu o 282 dni.

Pozwany w piśmie z dnia 5 grudnia 2008 r. pozwany uznał, że łącznie 118 dni roboczych, tj. 168 dni kalendarzowych opóźnienia w realizacji nie powstało z winy powoda.

W piśmie z dnia 11 grudnia 2008 r. pozwany wskazał, że po uwzględnieniu dodatkowego dnia opóźnienia uznaje 169 dni kalendarzowych opóźnienia w realizacji prac etapu III powstałych nie z winy powoda.

W piśmie z dnia 12 grudnia 2008 r. powód jeszcze raz przedstawił swoje stanowisko dot. opóźnienia w realizacji etapu III, wystawił również fakturę na rzecz pozwanego za część I prac etapu III na kwotę 581.194,45 zł z terminem płatności do 2 stycznia 2009 r.

W dniu 29 grudnia 2008 r. pozwany wystawił na rzecz powoda notę księgową nr (...), obciążając powoda karą umowną w wysokości 528.886,95 zł za 182 dni zwłoki w wykonaniu umowy. W dniu 31 stycznia 2011 r. pozwany przedstawił powodom oświadczenia o potrąceniu.

Postanowieniem z dnia 28 lutego 2013 r. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu geodezji mgr inż. L. M.. W ocenie biegłego czas kontroli III etapu wynoszący 127 jest niezgodny z § 9 ust. 4 rozporządzeniem Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 16 lipca 2001 r. w sprawie zgłaszania prac geodezyjnych, kartograficznych, ewidencjonowania i przechowywania kopii zabezpieczających bazy danych, a także ogólnych warunków umów o udostępnienie tych baz (Dz. U. nr 78, poz. 837) i że opóźnienie spowodowane przedłużeniem kontroli wyniosło 39 dni kalendarzowych.

Sąd I instancji uznał, że powództwo zasługuje na uwzględnienie w części.

Kwota objęta pozwem stanowi wartość należności wynagrodzenia powodów za wykonanie III etapu prac objętych umową z dnia 23 października 2006 r., niezapłaconego przez pozwanego.

Strony sporu zawarły w dniu 25 września 2009 r. umowę. Przedmiotowa umowa została zakwalifikowana przez Sąd jako umowa o dzieło, do której zastosowanie znajduje art. 627 KC: przez umową o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.

Zdaniem Sądu, w trakcie umowy doszło do wykonania szeregu dodatkowych prac, których konieczności wykonania nie można było wcześniej przewidzieć, co spowodowało wydłużeniem okresu realizacji umowy.

Za wykonaną umowę powód wystawił fakturę na wysokość 581.194,45 zł, z której kwota w wysokości 52.307,50 zł została zapłacona przez pozwanego. Pozwany wskazał, że kwotę w wysokości 528.886,95 zł potrąca w związku z opóźnieniem w wykonaniu umowy, zaistniałym z winy powoda, co uzasadniało naliczenie kary umownej przewidzianej w umowie.

Sąd Okręgowy zauważył, że z brzmienia § 8 ust. 1 lit. b umowy zawartej przez strony wynika, że zastrzegły one na wypadek zwłoki w realizacji określonego etapu prac - czyli opóźnienia kwalifikowanego wynikającego z przyczyn zawinionych przez podmiot zobowiązany do spełnienia świadczenia, obowiązek zapłaty przez wykonawcę kar umownych - w wysokości iloczynu 0,5 % oraz kwoty wynagrodzenia 581.194,45 zł za każdy dzień pozostawania w zwłoce. Wskazał przy tym, że do potrącenia doszło dopiero na skutek złożenia przez Pozwanego oświadczenia o dokonaniu potrącenia i tylko w wymiarze, w jakim uzasadnione było naliczenie kary umownej - a zatem skorelowanej z ilością dni opóźnienia zaistniałych z winy powodów, którą biegły sądowy L. M. ustalił na 47 dni kalendarzowych.

W związku z powyższym w ocenie Sądu nie ma podstaw do naliczenia kary umownej w wysokości wskazywanej przez pozwanego obejmującej 182 dni kalendarzowe. Zgodnie z art. 483 § 1 k.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania łub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Z zebranych w niniejszej sprawie dowodów, zdaniem Sądu I instancji, wynika, że z winy powoda doszło do opóźnienia w wymiarze 47 dni kalendarzowych i w takim wymiarze zasadne było przez pozwanego obciążenie go karą umowną i podnoszenie zarzutu potrącenia. A zatem kwotą uzasadnioną do potrącenia jest kwota stanowiąca iloczyn 47 dni oraz 5 % oraz kwoty wynagrodzenia 581.194,45 zł - czyli 136.580,70 zł.

Zdaniem Sądu I instancji, zarzut potrącenia podniesiony przez pozwanego był zasadny co do kwoty 136.580,70 zł. Powyższe oznacza, że powództwo zostało uwzględnione co do kwoty 392.306,25 zł, co stanowi różnicę między kwotą dochodzoną przez powoda (528.886,95 zł) a kwotą naliczonych kar umownych wobec 47 dniowego opóźnienia w realizacji umowy, zawinionego przez powodów oraz dokonanego potrącenia - kwoty 136.580,70 zł.

Roszczenie dochodzone przez powoda w zakresie odsetek za opóźnienie w zapłacie było już wymagalne w dniu złożenia powództwa w niniejszej sprawie. Termin spełnienia świadczenia - płatności wystawionej przez powodów faktury upłynął z dniem 2 stycznia 2009 r. Zgodnie z art. 455 k.c. świadczenie w zobowiązaniach terminowych staje się wymagalne z chwilą nadejścia terminu jego spełnienia - w niniejszej sprawie w dniu 3 stycznia 2009 r.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy, na podstawie art. 627 k.c., art. 449 k.c., art. 498 § 1 k.c. w zw. z art. 481 § 1 i § 2 k.c., art. 483 § 1 k.c. oraz art. 455 k.c. orzekł jak w punkcie I sentencji. W ocenie Sądu w pozostałym zakresie powództwo okazało się niezasadne, dlatego też Sąd orzekł jak w punkcie II sentencji. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając go w części t.j. w zakresie pkt I, III, IV, V. Wyrokowi zarzucił:

I.  Naruszenie przepisów postępowania, to jest:

1.  art. 149 § 2 zd. 2 k.p.c., art. 133 § 2 i 3 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c. polegające na niezawiadomieniu pełnomocnika pozwanego m. (...) W. o terminie rozprawy w dniu 16 stycznia 2014r., na którym nastąpiło zamknięcie rozprawy oraz niezawiadomieniu pełnomocnika pozwanego m. (...) W. o terminie ogłoszenia wyroku odroczonego na dzień 30 stycznia 2014r. - w konsekwencji czego m.(...) W. zostało pozbawione możliwości obrony swoich praw, co w efekcie doprowadziło do nieważności postępowania,

2.  art. 229 k.p.c. i art. 230 w zw. z 233 k.p.c. poprzez przyjęcie, że pozwany nie wypowiedział się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, w tym ustaleniach specjalistycznych przyjętych za udowodnione na podstawie dowodu z opinii biegłego sądowego doręczonej pismem Sądu z 22.10.2013r., a które były kwestionowane w piśmie procesowym pozwanego złożonym przed zamknięciem rozprawy co potwierdza adnotacja odręczna „dołączono po zamknięciu rozprawy” na pierwszej stronie pisma m.(...) W. z dnia 10 stycznia 2014r. - k. 2013 (pieczęć wpływu Sądu Okręgowego w Warszawie Biuro Podawcze ul. (...) Data: 2014-01-15, Nr (...)) z uwagami do opinii biegłego,

3.  art. 278 § 1 i 2 k.p.c. poprzez uwzględnienie powództwa na podstawie przeprowadzonego w sprawie dowodu z opinii biegłego sądowego, bez rozważenia części uwag i zastrzeżeń do opinii biegłego pomimo ich zgłoszenia w piśmie pozwanego z dnia 10 stycznia 2014r. z adnotacją „dołączono po zamknięciu rozprawy” (pieczęć Sądu Okręgowego w Warszawie Biuro Podawcze ul. (...) Data: 2014-01-15, Nr (...)),

4.  art. 233 § 1 k.p.c. i przekroczenie zasad swobodnej oceny dowodów, oraz błędną ocenę zgromadzonego materiału dowodowego - co doprowadziło do przyjęcia powództwa za udowodnione w zakresie obejmującym kwotę 392.306,25zł. ad. I sentencji tegoż wyroku,

5.  art. 328 § 2 w zw. z § 1 k.p.c. poprzez brak wskazania ustalenia faktów specjalistycznych, przy uwzględnieniu pytań i zastrzeżeń pisma m.(...) W. z dnia 10 stycznia 2014r. - k. 2013 (pieczęć wpływu Sądu Okręgowego w Warszawie Biuro Podawcze ul. (...) Data: 2014-01-15, Nr (...)) z uwagami do opinii biegłego, i niewskazanie wszystkich faktów, które sąd uznał za udowodnione, a jakie - za nie udowodnione oraz przyczyn, dla których twierdzeniom i dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej.

II.  Naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest:

1.  art. 471 k.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie i przyjęcie, że powództwo zostało udowodnione, zarówno co do zasady - pomimo umotywowanych zastrzeżeń do opinii biegłego sądowego i dowodów na poparcie zarzutów pozwanego, jak też co do wysokości - pomimo braku wykazania jego wysokości przez powoda,

2.  naruszenie art. 499 k.c. w zw. z art. 498 § 1 k.c. w zw. z art. 484 § 1 k.c. poprzez ich nieprawidłowe zastosowanie,

Wskazując powyższe zarzuty, wniósł o:

1)  zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości, oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych, za I i II instancję

ewentualnie wniósł o:

2)  uchylenie zaskarżonego wyroku, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od Powodów na rzecz Pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych, za I i II instancję.

Powodowie w odpowiedzi na apelację wnieśli o jej oddalenie i o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego okazała się zasadna w części dotyczącej zarzutu nieważności postępowania przed Sądem Okręgowym. Stwierdzenie nieważności przez Sąd odwoławczy skutkuje obligatoryjnym uchyleniem wyroku Sądu I instancji, zniesieniem postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazaniem sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Nieważność postępowania, zgodnie z art. 379 k.p.c., zachodzi w przypadku zaistnienia przedstawionych w tym przepisie uchybień proceduralnych znacznej wagi, wśród których wymienione zostało pozbawienie strony możności obrony swych praw. Polega ono na tym, że z powodu wadliwości procesowych sądu, będących konsekwencją naruszenia konkretnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub w jego istotnej części. Niezawiadomienie o terminie rozprawy stanowi okoliczność uniemożliwiającą stronie udział w czynnościach procesowych.

Zarządzeniem z dnia 15 października 2013r. przewodniczący wyznaczył rozprawę na dzień 16 stycznia 2014r. godz. 9.00, o czym mieli zostać powiadomieni pełnomocnicy stron oraz zarządzono doręczenie im odpisów opinii sporządzonej przez biegłego (k.664). Do pełnomocnika powodów skierowano zawiadomienie o treści zgodnej z powyższym zarządzeniem, które zostało mu doręczone w sposób właściwy (k.647 i 676), natomiast pełnomocnik pozwanego r.pr. D. P. otrzymał zawiadomienie, iż rozprawa odbędzie się w dniu 28 lutego 2013r. godz. 12.00 (k.668). Na rozprawie w dniu 16 stycznia 2014r. pełnomocnik pozwanego nie był obecny, zaś uznano go za zawiadomionego o terminie rozprawy, mimo iż na zwrotnym potwierdzeniu odbioru (k.675) widniał termin 28.02.2013r. godz. 12.00. W dniu 16 stycznia 2014r. nastąpiło zamknięcie rozprawy, zaś w dniu 30 stycznia 2014r. został wydany wyrok.

Sąd Apelacyjny stwierdza, że pełnomocnik pozwanego nie był zawiadomiony o terminie rozprawy w dniu 16 stycznia 2014r., na której nastąpiło jej zamknięcie poprzedzające wydanie wyroku. Zawiadomienie o rozprawie winno być w tym wypadku dokonane w formie pisemnej (art. 149 § 2 k.p.c. zdanie drugie), przez wezwanie o treści określonej w art. 150 k.p.c., który nakazuje wskazać miejsce i czas posiedzenia, i w sposób przewidziany w art. 141 § 3 k.p.c. t.j. doręczone tylko jednemu spośród kilku pełnomocników pozwanego. Nie zawiadamiając pełnomocnika pozwanego o terminie i miejscu rozprawy, Sąd I instancji naruszył powyższe przepisy. W konsekwencji pozwany nie mógł uczestniczyć i nie uczestniczył w rozprawie, przez co został pozbawiony możności obrony swych praw. Przejawem tego było m.in., że wydając wyrok Sąd I instancji nie wziął pod uwagę wniosków i zarzutów dotyczących opinii biegłego, które pozwany sformułował w piśmie procesowym, złożonym do akt już po zamknięciu rozprawy. W ocenie Sądu Apelacyjnego postępowanie- w części- w zakresie rozprawy w dniu 16 stycznia 2014r. zostało dotknięte wadą nieważności, określoną w art. 379 pkt 5 k.p.c.

Biorąc powyższe pod uwagę, na mocy art. 386 § 2 k.p.c., wyrok należało uchylić w zaskarżonym zakresie t.j. co do pkt I, III, IV i V, znosząc postępowanie w części dotkniętej nieważnością i sprawę przekazać Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Zgodnie z art. 108 § 2 k.p.c. pozostawiono temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.